İçeriğe atla

Francis Galton

Sir

Francis Galton
Gustav Graef tarafından yapılmış portresi, 1882
Doğum16 Şubat 1822(1822-02-16)
Birmingham, İngiltere
Ölüm17 Ocak 1911 (88 yaşında)
Haslemere, Surrey, İngiltere
Defin yeriClaverdon, Warwickshire, İngiltere
Mezun olduğu okul(lar)King's College London
Trinity College, Cambridge
Tanınma nedeniÖjenik
Davranış genetiği
Ortalamaya doğru regresyon
Standart sapma
Yüksek basınç
İzokron harita
Hava haritası
Galton kutusu
Galton dağılımı
Galton–Watson prosesi
Galton sorunu
Galton'ın düdüğü
ÖdüllerRoyal Geographical Society'nin Kurucu Madalyası (1853)
Kraliyet Madalyası (1886)
Huxley Memorial Madalyası (1901)
Darwin–Wallace Madalyası (Gümüş, 1908)
Copley Madalyası (1910)
Kariyeri
DalıAntropoloji, Sosyoloji, Psikoloji, İstatistik
Çalıştığı kurumMeteorological Council
Kraliyet Coğrafya Topluluğu
Akademik danışmanlarıWilliam Hopkins
Doktora öğrencileriKarl Pearson
Sir Francis Galton.

Francis Galton FRS FRAI (16 Şubat 1822; Sparkbrook, Birmingham - 17 Ocak 1911; Haslemere, Surrey), Kraliçe Victoria çağında yaşamış ve öjenik kavramını öne sürmüş İngiliz bilgin ve çok yönlü bir bilim insanıydı.[1][2]

Galton, 340'tan fazla makale ve kitap yayımladı. Ayrıca istatistiksel korelasyon kavramını geliştirdi ve regresyonun ortalamaya doğru eğilimini (regression toward the mean) geniş çapta tanıttı. İstatistiksel metodları, insan farklılıkları ve zekâ kalıtımının incelenmesinde uygulayan ilk kişi oldu ve soybilimsel ve biyografik çalışmalarının yanı sıra antropometrik araştırmaları için insan toplulukları hakkında veri toplamak amacıyla anketler ve soru formlarını kullanıma getirdi. "Genetik mi, yetiştirme mi" (nature versus nurture) ifadesini ortaya attı.[3] Eseri Hereditary Genius (1869), dâhilik ve büyüklüğü (greatness) inceleyen ilk sosyal bilimsel girişimdir.[4]

İnsan zihni üzerine yaptığı araştırmalarda, psikometri ve diferansiyel psikolojinin yanı sıra "beş faktör kişilik modellleri"ni, yani lexical hypothesis'i belirledi. Bunlar, her biri ayrı bir anlam içeren ve karakteri belirten bin kelimeden oluşan sözcüklerdir. Büyük Beş Kişilik (big-five) faktör modeli bu varsayımdan esinlenerek geliştirilmiştir.[5] Bununla birlikte, parmak izlerini sınıflandırma yöntemi geliştirdi ve bu yöntem adli bilimlere katkı sağladı. Ayrıca dua etmenin gücü üzerine araştırmalar yaptı ve dua edilen kişilerin, duanın uzun ömürleri üzerinde bir etkilerinin olmadığını gözlemleyerek sonuçsuz kaldığı çıkarımına vardı.[6] Çeşitli olguların bilimsel prensiplerini arayışı, çayın en iyi nasıl demlenmesi gerektiği gibi konulara kadar uzandı.[7] Bilimsel meteorolojinin başlatıcısı olarak, ilk hava haritasını geliştirdi, antisiklonlar üzerine bir teori önerdi ve kısa vadeli iklim olaylarının Avrupa ölçeğinde tam bir kaydını oluşturan ilk kişi oldu.[3]Ayrıca, farklı işitme yeteneklerini test etmek için Galton Düdüğünü (Köpek düdüğü olarak da bilinir) icat etti.[8] Galton, Charles Darwin'in yarı kuzeniydi.[9] 1909 yılında bilime katkılarından dolayı şövalye unvanı aldı.[10]

Son yıllarda, sosyal Darwinizm, öjenik ve biyolojik ırkçılığı savunduğu için kayda değer eleştiriler almıştır; öjenik kavramının öncüsü olarak, bu terimi 1883 yılında kendisi ortaya atmıştır.[11][12]

Hayatı

1909'da kendisine Sir (şövalye) unvanı verilmiştir.

