İçeriğe atla

Filistin Mandası

Filistin Mandası
Birleşik Krallık Filistin Mandası
الانتداب البريطاني على فلسطين
המנדט הבריטי על פלשתינה א"י
1920-1948
bayrağı
Bayrak
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Birleşik Krallık Filistin Mandası
Birleşik Krallık Filistin Mandası
BaşkentKudüs
Yaygın dil(ler)İngilizce, Arapça, İbranice
Yüksek Komiser 
• 1920-1925 (ilk)
Sir Herbert Samuel
• 1945-1948 (son)
Sir Alan Cunningham
Tarihçe 
• Kuruluşu
1920
• Birleşik Krallık'ın resmen kontrolü devralması
29 Eylül 1923
• İsrail'in bağımsızlığını ilan etmesi
14 Mayıs 1948
• Filistin'in bağımsızlığını ilan etmesi
15 Kasım 1988
• Dağılışı
1948
Para birimiMısır poundu (1927'ye kadar)
Filistin poundu (1927'den itibaren)
Öncüller		Ardıllar
Osmanlı İmparatorluğu
Mavera-i Ürdün Emirliği
İsrail
Filistin Devleti
Günümüzdeki durumu Filistin
 İsrail

Birleşik Krallık Filistin Mandası, Birleşik Krallık'ın Filistin'deki Osmanlı Devleti hakimiyetine son vermesiyle İtilaf Devletleri tarafından kararlaştırılan ve Milletler Cemiyeti tarafından Haziran 1922'de resmen onaylanarak kurulan manda cumhuriyeti.

I. Dünya Savaşı sırasında General Edmund Allenby komutasındaki Mısır Seferi Kuvvetleri, Türk kuvvetlerini yenerek Filistin'i ele geçirdi.[1] Birleşik Krallık, savaş öncesinde bölgenin Arap önderlerinden olan Şerif Hüseyin ile anlaşarak Osmanlı İmparatorluğu'na isyan etmeleri karşılığında bağımsız bir Arap devleti vaadinde bulundu (McMahon-Hüseyin Yazışmaları). Birleşik Krallık ayrıca Sykes-Picot Antlaşması ile bölgeyi Fransa ile paylaşmıştı. Savaş bittikten sonra Birleşik Krallık Başbakanı Arthur James Balfour'un Filistin'de bir Yahudi yurdu kurulması hakkında yayınlamış olduğu deklarasyon işleri daha da karıştırmış, bölgede günümüze kadar devam eden kaos, şiddet ve savaş gibi olayların önünü açmıştır. Savaş bittikten sonra Birleşik Krallık İşgal Yönetimi, Filistin'de Suriye'den ayrı bir yönetim olarak kurdu. İngilizler, bölgenin sürekli kontrolü sağlamak için meşruiyet aradı ve bunu Haziran 1922'de Milletler Cemiyeti'nden verilen bir görev alarak elde etti. Esasen Milletler Cemiyeti'nin manda sistemi, Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılan Arap topraklarını Birleşik Krallık'ın elinde tutması için paravan görevini görmüştü.[2] 1923 yılında bu statünün resmîleşmesiyle birlikte bölgede sivil manda yönetimi kuruldu. İlk Yüksek Komiser Sir Herbert Samuel 20 Haziran 1920'de Filistin'e geldi. Filistin mandası 1940 yılında İtalyanlar tarafından bombalanmıştır.

Filistin Mandası 1946 yılına kadar Mavera-i Ürdün Emirliği'ne bağlı bir özerk bölge iken, bu tarihten sonra bağımsızlığını kazanarak Ürdün'den ayrıldı. Ancak Filistin'deki Birleşik Krallık hakimiyeti 1948 yılına kadar devam etti. Bu hakimiyet İsrail'in 1948 yılında kurulması sonucunda Filistin Mandası'nın yıkılması ile son buldu.[3]

İngiliz Mandası döneminde Yahudi ve Arap milliyetçileri arasında ilk çatışmalar başladı. 1936-1939 Arap İsyanı ve 1947-1948 İç Savaşı ile Filistin'de Yahudi varlığı büyümeye devam etti. 1948 yılında İsrail'in bağımsızlığını ilan etmesi, akabinde 1948 Arap-İsrail Savaşı'nın başlamasıyla Ürdün, Batı Şeria'yı, Mısır ise Gazze Şeridi'ni işgal ederek bu bölgelerin İsrail'in eline geçmesini engelledi. Tüm bu olaylardan sonra manda yönetimi 1948'de resmen ve fiilen sona erdi.

