İçeriğe atla

Franco İspanyası'nda devlet terörü

Franco İspanyası'nda devlet terörü İspanya İç Savaşı sonrasında iktidara gelmiş olan Francisco Franco önderliğindeki milliyetçilerin toplumsal hayata dair giriştiği katliam, yargısız infaz, tasfiye, tecavüz, sürgün gibi yasadışı uygulamaları anlatır. Rejim, iç savaştan mağlup çıkan İkinci Cumhuriyetçiler, aydınlar, komünistler, Protestanlar, eşcinseller, azınlıklar, Bask-Katalan milliyetçilerini hedef almıştır. Uygulamalar Katolik Kilisesi tarafından onaylanmış, Guardia Civil adlı yasal kolluk kuvvetleri ve Falanjist milisler tarafından uygulanmıştır.

Arka plan

İspanya Krallığı 1886-1931 tarihleri arasında hüküm süren kral XIII. Alfonso döneminde ciddi krizlere maruz kılmıştır. Ülke I. Dünya Savaşı'na katılmasa da savaşın kamuoyunda yarattığı rahatsızlık, yaşanan yoğun yoksulluğa karşı emekçilerin hak arayışı, bazı bölgelerin özerklik arayışı ve ordu komuta kademesinde muhafazakâr idelojinin güçlenmesiyle karşı karşıya kalır. Kral, ordudan yana davranmasının da etkisiyle Miguel Primo de Rivera'nın darbeyle başa gelişine ses çıkarmaz ve olumlar. Rivera, başarısız olan ekonomik uygulamalar sonucu 28 Ocak 1930 günü istifa etmek durumunda kalınca kral eski düzene dönmeye çalışsa da kamuoyu artık onun siyasi etkisini kabul etmez. Adeta monarşiyle cumhuriyet arasında bir referanduma dönüşen 12 Nisan 1931 yerel seçimlerini Cumhuriyetçiler %42,71 oy oranıyla %23,65 oy alan monarşi yanlılarının önünde bitirince kral yurtdışına kaçar ve II. Cumhuriyet ilan edilir. Başa geçen Niceto Alcalá-Zamora hükûmeti muhafazakârlığa karşı aydınlanmacı, tarım reformu içeren uygulamalarla monarşi yanlılarının tepkisini çekmiş, Katalonya ve Bask bölgelerine özerklik sağlanmıştır. Ancak sosyal-demokrat hükûmetin işçi haklarına yeterince özen göstermemesi grevlere ve Asturias bölgesinde ayaklanmalara yol açmıştır. Sağ, 1932 Sanjurjo darbe girişiminde başarısız olsa da iktidar kavgasını bırakmamıştır. Şubat 1936'da Halk Cephesinin seçimleri kazanmasından sonra İspanyol Ordusundaki sağcı ve monarşi yanlısı komutanlar ayaklanmıştır. Ayaklanma başkent Madrid gibi büyük kentlerde bastırılsa da ülkede varlığını korumuş, özellikle Afrika'daki İspanyol Ordu birliklerinin Naziler sayesinde ana karaya getirilmesiyle dengeler değişmiştir. Bunun ötesinde Faşist İtalya ve Nazi Almanyası doğrudan askerî birlik göndererek iç savaşa dahil olunca milliyetçiler duruma hakim olmuştur.

Devlet terörü

Guadalquivir Kanalı inşaatında zorla çalıştırılan işçilerin anısına yapılan anıt
Alicante'deki Albatera toplama kampında hayatını kaybedenlerin anısına dikilen anıt
Miranda de Ebro toplama kampının krokisi

