İçeriğe atla

Finlandiya'daki Yahudilerin tarihi

Fin Yahudileri
Suomen juutalaiset
יהדות פינלנד
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Finlandiya Finlandiya (Helsinki (%80), Turku (%13), Tampere (%3))[1]~1500
Diller
Fince, İsveççe
Din
Yahudilik

Fin Yahudileri (veya Finlandiya Yahudileri), Finlandiya vatandaşı olan Yahudilere denir. Yaklaşık 1500 kişi olan Yahudi nüfusunun %80'i Helsinki'de yaşamaktadır.[1] Finlandiya'daki Yahudilerin tarihi 18. yüzyılda başladı. Fin Yahudilerinin çoğu 19. yüzyılda Finlandiya'ya girmiş olan Rus askerlerinin soyundan gelir.

Finlandiya bağımsızlığını kazanmadan önce

Fin topraklarına yerleşen ilk Yahudinin Jacob Weikam olduğu rivayet edilir. Ardından 1782'de Veikkanen Rus hakimiyeti altındaki Hamina'ya yerleşti. Finlandiya bağımsızlığını ilan etmeden evvel Yahudilerin İsveç-Finlandiya Krallığı'ndaki bugünkü Finlandiya'nın dışında kalan bazı şehirlerine yerleşmelerine izin verildi. 1809'da Finlandiya Rus İmparatorluğu'nun himayesine girdi fakat buna rağmen İsveç kanunları yürürlükte kalmaya yani Yahudilerin Fin topraklarında yaşama yasağı devam etti.[2]

Finlandiya'nın özerklik döneminde (1809-1917) Rus Yahudileri Finlandiya'ya tüccar ve sanatkar olarak girdi. Prensipte Yahudilerin yerleşmesi yasak olan Finlandiya'daki Yahudilerin hemen hemen hepsi emekli Rus İmparatoru askeriydi. Bu kişiler çocukluktan başlayarak askeri okula gidip orduda en az 25 sene hizmet verdikleri için Finladiya'daki Yahudi yerleşimciler yasağı bu Yahudilere uygulanmadı. Finlandiya 1917'de bağımsızlığını kazanınca Yahudilere Fin vatandaşlarına sağlanan eşit haklar verildi.

II. Dünya Savaşı

Bu görüntü, Finlandiya'daki Yahudilerin tarihini ve toplumsal entegrasyon süreçlerini simgeleyen önemli bir belgeyi temsil etmektedir.

Devam Savaşı'nda (1941-1944) Nazi Almanyasıyla birlikte savaşan Finlandiya'da Yahudilere zulmedilmedi ve hatta ruhban sınıfından gelen aşırı sağcı Finlandiyalılar tarafından hoşgörüyle yaklaşıldı. Yaklaşık 300 Yahudi asker Finlandiya ordusunda yani Almanya ordularıyla birlikte savaştı.[3][4] Bu dönemin başka bir fenomeni ise sinagogların Fin orduları tarafından yönetilmesiydi.

Yaklaşık 500 mülteci Finlandiya'ya vardı ve bunların 350'si diğer ülkelere taşındı. Bunlardan 40'ı Mart 1942'de Laponya bölgesindeki Salla belediyesinde çalışmaya gönderildi. Mülteciler Haziran'da Kemijärvi'ye ardından Finlandiya körfezindeki Suursaari adasına gönderildi.

Kasım 1942'de 8 yabancı uyruklu Yahudi mülteci Nazilere teslim edildi,[5][6] 2000'de Finlandiya Başbakanı Paavo Lipponen resmi olarak özür diledi.[7] Luteran rahiplerin, baş piskoposların ve Sosyal Demokratik Parti'nin protestoları sonucu daha fazla Yahudi sürülmedi.

Yad Vashem'de (Holokost müzesi) 22 Finlandiyalı Yahudinin Fin ordusunda öldüğü kayıtlıdır.

Bugün Finlandiya Yahudi cemaati

Finlandiya'da 2010 itibarıyla yaklaşık 1500 Yahudi bulunmaktadır; bunların 1200'ü Helsinki'de, yaklaşık 200'ü Turku'da ve takribi 50'si Tampere'dedir.[1] Fin toplumuyla entegre olan Yahudiler hemen hemen her meslekte görev almaktadır. Yahudilerin çoğu tüzel şirketlerde işçi ya da özel iş sahibidir.[1]

Çoğu Fin Yahudisinin anadili İsveççe veya Fince'dir. Cemaatte ayrıca Yidiş, Almanca, Rusça ve İbranice de konuşulur. Diğer etnik gruplar gibi Yahudiler de Etnik İlişkiler Danışma Heyeti'nde (ETNO) temsil edilirler.

