Folklor Enstitüsü (Azerbaycan)

Azerbaycan Folkor Enstitüsü, faaliyetine 1994 yılında Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi (ANAS) temelinde başlayan bağımsız bir enstitüdür. Enstitünün ana hedefi, Azerbaycan folklor örneklerini toplamak ve incelemektir.

1920'lerde Azerbaycan'da halk biliminin bilimsel organizasyonu, Azerbaycan Araştırma ve İnceleme Teşkilatı (OISA) bünyesinde faaliyet göstermiştir. Folklorcu Hanefi Zeynallı, 1923-1929 yılları arasında Folklor Komisyonu'nun başkanıydı. SSCB Bilim Akademisi Transkafkasya Şubesi bünyesinde oluşturulan Sözlü Edebiyat bölümünün de başkanıydı. 1935 yılında SSCB Bilim Akademisi Azerbaycan Şubesi açıldı ve aynı şubenin temelinde Hanefi Zeynalli, Z. Zakirov ve daha sonra A. Avadyayev başkanlığında Folklor bölümü oluşturuldu. 1920-1930 dönemi Azerbaycan folklorunun derlenmesi, incelenmesi ve yayımlanmasıyla verimli geçti.^[1] Azerbaycan Devlet Bilimsel Araştırma Enstitüsü, 1929'da OISA temelinde kuruldu. Enstitü bünyesinde Veli Khuluflu başkanlığında Dil, Edebiyat ve Sanat Folklor Bölümü oluşturuldu. Baba Asgerov, o dönemde Folklor bölümünün başındaydı.^[2]

1937'deki baskı, Azerbaycan'daki diğer alanlar gibi Folklor Enstitüsü'nün çalışmalarını etkiledi. Halkbilimciler Hanefi Zeynallı, Vali Khuluflu, S.Mumtaz, A.Abid, H.Alizade ve diğerleri baskı mağduru oldu.^[3] 1939'dan itibaren Folklor bölümü, İsrafil Abbaslı ve Memmedhuseyn Tahmasib gibi ulusal folkloristlerin başkanlık ettiği Nizami Gencevi'nin adını taşıyan Edebiyat Enstitüsü temelindeki faaliyetine devam etti.

O dönemi, Folklor Enstitüsü'nün demokratik faaliyetleri ve profesör M. Seyidov'un başkanlığında Mitoloji Bölümü'nün kurulması izledi. Devlet bağımsızlığını kazandıktan sonra, folklor örneklerinin kapsamlı bir şekilde araştırılmasının önemi arttı ve ardından yeni bilimsel projeler meydana geldi. 1994 yılında Edebiyat Enstitüsü bünyesinde oluşturulan Bilim-Kültür Merkezi “Folklor Sarayı” ve merkezin müstakil binası Bakü, İcharishahar'da (Eski Şehir) bulunmaktadır. Huseyn İsmayilov, 1995 yılında Nizami adına ANAS Edebiyat Enstitüsü Bilim-Kültür Merkezi “Folklor Sarayı”na yönetici müdür olarak atandı.^[2]

Bilim-Kültür Merkezi, 2003 yılında Azerbaycan Ulusal Bilim Akademisinin bağımsız bir yapısal birimi olarak faaliyetini sürdürmüş ve 2011 yılına kadar H. İsmayilov liderliğindedir.^[4] Enstitü bünyesinde Azerbaycan folkloru, Korkut çalışması, Âşık etkinliği, Türk milletlerinin folkloru, folklor teorisi, Mitoloji, Editöryel yayın bölümü, Folklor laboratuvarı, Bilimsel arşiv, Shaki bölümü ve "Irs" folklor grubu gibi çeşitli yapı birimleri, bağımsız bir birim olduktan sonra oluşturulmuştur. 2005-2007 yılları kurulan Halk ozanı Müzik bölümü ve sırasında Kazah - Borçalı ve Dış İlişkiler bölümleri oluşturuldu. Âşık müzik bölümü 2007 yılında bilimsel araştırma bölümü hâline geldi.