Monarşi yanlısı milliyetçiler ayaklanmayla beraber denetimlerindeki bölgelerde solcuları, komünistleri, anarşistleri, sendikacıları tasfiye etmeye başlamıştır. Bunun ötesinde iç savaş sırasında ele geçirilen Cumhuriyetçi bölgelerde kitlesel katliamlar yapılmıştır. Darbecilerden General Emilio Mola, halkı korkuya sevk edecek terör eylemlerinin bilinçli yapıldığını söyleyecek, bir komünisti veya Halk Cephesi üyesini saklayanların ayrımsız şekilde kurşuna dizileceğini belirtecektir. Sivil halka karşı yapılan katliamların ardından çok sayıda sivil dağlara çıkarak gerilla mücadelesi başlatmıştır. Savaşın ardından Franco rejimi devlet terörü kapsamında aşağıdaki adımları atmıştır:

  • Savaş esirlerinin "devletin düşmanı" sayılarak infaz edilmiştir (yaklaşık 50 bin kişi).
  • Muhalifler toplama kamplarına atılmıştır (yaklaşık 500 bin kişi).
  • Cumhuriyet yanlıları köle emeği olarak kullanılmış, yol, kanal gibi emek yoğun inşaatlarda zorla çalıştırılmışlardır (Valle de los Caídos anıt mezarının inşasında 20 bin siyasi mahkûm çalıştırılmıştır).
  • Toplama kamplarında mahkûmlar üzerinde bilimsel deney adı altında işkence yapılmıştır.
  • Siyasi partiler ve sendikalar yasaklanmış, üyeleri hapsedilmiş veya infaz edilmiştir.
  • Özerklik almış olan bölgeler Katalonya, Galiçya ve Bask bölgelerinin hakları iptal edilmiştir.
  • Bu ülkelerde basına karşı sansür uygulanmakta, bölgesel diller yasaklanmıştır.
  • Monarşi ve rejim yanlısı olmayan kamu çalışanları kara listeye alınmış, işten atılmıştır. İnsanların komşularını, tanıdıklarını ihbar etmesi için ödüller konmuştur.
  • Katolik Kilisesinin talimatları uyarınca Cumhuriyet döneminde yapılan evlilik ve boşanma işlemleri geçersiz sayılmış, bu evlilikten soğan çocuklar piç sayılmıştır.
  • Eşcinsellik yasa dışı sayılmış, toplamda 5 bin kişi eşcinsel oldukları için toplama kamplarına atılmıştır.

Sonrası

İspanyol Komünist Partisi başta olmak üzere emek örgütlerinin Franco rejimine karşı çıkışları 1970'li yıllarda tırmanışa geçmiş ve Franco'nun 1975 yılındaki ölümüyle zirve yapmıştır. İspanya'da demokrasiye geçiş süreci bu dönem başlamış ve 1978 yılında yeni anayasa onaylanmıştır. Franco'nun ölümünden sonra yürürlüğe gelen 1977 Genel Af kanunuyla geçmişe yönelik tüm siyasi suçlar af kapsamına alınmıştır. Ancak özellikle rejim tarafından işlenen katliamların soruşturulması bugün de İspanya'da süregiden bir mücadele konusudur.[1]

Kaynakça

  1. ^ 17 Ekim 2008 tarihli Time haberi (İngilizce) 20 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bask Bölgesi</span> İspanyada özerk topluluk

Bask Bölgesi, İspanya'nın kuzeyinde özerk bölge. Yüzölçümü 7.234 km² nüfusu ise 2.125.000 kişidir. Özerk Bölgenin başkenti Vitoria-Gasteiz şehridir. Bölgeye özerklik 25 Temmuz 1979 tarihinde verilmiştir. Bölge kendi içinde emniyetini Ertzaintza denilen polis teşkilatı ile sağlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İspanya İç Savaşı</span> Cumhuriyetçiler ve Milliyetçiler arasında yaşanan ve 1936-1939 arası İspanyada olan savaş