Helsinki Sinagogu ve Turku Sinagogu olmak üzere cemaatin iki sinagogu ve Helsinki'de bir Chabad merkezi vardır.

Turku Sinagogu

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; jch-history isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  2. ^ "Jewish Heritage Europe - Finland". 10 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2010. 
  3. ^ Vuonokari, Jews in Finland During the Second World War 10 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ Suomen juutalaiset sotaveteraanit saivat muistopaaden 12 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. MTV3. 2002-04-28. Retrieved 2010-02-26.(Fince)
  5. ^ Dr. Georg Kollman, Frans Olof Kollman, Mother of Frans Kollman (? Mrs Kollman ?), Hans Eduard Szubilski, Heinrich Huppert, Kurt Huppert, Hans Robert Martin Korn ( who had been a volunteer in the 1939 winter war ), + ? from The Holocaust by Martin Gilbert, pg. 534, 715 isbn 0-03-062416-9 (1985).
  6. ^ Cohen, William B. and Jörgen Svensson (1995). Finland and the Holocaust 25 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Holocaust and Genocide Studies 9(1):70-93.
  7. ^ Jews in Finland During the Second World War 10 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Tuulikki Vuonokari (2003): University of Tampere 12 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. website. Retrieved 03 August 2006.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya</span> Kuzey Avrupa ya da diğer adıyla İskandinavya yarım adasında yer alan devlet, ülke

Finlandiya, resmî adıyla Finlandiya Cumhuriyeti, Kuzey Avrupa'daki bir İskandinav ülkesi. Doğuda Rusya, kuzeyde Norveç ve batıda İsveç'le komşudur. Batıda Botniya ve güneyde Finlandiya körfezlerine kıyısı vardır. Yüz ölçümü 338.455 km² ve nüfusu 5,5 milyondur. Helsinki ülkenin başkenti ve en büyük şehridir. Finlerin ana dili olan Fince, yeryüzündeki az sayıda Baltık-Fin dilinden biridir. Finlandiya'nın iklim özellikleri enleme göre değişkenlik gösterir: Güneyde nemli karasal iklim, kuzeyde kutup altı iklimi görülür. Ülke genel olarak tayga biyomuna dahildir. Ayrıca Finlandiya'da 180 binden fazla göl bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Helsinki</span> Finlandiyanın başkenti

Helsinki, Finlandiya'nın başkenti ve en büyük şehridir. Şehir, Finlandiya'nın güneyinde Finlandiya Körfezi'nin kıyısında yer almaktadır. Şehrin nüfusu 2016 yılı itibari ile 642.045 olup metropol alanının nüfusu ise 1.47 milyondur.

<span class="mw-page-title-main">Turku</span> Fin şehri

Turku, Finlandiya'nın Güneybatı Finlandiya bölgesinin merkezi olan şehirdir. Şehir, ülkenin güneybatısında Aura Nehri ve Takımada Denizi'nin kıyısında yer almaktadır. Finlandiya'nın en eski şehri olup aynı zamanda 1809'dan 1812'ye kadar ülkenin başkentiydi. Nüfusu 31 Ağustos 2017 tarihi itibari ile 188,584 olup Finlandiya'nın beşinci büyük şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Fin İç Savaşı</span> 1918 yılı Fin İç Savaşı

Fin İç Savaşı, sürmekte olan I. Dünya Savaşı sırasında bağlı bulunduğu Rus İmparatorluğunda Çarlık rejiminin devrilmesinin ardından yaşanan Ekim Devrimi sonrasında bağımsızlığını kazanan Finlandiya'da 27 Ocak-15 Mayıs 1918 tarihleri arasında yaşanan iç savaştır. Solcularla sağcılar arasında yaşanan iç savaş sırasında sosyalistler Kızıllar olarak, karşı taraftaki anti-sosyalistler ise Beyazlar olarak adlandırılmıştır. Kızıllar Sovyetler Birliği, Beyazlar ise Alman İmparatorluğu tarafından askeri ve ekonomik olarak desteklenmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Oulu Havalimanı</span>

Oulu Havalimanı Finlandiya'nın Oulu kentinde yer alan havalimanı. Oulu'ya uzaklığı 10.6 km'dir.