Galton denildiğinde akla gelen ilk şey, öjenik olarak adlandırılan ve Amerika'da binlerce siyahinin kısırlaştırma deneyiyle sonuçlanan üstün gen teorisidir. Seçici yetiştirme yoluyla insan popülasyonunu iyileştirmeye yönelik bu modern proje fikri ilk olarak Francis Galton tarafından geliştirildi ve başlangıçta Darwinizm'den ve onun doğal seçilim teorisinden ilham aldı. Galton, üvey kuzeni Charles Darwin'in bitki ve hayvan türlerinin gelişimini açıklamaya çalışan evrim teorisini okumuş ve bunu insanlara uygulamak istemiştir. Galton, biyografik araştırmalarına dayanarak, arzu edilen insan niteliklerinin kalıtsal özellikler olduğuna inanıyordu, ancak Darwin, teorisinin bu şekilde detaylandırılmasına şiddetle karşı çıkıyordu. 1883'te, Darwin'in ölümünden bir yıl sonra, Galton araştırmasına bir isim verdi: öjeni. Genetiğin tanıtılmasıyla öjeni, insan karakterinin tamamen veya büyük ölçüde genlerden kaynaklandığı, eğitim veya yaşam koşullarından etkilenmediği inancı olan genetik determinizm ile ilişkilendirildi. İlk genetikçilerin çoğu Darwinci değildi ve genetik determinizme dayalı öjeni politikaları için evrim teorisine ihtiyaç yoktu. Öjeni, yakın tarihi boyunca tartışmalı olmaya devam etti. Bu arada öjenizmin Amerika'daki yankıları Galton'un ölümünden yıllar sonra bile resmi bir karşılık bulmuştur. 1924 Virginia Kısırlaştırma Yasası uyarınca 1924-1979 yılları arasında 7000'den fazla insan kısırlaştırılmıştır. Bunun gibi birçok eyalette kısırlaştırma yasası (sterilization act) adıyla çıkan yasalarda kısırlaştırmalar yapılmıştır. Birçok Amerikan başkanı tarafından desteklenen öjenizm, Rockefeller gibi zengin aileler tarafından finanse edilmiştir. John David Rockefeller da, BM Tarım ve Gıda Organizasyonu 2. McDougall Konferansında “Bana göre nüfus kontrolü günümüzde atom silahlarının kontrolünden sonra ikinci en büyük önceliğimizdir.” şeklinde bir cümle sarf etmiştir.[13]

Kaynakça

  1. ^ Langkjær-Bain, Robert (29 Mayıs 2019). "The troubling legacy of Francis Galton". Significance. 16 (3). ss. 16-21. doi:10.1111/j.1740-9713.2019.01275.x Özgürce erişilebilir. 
  2. ^ Gillham, NW (December 2001). "Sir Francis Galton and the birth of behavioral genetics". Annual Review of Genetics. Cilt 35. ss. 83-101. doi:10.1146/annurev.genet.35.102401.090055. PMID 11700278. 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2024. 
  3. ^ a b Galton 1874, ss. 227–236.
  4. ^ Galton 1869.
  5. ^ Oyanık, M. (2021). Afet Yönetimi Öğrencilerinin Empati Düzeyleri ile Kişilik Özellikleri Arasındaki İlişkiler: Gümüşhane Üniversitesi Örneği 21 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Journal of International Scientific Researches, 6(2), 123-136. https://doi.org/10.23834/isrjournal.896696
  6. ^ Galton 1872, ss. 125-135.
  7. ^ Galton 1855, s. 208.
  8. ^ Galton 1883.
  9. ^ Darwin 1887, s. 5.
  10. ^ "Page 5806 | Issue 28275, 30 July 1909 | London Gazette | The Gazette". www.thegazette.co.uk. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2023. "The KING has also been pleased, by Letters Patent under the Great Seal of the United Kingdom of Great Britain and Ireland, bearing date the 26th June, 1909, to confer the dignity of a Knight of the said United Kingdom upon: Francis Galton, Esq., Sc.D., F.R.S., Honorary Fellow of Trinity College, Cambridge" The London Gazette, 30 July 1909 (issue 28275), pp. 5805-5806. 
  11. ^ "Sir Francis Galton · Galton's Children · OnView". collections.countway.harvard.edu. 27 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2024. 
  12. ^ "The Origins of Eugenics | Facing History & Ourselves". www.facinghistory.org (İngilizce). 4 Ağustos 2015. 27 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2024. 
  13. ^ Elciyar, Kamer (9 Kasım 2016). "Bilimin Karanlık Bir Yüzü: Öjenizm > Bilimdili.com". Bilimdili.com. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2022. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Francis Galton ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