İspanya İç Savaşı, 17 Temmuz 1936–1 Nisan 1939 tarihleri arasında, demokratik seçimle başa gelmiş İkinci İspanyol Cumhuriyeti’ne sadık Cumhuriyetçiler ile General Francisco Franco liderliğinde isyancı bir grup olan Milliyetçiler arasında yaşanmıştır. Savaşı Milliyetçiler kazanmıştır ve Franco, 1939’dan öldüğü yıl olan 1975’e kadar İspanya’yı yönetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İspanya tarihi</span>

İspanya tarihi, İspanya'da tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan dönem boyunca yaşanan olayları kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Francisco Franco</span> İspanya diktatörü (1939–1975)

Francisco Franco Bahamonde,, 1936'da İkinci Cumhuriyet'in demokratik hükûmetine karşı gerçekleştirilen askerî darbenin liderlerinden biri olan İspanyol asker ve diktatördü. 1 Ekim 1936'da isyancı tarafın başkomutanı olarak atandı, taraftarları tarafından el caudillo (önder) ilan edildi ve çatışmanın sona ermesinden ölümüne kadar 1975'e kadar devlet başkanı olarak görev yaptı. Ayrıca 1938'den 1973'e kadar hükûmet başkanı olarak görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">İspanya'da demokrasiye geçiş süreci</span> İspanya’nın Francisco Franco diktatörlüğünden liberal demokratik yönetime geçişi

İspanya’da demokrasiye geçiş süreci, İspanya’nın Francisco Franco diktatörlüğünden liberal demokratik yönetime geçişini kapsar. Geçiş süreci Franco’nun 20 Kasım 1975 günü ölmesiyle başlar, sürecin tamamlanması ise 1978 yılında kabul edilen Anayasa ile tamamlayan tarihçiler olmakla beraber, 23 Şubat 1981 günü Antonio Tejero’nun başarısız darbe girişimini veya 28 Ekim 1982 günü İspanyol Sosyalist İşçi Partisi PSOE’nin seçim zaferini sürecin tamamlandığı olay olarak kabul eden tarihçiler de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Adolfo Suárez</span> İspanya eski başbakanı (1976–1981)

Adolfo Suárez González, Temmuz 1976-Ocak 1981 arasında İspanya başbakanı. Francisco Franco'nun Falanj örgütünü yeniden düzenleyen Milliyetçi Hareket'in genel sekreterliğini yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Moskova altını</span>

Moskova altını veya Cumhuriyet'in altını, İspanya Merkez Bankası'ndaki altın rezervlerinin %72,6'sını oluşturan 510 ton altının başkent Madrid'den Sovyetler Birliği'ne götürülmesini anlatır. İspanya İç Savaşı'nın başlamasının ilk aylarında Cumhuriyetçi Başbakan Francisco Largo Caballero hükûmeti Sovyetler Birliği'nden önceden alınmış olan krediler ve gelecekte alınacak yardım malzemeleri için bu şekilde bir uygulama yapmıştır. Rezervlerin kalan kısmı ise Fransa'ya gönderilmiş ve benzer şekilde Paris altını olarak adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Franco İspanyası</span> İspanyanın 1939 yılında sona eren İspanya İç Savaşından 1975 yılında Francisco Franconun ölümüne kadar geçen dönemi

Franco İspanyası, İspanya'da kullanılan adıyla Franco Diktatörlüğü, resmî adıyla ise İspanyol Devleti 1939 yılında sona eren İspanya İç Savaşı'ndan 1975 yılında Francisco Franco'nun ölümüne kadar geçen dönemde İspanya'nın yönetildiği diktatörlük rejimidir.

Roundheadler, İngiliz İç Savaşı sırasında Parlamento yanlılarına verilen takma isim. Kral I. Charles ve monarşi yanlılarına karşı parlamenonun üstünlüğü için mücadele vermişlerdir. O dönemde Püritanların saç tıraşlarını kısa yapmalarından dolayı böyle bir isim kullanılmıştır.