Enstitü, 2011'den itibaren Muhtar İmanov tarafından yönetildi. Ensitütüde: Klasik folklor bölümü, Türk milletleri folklor bölümü, Dede Korkut bölümü, Âşık müzik bölümü, Mitoloji bölümü, Güney Azerbaycan bölümü, Modern folklor bölümü, Modern folklor bölümü, Tören folklorü bölümü, Folklor ve yazılı edebiyat bölümü, Folklor Toplama ve sistemleştirme bölümü, Müzik folkloru bölümü bulunmaktadır.

2012 yılında ANAS Folklor Enstitüsü, Kafkas üniversitelerine üye oldu ve Kafkasya ve Anadolu'daki yaklaşık 40 bilimsel-eğitim ve bilimsel araştırma enstitüsünü birleştirdi.^[2]

Konsey, enstitünün ana karar alma yapısıdır. Konseyde tartışılan ana konular, bilimsel araştırma planlarının ve hesaplarının onaylanması, bilimsel araştırmaların ve folklor koleksiyonlarının yayımlanması, bilimsel konferans ve toplantıların organizasyonudur.^[5]

2003-2013 yılları arasında bölüm İsrafil Abbaslı başkanlığındaki Azerbaycan folkloru olarak adlandırıldı. Bölümün amacı, geleneksel Azerbaycan folklorunu araştırmak, yerel, bölgesel, etnik ve evrensel bağlantıları incelemek ve folklor araştırmasının teorik sorunlarını incelemektir. 2013'ten itibaren Klasik folklor bölümü, Rza Khalilov tarafından yönetilmektedir.^[6]

Bu bölüm, Azerbaycan folklorunu ortak bir Türk bağlamında araştırmak üzere 2003 yılından itibaren faaliyetine başlamıştır. Ayrıca Türk milletleri folklor bölümü Türk milletlerinin folklor örneklerini incelemekte, folklor anıtlarını, ortak Türk folklor metinlerini, folklor örneklerinin çevirilerini ve yayınlarını incelemektedir. İnceleme sürecinde, bölüm uluslararasındaki bağlantıları araştırır ve çeşitli Türk milletlerinin folkloruyla ilgili sorunları ortaya çıkarır. Bölüm başkanı Afzaladdin Asgerov'dur.^[7]

2000 yılında kurulan ve “Korkut Çalışması” adı verilen bölüm, ilk yıllarda "Dede Korkut Kitabı"nın 1300. yıl dönümüne adanmıştır. Bölüm 2011 yılından itibaren “Dede Korkut” olarak hareket etmeye başladı. Bu bölüm, "Dede Korkut Kitabı" ve diğer eski Türk destanlarının analizini yapmaktadır. Bu analizlerin temelinde bölüm periyodik olarak “Dede Korkut” adlı bilimsel dergiyi yayımlamaktadır. Bölüm başkanı Tofig Hajiyev'dir.^[8]

Bölüm, 2001 yılında kurulmuş olup, 2003 yılından itibaren folklor Enstitüsü'nün temelinde bir bölüm olarak faaliyet göstermektedir. Bölümün temel sorumlulukları, âşıkların sanatsal örneklerini toplamak ve yayımlamak, Azerbaycan âşık etkinliğinin doğuş ve tipolojisi araştırmalarına dayalı monografik incelemeler yazmaktır. Bölüm ayrıca âşık sanatını korumakta ve geliştirme faaliyetlerini yürütmektedir. Bölüm başkanı, Elkhan Memmedli'dir.^[9]