Modern evrimsel sentez, Darwin'in Evrim Kuramı ile Mendel'in kalıtım kuramını modern moleküler biyoloji ve matematiksel popülasyon genetiği ışığında birleştiren modern evrim kuramının adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Charles Darwin</span> İngiliz biyolog ve doğabilimci (1809-1882)

Charles Robert Darwin evrimsel biyolojiye yaptığı katkılarla tanınan İngiliz doğa bilimci, jeolog ve biyologdur. Tüm yaşam türlerinin ortak bir atadan türediği yönündeki önermesi günümüzde genel kabul görmekte ve bilimde temel bir kavram olarak kabul edilmektedir. Alfred Russel Wallace ile ortak bir yayında, evrimin bu dallanma modelinin, var olma mücadelesinin seçici üremede yer alan yapay seçilime benzer bir etkiye sahip olduğu doğal seçilim adını verdiği bir süreçten kaynaklandığına dair bilimsel teorisini ortaya koymuştur. Darwin insanlık tarihinin en etkili isimlerinden biri olarak tanımlanmış ve Westminster Abbey'e gömülerek onurlandırılmıştır.

Zooloji hayvanların bilimsel olarak incelenmesidir. Çalışmaları, hem yaşayan hem de soyu tükenmiş tüm hayvanların yapısını, embriyolojisini, sınıflandırmasını, alışkanlıklarını ve dağılımını ve ekosistemleriyle nasıl etkileşime girdiklerini içerir. Zooloji, biyolojinin ana dallarından biridir. Terim, Antik Yunanca ζῷον, zōion ('hayvan') ve λόγος, logos kelimelerinden türetilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İnsan Genom Projesi</span> İnsan genomu dizileme programı

İnsan Genom Projesi, insan DNA'sını oluşturan baz çiftlerini belirlemek, insan genomunun tüm genlerini fiziksel ve işlevsel açıdan tanımlamak ve gen haritasını çıkarmak amacını güden uluslararası bir bilimsel araştırma projesi. Farklı ülke ve kurumların iş birliğiyle yürütülen en büyük biyoloji projesidir. Projenin planlaması, 1984 yılında ABD hükûmeti tarafından kabul edildikten sonra başladı. Proje resmi olarak 1990'da başladı ve 14 Nisan 2003'te tamamlandığı duyuruldu. "Tam genom" düzeyi yalnızca Mayıs 2021'de GCA_00991475 derlemesinin üçüncü sürümünde arşivlendi.

<span class="mw-page-title-main">Darwinizm</span> doğal seçilim yoluyla gerçekleşen biyolojik evrim kuramı

Darwinizm veya Darwincilik, İngiliz doğa tarihçisi Charles Darwin'in canlıların doğal seçilim yoluyla geliştiğini savunan evrim kuramı. Darwinizm, tüm organizma ve türlerin varoluş sürecini, bireyin birbiriyle rekabeti, yaşamda kalma ve üreme yeteneklerini artıran küçük, kalıtsal varyasyonlarla tetiklenen "doğal seçilim" ile oluştuğu konusunda yoğunlaşmıştır. Darwinizm, türlerin var oluşunu ve yaşamın kaynağını, çeşitli şekilde anlatan diğer açıklamalar gibi, çeşitli varsayım ve ön kabullerden oluşan bir teoridir. 1859 yılında Darwin'in Türlerin Kökeni kitabının yayınlanmasından sonra, kendisinden önceki kuramlar üzerinde genel bilimsel kabul görmüştür. Ayrıca yaratılışçılar tarafından bilimsel bir yaklaşımdan ziyade bir ideolojiymişçesine kullanıldığı iddiası vardır.