Üç Krallık Savaşları 1639 - 1651 yılları arasında İngiltere, İrlanda ve İskoçya'yı da içine alacak şekilde gerçekleşen çok sayıda olayı kapsar. Bu olaylardan en önemlisi İngiliz İç Savaşıdır ve savaşın sonunda 1649 yılında Parlamento tarafından alınan kararla kral I. Charles idam edilmiştir. Üç Krallık Savaşları dönemi 1660 yılında II. Charles'ın tahta çıkmasıyla başlayan Restorasyon dönemine kadar uzatılır. Savaşlar toplumsal hayatta dini ve sosyal meselelere dair biriken sorunların patlaması olarak da değerlendirilebilir. Din alanında halk, monarşisinin müdahalesi olmaksızın özgürce ibadet etme arzusunu dile getirmiştir. Sosyal alanda da monarşinin yetkilerinin parlamento tarafından düzenlenmesi arzusu bulunuyordu. İngiltere, İrlanda ve İskoçya topraklarında yaşanan bu toplumsal olayların bir de ulusal boyutu olmuştur. İrlanda ve İskoçya birleşik krallık altında İngiliz hakimiyetine de başkaldırmıştır. Oliver Cromwell komutasındaki Parlamento yanlılarının monarşi, İrlanda ve İskoçya'ya galip gelmesi günümüzdeki meşruti monarşiyle yönetilen Londra merkezli Büyük Britanya'nın da temellerini atmıştır. Aynı dönemde meydana gelen ve İspanyol İmparatorluğuna karşı yaşanan Portekiz ve Hollanda bağımsızlık savaşları da bu dönemde yaşanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bask milliyetçiliği</span> Ulusal hareket

Bask milliyetçiliği, Baskların millet olduğunu ileri süren ve Bask kültürel birliğini savunan bir milliyetçilik türüdür. Son yıllarda, Bask milliyetçiliği, ayrılıkçı hareketler ile sıkı sıkıya bağlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İrlanda'nın Cromwell tarafından fethi</span> İrlandanın İngilizler tarafından işgali

İrlanda'nın Cromwell tarafından fethi (1649-53), Üç Krallık Savaşları sırasında İrlanda'nın Oliver Cromwell komutasındaki Parlamento yanlısı Yeni Ordu tarafından ele geçirilmesini anlatır. Cromwell ve ordusu Rump Parlamentosu adına 1649 yılı Ağustos ayında İrlanda topraklarına ayak basmıştır. 1641 yılındaki ayaklanmadan sonra İrlanda'nın büyük çoğunluğu İrlanda Katolik Federasyonu'nun kontrolüne geçer. 1649 yılında Konfederasyon yanlıları İngiliz İç Savaşında mağlup olmuş olan İngiliz monarşi yanlılarıyla ittifak yaparlar. Bunun üzerine adaya müdahale eden Oliver Cromwell komutasındaki Parlamento yanlısı ordu ülkeyi işgal ederek ittifaka son verir. İrlanda'nın işgali çok kanlı olmuştur ve savaş sırasında yapılan uygulamalar Cromwell'in şahsında halen tartışılmaktadır. Savaşın İrlanda toplumuna etkisi çok yıkıcı olmuştur. Kıtlık ve salgın hastalıklar yüzünden nüfusun çok büyük bir bölümü hayatını kaybetmiş, 50 bin İrlandalı ise zorunlu işçi olarak göç ettirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Rye House Suikastı</span>

Rye House Suikastı, 1683 yılında planlanan ve başarısız olan İngiltere kralı II. Charles ve kardeşi tahtın varisi York Dükü James'e karşı suikast girişimini anlatır.

<span class="mw-page-title-main">Restorasyon (İspanya)</span> 1874 yılında darbe ile lağvedilen Birinci İspanya Cumhuriyetinin yerine kurulan yapı

Restorasyon ya da Bourbon Restorasyonu, Martínez-Campos'un 29 Aralık 1874 yılında yaptığı darbe ile lağvettiği Birinci İspanya Cumhuriyeti'nin yerine kurulan yapı. Kurulan bu yapı XIII. Alfonso döneminde 14 Nisan 1931 yılında İkinci İspanya Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla yıkıldı.