<span class="mw-page-title-main">Tampere-Pirkkala Havalimanı</span>

Tampere-Pirkkala Havalimanı Finlandiya'nın Tampere şehrinde bulunmaktadır. Tampere'nin 13 km. güneybatısındadır. Havalimanı, Finlandiya'daki en kalabalık üçüncü havalimanı ve en kalabalık ikinci uluslararası havalimanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Fredrik Idestam</span> Finlandiyalı madencilik mühendisi; Nokianın kurucusu

Fredrik Idestam Fin maden mühendisi ve iş insanı. Nokia'nın kurucusu olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Kittilä Havalimanı</span>

Kittilä Havalimanı Finlandiya'nın Kittilä belediyesinde yer almaktadır. Havalimanı Kuzey Kutup Dairesi'nin içinde yer almaktadır. Kuzey Finlandiya'nın ana havalimanlarından olup 2008 yılında 265,000 yolcu kullanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kuopio Havalimanı</span>

Kuopio Havalimanı, Finlandiya'nın Siilinjärvi belediyesindedir.

Yahudilerin Arnavutluk'taki tarihi 1300 yıl öncesine dayanır. Arnavutluk Yahudileri ağırlıklı olarak Sefarad olmakla birlikte modern zamanlarda toplam ülke nüfusuna olan yüzdesi çok düşüktür. Arnavutluk, II. Dünya Savaşı'nda Yahudi nüfusu artan ender Avrupa ülkelerindendir. Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti'nin Komünist diktatörü Enver Hoca aralarında Yahudiliğin de bulunduğu bütün dinleri yasaklayıp devlet ateizmini yürürlüğe soktu. Komünizm sonrası bu politikalar kaldırılıp ibadet serbestliği getirildi fakat Yahudilerin çoğunun İsrail'e göç etmesiyle Arnavutluk'taki Yahudi nüfusu azaldı.

<span class="mw-page-title-main">Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi MÖ 2. yüzyıla kadar uzanır. Bu zamandan beri her zaman bir Yahudi nüfusu olan Bulgaristan'da Yahudilerin Bulgaristan tarihinde antik çağlardan Orta Çağa ve bugüne kadar önemli rolleri bulunur.

Küba'daki Yahudilerin tarihi, Küba'da yaşayan Yahudi kökenli topluluk. Bazı Yahudi asıllı Kübalılar atalarını, İspanyol Engizisyonundan kaçan Marrano'lara kadar dayandırırlar. 20. yüzyılının başında Küba'ya önemli ölçüde bir Yahudi göçü gerçekleşti. Birçok Kübalı gibi ülkedeki Yahudilerin çoğu da Fidel Castro başa geçince Amerika Birleşik Devletleri'ne kaçtı ve Güney Florida'da büyük bir cemaat oluşturdular. Modern Küba'da Yahudiler ve Lübnanlılar gibi Orta Doğu kökenli halklar bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Dominik Cumhuriyeti'ndeki Yahudilerin tarihi</span>

Hispanyola'ya yerleştiği bilinen ilk Yahudiler İspanya Yahudileriydi. Kristof Kolomb adayı 1492'de keşfettiği zaman yerleşmişlerdi. Yüzyıllar boyunca Yahudilere ev sahipliği yapan İspanya'da antisemitizm ve engizisyonlar başlayınca Yahudiler ülkeden kaçtı. Elhamra Kararnamesinin yürürlüğe girdiği gün Kolomb ve tayfası İspanya'dan yola çıktı. Mürettebatta en az beş Yahudi vardı; bunlar tercüman Luis de Torres, cerrah Marco, doktor Bernal, Alonzo de la Calle ve Gabriel Sanchez'di. Luis de Torres Hispanyola adasına ayak basan ilk kişiydi. Ardından ada Fransızlar ve İspanyollar arasında ikiye bölündü ve Yahudiler sonra da Dominik Cumhuriyeti olacak olan İspanyol tarafında kaldılar. Diğer ülkelerden de Sefaradlar gelmeye başladı. 19. yüzyılda Kurasao Yahudileri de Hispanyola'ya vardı fakat güçlü bir cemaat oluşturmadı. Çoğu Yahudi kimliklerini saklayıp geleneklerini icra etmedi. Bu Yahudilerin soyundan gelenler arasında Dominik Cumhurbaşkanı Francisco Henriquez y Carvajal ve oğlu Pedro Henriques Ureña da bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hindistan'daki Yahudilerin tarihi</span> Hindistanda bulunan dini bir azınlık