2003 yılında bu bölüm, Folklor Enstitüsü temelinde bağımsız bir birim olarak kurulmuştur. Ülkenin mitolojik metinlerinin toplanması, tarihsel-kültürel kökenlerinin sınıflandırılması ve tanımlanması, mitin artzamanlı yapı incelemesinin yapılması, mit-folklor yapı seviyelerine ilişkin problemlerin araştırılması ve morfolojik tipolojinin ve efsanelerin incelenmesi gibi çeşitli çalışma alanı vardır. Ayrıca Mitoloji bölümü, Türk bağlamında mitolojik örnekleri araştırmakta ve Türk milli düşünce metinlerine ilişkin sorunları tanımlamaktadır. Yapılan araştırmalara göre bölüm, Türk mitolojik üslubunun Azerbaycan milli üslubunun yapı oluşumuna etkisini araştırıyor. Bölüm başkanı yardımcı doçent Seyfeddin Rzayev'dir.^[10]

Bölüm, Güney Azerbaycan folklorunu toplamak, incelemek amacıyla 2013 yılında faaliyete başlamıştır. İncelemelerin temelinde, bölüm yayınla ilgileniyor, Güney Azerbaycan folklor örneklerini koruyor ve sorunlarını bilimsel temalar olarak tanımlıyor. Filoloji üzerine felsefe doktoru Matanat Abbasova, bölümü yönetmektedir.^[11]

Modern folklor bölümü, Azerbaycan'ı modern bir bağlamda incelemek ve çağdaş halk düşüncesini çağdaş zamanlarda tanımlamak için oluşturulmuştur. Ayrıca modern kentleşme döneminde yeni oluşturulan folklor türlerini araştırır. Bölüm, 2011 yılında kurulmuş ve Fuzuli Gözalov liderliğindedir.^[12]

Bölüm, 2011 yılından itibaren faaliyet göstermekte ve halk törenleri, gösterileri, oyunları ve ritüelleri araştırmakta ve derlemektedir. Ayrıca bu birim, halk bilgisi, inançları, ritüel unsurları, geleneksel bayramlar ve ülke ahlakının araştırılmasından sorumludur. Bölüm başkanı, yardımcı doçent Agaverdi Khalilov'dur.^[13]

Bölüm, 2011 yılında faaliyetine başlamıştır. Bölümün ana yönleri, folklor ve yazılı edebiyatla ilgili sorunları, yazılı folklor ve mitolojinin kullanım sorunlarını araştırmaktır. Araştırmalara göre bölüm, Azerbaycan'ın klasik edebiyatı hakkında bilimsel makaleler yayımlamaktadır. Profesör Kamran Aliyev, Folklor ve yazılı edebiyat bölümünü yönetmektedir.^[14]

Bölüm 2011'den itibaren hareket etmektedir. Bölümün temel sorumlulukları, ülkenin farklı bölgelerinden folklor örnekleri toplamak ve bunları türlere göre sistematik hâle getirmektir. Koleksiyonlarla ilgili olarak bölüm folklor materyallerinin korunmasını ve yayımlanmasını düzenlemektedir. Bölüm başkanı Fariz Rüstemzade'dir.^[15]

Müzik folklorü bölümü 2011 yılında oluşturuldu ve âşık sanat ve saz ustalığına katıldı. Bölümün ana eylem alanları, eski halk müziklerini ve Aşik müziklerini bir araya getirip restore etmektir. Bölüm aynı zamanda muğam sanatını analiz etmekte ve incelemelere göre teorik sınıflandırmayı tanımlamaktadır. Bölüm, Naila Rahimbaylı tarafından yönetilmektedir.^[16]

Fon aynı zamanda bilimsel bir arşiv olarak da bilinir ve bölümler tarafından bir araya getirilen tüm folklor materyallerinin toplanması ve korunmasıyla ilgilenir. Bilimsel fonun 1995 yılından bu yana aktif olduğu dönemde yaklaşık binlerce folklor materyali toplandı. 2009'dan beri bilimsel fon, Guller Galandarli tarafından yönetilmektedir.^[17]