<span class="mw-page-title-main">Metaksas Rejimi</span>

Metaksas Rejimi ya da 4 Ağustos Rejimi, General İoannis Metaksas'ın önderliğinde gerçekleşen 4 Ağustos 1936 darbesiyle kurulan otoriter rejimdir.

<span class="mw-page-title-main">Luis Carrero Blanco</span>

Luis Carrero Blanco, aşırı sağ kanat diktatörlüğünde amiral ve lider İspanyol siyasetçi. Diktatör Francisco Franco'nun uzun zamandır güvendiği kişiydi. ETA grubunun üyeleri tarafından suikast düzenlendi ve İspanyolların demokrasiye geçiş aşamasına geçildi.

Juan Ambou Bernat İspanyol komünist devrimci ve İspanya Komünist Partisi üyesi siyasetçi. 1934 Asturias Madenci Ayaklanmasına ve İspanya İç Savaşına aktif olarak katılmıştır. Savaşın ardından sürgüne gitmiştir, burada da siyasetten kopmamıştır. Partisinin Genel Sekreteri Santiago Carrillo'nun Avrupa komünizmi siyasetine karşı çıkmış ve komünist ilkelerden kopulduğunu savunarak İspanya Halkları Komünist Partisi'nin kuruluşunda görev yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Faşist İtalya (1922-1943)</span> İtalya Krallığının faşist yönetim altında olduğu dönem

Faşist İtalya (1922-1943) Benito Mussolini'nin İtalya Krallığı Başbakanı olduğu 1922-1943 yılları arasında Ulusal Faşist Parti iktidarı altındaki dönemi anlatır. Totaliter bir rejim kuran İtalyan faşizmi ekonomik kalkınma modeli benimsemişse de siyasal muhalefeti ortadan tamamen kaldıracak hamlelerde bulunmuş, geleneksel muhafazakâr değer yargılarını savunmuş Katolik Kilisesi'yle yakın işbirliği yapmıştır. Çeşitli farklı dönemlerden geçen rejim özellikle gerçekleştirdiği emperyalist hamlelerle II. İtalya-Habeşistan Savaşını çıkarmış, Milletler Cemiyeti'nden atılmıştır. Ayrıca Sovyetler Birliği'nde karşı Çelik Pakt'a katılmış, II. Dünya Savaşı'na gidişi hızlandıran hamlelerde bulunmuştur. Dahil olduğu Mihver Devletlerinin II. Dünya Savaşı'nda mağlup olması sürecinde alaşağı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ok Haç Partisi</span>

Ok Haç Partisi, Macaristan'da II. Dünya Savaşı öncesi ve sırasında etkili olmuş, Ferenc Szálasi önderliğinde aşırı sağcı bir partiydi. 15 Ekim 1944 - 28 Mart 1945 arasında iktidarda olan hareket Nazilerle iş birliği halinde oldu. İktidarı sırasında özellikle solcular, Yahudiler ve Romanlara karşı işledikleri yargısız infazlarda binlerce kişiyi katletmiştir. Ayrıca yaklaşık 80 bin Macar vatandaşı da Nazi toplama kamplarına gönderilmiştir. Savaşın ardından parti ve lider kadrosu Macar mahkemelerinde savaş suçlusu olarak yargılanmış ve hüküm giymiştir.

Santoña İhaneti veya Santoña Antlaşması İspanya İç Savaşı sırasında Kuzey Cephesinde çarpışmalar sürerken Bask Milliyetçi Partisi'nin cephede Francisco Franco lehine savaşan Faşist İtalya birlikleriyle Halk Cephesi hükûmeti bileşenlerine ihanet ederek 24 Ağustos 1937 tarihinde anlaşması ve silah bırakmasını anlatır.