<span class="mw-page-title-main">Öjenik</span>

Öjenik, kaba hâliyle ilk kez Platon tarafından ortaya atılmış, ancak modern anlamıyla ilk olarak Sir Francis Galton tarafından formüle edilmiş, sağlıksız ceninleri ayırıp sağlıklı ceninler yetiştirmenin yollarını arayan, bilimselliği tartışmalı bir toplumsal akım veya toplumsal felsefedir. Öjenik, Galton’un iyi doğan anlamında eski Yunancadan ürettiği bir kelimedir.

<span class="mw-page-title-main">Doğal seçilim</span> fenotipteki farklılıklar nedeniyle bireylerin farklı şekilde hayatta kalması ve üremesi; evrimin temel mekanizması

Doğal seçilim, canlıların fenotiplerindeki farklılıklardan ötürü hayatta kalma şansının ve üreme başarısının değişkenlik göstermesidir. Evrimin esas mekanizmalarından biri olup, bir popülasyonun nesiller boyunca karakteristik olan kalıtsal özelliklerindeki değişimdir. Charles Darwin, kendi görüşüne göre kasıtlı olarak gerçekleştirilen yapay seçilime karşılık kendiliğinden gerçekleşen "doğal seçilim" terimini popülerleştirmiştir.

Sosyal Darwinizm, Charles Darwin'in toplumbilim alanındaki fikirleri ve evrim teorisi gibi düşüncelerinin sosyolojik alandaki etkilerinden bahsedilirken kullanılan bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Ronald Fisher</span> İngiliz polimat (1890–1962)

Profesor Sir Ronald Aymler Fisher bir İngiliz istatistikçi, biyolog ve genetik bilimcidir.

<span class="mw-page-title-main">George Darwin</span>

Sir George Howard Darwin, İngiliz gökbilimci ve matematikçi.

<span class="mw-page-title-main">Evrimsel psikoloji</span> evrim teorisinin sosyal ve doğa bilimlerinde uygulanması

Evrimsel psikoloji (EP), bellek, algı, dil gibi psikolojik özellikleri çağdaş evrimsel bir bakış açısıyla inceleyen bilim dalıdır. Evrimsel psikoloji, bunun yanında insanın hangi psikolojik özelliklerinin, ne tür bir uyarlanma geliştirdiğini, yani doğal seçilim veya cinsel seçilimin işlevsel sonuçlarını belirlemeye çalışır. Kalp, akciğer ve bağışıklık sistemi gibi fizyolojik mekanizmalar hakkındaki uyarlanımcı düşünce ile evrimsel biyolojideki düşünce ortaktır.

<span class="mw-page-title-main">James McKeen Cattell</span> Amerikalı psikolog (1860 – 1944)

James Mckeen Cattell, (d. 25 Mayıs 1860 - ö. 20 Ocak 1944, Amerikalı psikolog ve Amerika Birleşik Devletleri'nde psikoloji profesörü unvanı almış ilk bilim insanı.

Kantitatif psikoloji veya Nicel psikoloji, insan veya hayvan psikolojik süreçlerinin matematiksel modellemesi, araştırma tasarımı ve metodolojisi ve istatistiksel analizine odaklanan bilimsel bir çalışma alanıdır. İnsan yeteneklerini ölçmek için testler ve diğer cihazları içerir. Kantitatif psikologlar, psikolojik ölçüm teorisi ve tekniği ile ilgili bir alan olan psikometri olanlar da dahil olmak üzere çok çeşitli araştırma yöntemleri geliştirir ve analiz eder.