Hindistan Yahudileri Hindistan'da bulunan dini bir azınlıktır. Yahudiliğin, Hindistan'a giren ilk gayri-Dharma dinlerden olduğu tarihte kayıtlıdır. Antik çağlardaki cemaatler kültürel asimilasyona uğramıştır. Her Yahudi cemaati, Yehuda Krallığı ve Kayıp On Kabile gibi farklı kökenlerden geldiği için ülkedeki Yahudi sayısını kestirmek zordur. Toplam Yahudi nüfusunun yarısı Manipur ve Mizoram'da, çeyreği de Mumbai'de yaşamaktadır. Dünyadaki birçok ülkenin aksine Hintlerin kontrolündeki Hindistan'da antisemitizm olayları görülmemiştir. Bölgede görülen tek antisemitik olaylar, Portekiz'in Goa'yı işgal edip engizisyonları başlattığı dönemdir. Yahudiler Malabar kıyılarındaki Kodungallur'a yerleşip 1524'e kadar barış içinde ticaretle uğraştılar. Hem İngiliz hakimiyetinden önce hem de sonra Yahudiler Hint prensleri altında, hükûmette, orduda ve endüstride önemli mevkilere geldiler.

Kazakistan'da uzun geçmişi olan Kazak Yahudileri'nin nüfusu 12,000 ila 30,000 olup toplam nüfusun %1'inden azını oluşturur.

Kore'de hatırı sayılır büyüklükteki Yahudi cemaati Kore Savaşı dönemine denk gelir; bu dönemde, bölgedeki komünizmle baş eden ABD önderliğindeki savaşta Kore ordusunda yüzlerce Yahudi asker bulunmaktaydı. Yahudi din görevlisi olarak orduda yer alan Chaim Potok Kore'deki deniyimlerini The Book of Lights and I am the Clay isimli kitabında aktardı.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya Futbol Federasyonu</span>

Finlandiya Futbol Federasyonu, Finlandiya'da futbol faaliyetlerini yürütmek, futbolun gelişmesini ve yurt sathına yayılmasını sağlamak, bu konularda her türlü düzenlemeyi yapmak, kararlar almak ve uygulamakla yetkili kurumdur. SPL ayrıca erkek ve bayan millî futbol takımları ile ikinci ve üçüncü seviyedeki millî futbol takımlarını idare etmekle yükümlüdür. Finlandiya'nın en üst düzey futbol ligi Veikkausliiga ayrı bir kuruluş tarafından organize edilir. Alt ligler ise 12 mahalli örgüt tarafından organize edilmektedir. 1907 yılında kurulmuştur. Federasyonun merkezi Finlandiya'nın başkenti Helsinki'de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya'da turizm</span>

Finlandiya, 2017'de 6,7 milyondan fazla yabancı turisti çekerken, çoğu 3,6 milyon kişi diğer Avrupa Birliği ülkelerinden gelmekteydi. 2017 yılında turizmin katma değeri yaklaşık 140.200 kişiye iş sağlayarak yaklaşık 4,6 milyar Euro ya da Finlandiya GSYİH'nın % 2,6'sını oluşturuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya-Rusya ilişkileri</span>

Finlandiya-Rusya ilişkileri, 18. yüzyılın başlarında İsveç ve Rusya arasındaki savaşlardan ve 19. yüzyılın başlarında Napolyon döneminde Finlandiya Büyük Dükalığı'nın Rusya İmparatorluğu içinde planlı bir şekilde kurulması ve ilhakından, Rusya'nın son çarı 1917'de tahttan indirildikten sonra Rusya ve Finlandiya arasındaki kişisel birliğin dağılmasına ve ardından Bolşevik (Sovyet) Rus hükûmetinin desteğiyle modern Finlandiya'nın doğuşuna kadar yüzyıllar boyunca yürütülmüştür. Finlandiya, Sovyet Rusya'nın küçük çaplı katılımıyla kendi iç savaşını yaşadı, daha sonra SSCB tarafından işgal edildi ve iç siyaseti ondan etkilendi. O zamandan beri ilişkiler hem sıcak hem de soğuk bir şekilde ilerledi. Rusya'nın Helsinki'de büyükelçiliği, Turku'da bir başkonsolosluğu ve Lappeenranta ve Mariehamn'da konsoloslukları bulunmaktadır. Finlandiya'nın Moskova'da bir büyükelçiliği, Saint Petersburg'da bir başkonsolosluğu ve konsolosluğun iki şubesi bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya Tatarları</span> etnik grup

Finlandiya Tatarları topluluğu yaklaşık 600-700 üyesi olan Finlandiya'daki etnik azınlık. Topluluk, 1800'lerin sonları ile 1900'lerin başları arasında, Mişer Tatar tüccarlarının Rusya İmparatorluğu'nun Nijni Novgorod Guberniyası göç etmesi ve sonunda Finlandiya'ya yerleşmesi ile kuruldu. Tatarlar, cemaatlerinin ana binasına Helsinki'de sahiptir. Farklı şehirlerde de kültür dernekleri kurdular. Finlandiya'daki ilk İslam topluluğudur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.