<span class="mw-page-title-main">Nazi öjeniği</span>

Nazi öjeniği Nazi Almanyası'nda sağlıklı unsurlarının çoğaltılması, sağlıksız unsurlarının ise azaltılması yoluyla insan soyunun geliştirilmesini amaçlayan politikalar toplamıdır. Alman halkının biyolojik gelişimini amaçlayan üstün ve saf Alman ırkı oluşturmayı hedefleyen ırksal bir ideolojidir.

<span class="mw-page-title-main">Leonard Darwin</span> İngiliz siyasetçi

Leonard Darwin İngiliz siyasetçi, ekonomist ve öjenik idi. Doğa bilimci Charles Darwin'in oğlu ve aynı zamanda bir istatistikçi ve evrimsel biyolog olan Ronald Fisher'ın akıl hocasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Irksal hijyen</span>

Irksal hijyen, 20. yüzyılın başlarında en kapsamlı uygulamasını Nazi Almanyası'nda bulan bir öjenik yaklaşımını tanımlamak için kullanılmıştır. Bu yaklaşım, ırkların karışmasını önlemeye yönelik çabalarla dikkat çekmiş ve safkan hayvanlar elde etmeye çalışan bir hayvan yetiştiricisinin yöntemlerine benzetilmiştir. Bu çabalar, genellikle bir ırksal hiyerarşinin var olduğuna ve "aşağı ırkların" "üstün ırkları" "kirleteceği" endişesine dayanan bir inançla motive edilmiştir. Bu çabalar, genellikle bir ırksal hiyerarşinin var olduğu ve "aşağı ırkların" "üstün ırkları" "kirleteceği" endişesine dayanan bir inançla motive edilmiştir. O dönemdeki çoğu öjenikçi gibi ırksal hijyenistler de öjeni uygulanmadığı takdirde toplumun hızla yozlaşacağına ve medeniyetin, "aşağı" kabul edilen özelliklerin yayılmasıyla çökeceğine inanmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Giovanni Canestrini</span>

Giovanni Canestrini, Revò'nun yerlisi olan İtalyan bir doğa bilimci, biyolog ve çevirmen.

<span class="mw-page-title-main">Yuri Filipçenko</span>

Yuri Aleksandrovich Filipchenko, bazen Philipchenko, mikroevrim ve makroevrim terimlerini türeten Rus bir böcekbilimci ve aynı zamanda genetikçi Theodosius Dobzhansky'nin akıl hocası.

Charles Matthias Goethe Amerikalı bir girişimci ve hayırseverdir. 20. yüzyılın başlarında Amerika Birleşik Devletleri'ndeki öjeni hareketine katılımıyla tanınmaktadır. 1925 yılında, seçici ıslah ve kısırlaştırma yoluyla "insanların genetik kalitesini artırmayı" amaçlayan öjenik politikaların önde gelen savunucularından biri olarak, Kuzey Kaliforniya Öjenik Topluluğu'nun kurucuları arasında yer almıştır.

Davranış genetiği, davranışlardaki bireysel farklılıkların doğasını ve kökenini araştırmak amacıyla genetik yöntemler kullanan bilimsel araştırma alanıdır. "Davranış genetiği" adı genetik etkilere odaklanmayı ifade ederken, bu alan genel olarak genetik ve çevresel faktörlerin bireysel farklılıkları ne ölçüde etkilediğini ve genlerin ve çevrenin karıştırılmasını ortadan kaldırabilecek araştırma tasarımları geliştirilmesini hedefler. Davranış genetikleri, 19. yüzyılın sonlarında Francis Galton tarafından bilimsel bir disiplin olarak kuruldu. 20. yüzyılın ikinci yarısında, bu alan, insanlarda davranış ve zihinsel hastalıkların miras yolu ile aktarılması üzerine yapılan araştırmalarla birlikte seçici çiftlik ve çaprazlık yoluyla yapılan bilgilendirici model organizmalar ile yeniden değerlendi. 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında moleküler genetikte teknolojik gelişmeler, genomu doğrudan ölçmeyi ve değiştirmeyi mümkün kıldı. Böylelikle model organizma araştırmalarında ve insan çalışmalarında büyük ilerlemelere ve yeni bilimsel keşiflere yol açtı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.