Galeri

  • İngilizlere karşı savaşan Filistinli Arap direnişçiler
    İngilizlere karşı savaşan Filistinli Arap direnişçiler
  • Kahire Konferansı'na gelen Herbert Samuel'i karşılayan T.E. Lawrence, Emir Abdullah, Geoffrey Salmond ve Wyndham Deedes (1920)
    Kahire Konferansı'na gelen Herbert Samuel'i karşılayan T.E. Lawrence, Emir Abdullah, Geoffrey Salmond ve Wyndham Deedes (1920)
  • Filistin Poundu
    Filistin Poundu
  • 1927 yılında basılmış Filistin madeni parası
    1927 yılında basılmış Filistin madeni parası
  • Filistin İngiliz mandası pasaportu
    Filistin İngiliz mandası pasaportu
  • 1928 yılına ait bir Filistin pulu
    1928 yılına ait bir Filistin pulu

Kaynakça

  1. ^ Hughes, Matthew, (Ed.) (2004). Allenby in Palestine: The Middle East Correspondence of Field Marshal Viscount Allenby June 1917 – October 1919. Army Records Society. 22. Phoenix Mill, Thrupp, Stroud, Gloucestershire: Sutton Publishing Ltd. ISBN 978-0-7509-3841-9.  Allenby to Robertson 25 January 1918 in Hughes 2004, p. 128
  2. ^ Article 22, The Covenant of the League of Nations 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. and "Mandate for Palestine," Encyclopedia Judaica, Vol. 11, p. 862, Keter Publishing House, Jerusalem, 1972
  3. ^ Marjorie M. Whiteman, Digest of International Law, vol. 1, US State Department (Washington, DC: U.S. Government Printing Office, 1963) pp 650–652

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Batı Şeria</span> Filistinde bulunan bir bölge

Batı Şeria (Cisürdün) (Arapça: الضفة الغربية‎,, İbranice: הגדה המערבית‎,, Orta Doğu'da batı, kuzey ve güneyinde İsrail, doğusunda ise, Şeria nehri ve Lût Gölü ile çevrili bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">Siyonizm</span> Yahudilerin ana vatanına dönüş projesi

Siyonizm, tarihî İsrail Toprakları olarak tanımlanan topraklarda bir Yahudi devletinin asırlar sonra yeniden kurulmasını destekleyen, savunan ve Yahudi milliyetçiliğini temel alan ideolojik fikir hareketidir. Modern Siyonizm, 19. yüzyılın sonlarında Orta ve Doğu Avrupa'da ulusal bir canlanma hareketi olarak hem şiddetlenen antisemitizm dalgalarına tepki olarak hem de "Yahudi Aydınlanması" olarak da bilinen Haskala'ya bir cevap olarak ortaya çıktı. Kuruluşundan çok kısa bir süre sonra varlıklı Yahudi soyluların ilgisini çeken hareket, Osmanlı İmparatorluğu'nun kontrol ettiği Filistin'de sürdürülebilir bir Yahudi devletini, 1900 yıl sonra tekrar yaratmayı amaçlıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Arap-İsrail savaşları</span> Arap ülkeleri ve İsrail Devleti arasındaki savaşlar

Arap-İsrail savaşları, Arap Birliği ülkeleri ve İsrail arasındaki politik gerilim ve askeri savaşlar dizisidir. Modern Arap-İsrail savaşlarının kökenleri, 19. yüzyıl sonlarına doğru ortaya çıkan Siyonizm ve Arap milliyetçiliğine dayanır. Yahudiler tarafından tarihi anavatan olarak adlandırılan toprakları, Pan-Arap hareketi, Filistinli Araplara ait olarak görür ve Pan-İslamist bağlamda ise, bu toprakların, Müslümanlara ait olduğuna inanılır. Filistinli Yahudiler ve Araplar arasındaki savaş; 20. yüzyılın başlarındaki Nebi Musa ayaklanması (1920), Jaffa ayaklanması, 1929 yılında Filistin ayaklanması ve 1947 yılında büyük bir sivil savaşa dönüşen ve 1948 yılında İsrail Devleti'nin kurulmasıyla bütün Arap Ligi ülkelerine sıçrayan Arap başkaldırışıyla ortaya çıktı.

<span class="mw-page-title-main">1948 Arap-İsrail Savaşı</span> İsrail ile Arap ülkeleri arasında yapılan ilk savaş

1948 Arap–İsrail Savaşı veya Birinci Arap–İsrail Savaşı, Filistin'de İngiliz manda rejiminin sona ermesinin hemen ardından 14 Mayıs 1948'de Tel-Aviv'de toplanan Yahudi Millî Konseyi'nin, İsrail Devleti’nin kurulduğunu ilan etmesinden birkaç saat sonra Arap Birliği'nin İsrail'e savaş ilanıyla başlayan savaştır. Yeni kurulan devletin sınırlarıyla ilgili, “Eretz İsrail” dışında hiçbir bildiri yoktu. Bunun hemen ardından ABD ve ertesi gün de Sovyetler Birliği İsrail'i tanıdığını açıkladı. Bu gelişmelerin öncesinde ise İngiliz birlikleri bölgeyi terk etmeye başlamışlardı.

Manda, I. Dünya Savaşı'ndan sonra bazı az gelişmiş kabul edilen ülkeleri, kendi kendilerini yönetecek bir düzeye eriştirip, bağımsızlığa kavuşturuncaya kadar Milletler Cemiyeti adına yönetmek için bazı büyük devletlere verilen yetkidir. Geleneksel sömürgeciliği tasfiye etmeye yönelik bir proje olarak düşünülmüş, ancak uygulamada geleneksel sömürgeciliğe benzer sonuçlar doğurmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Filistin bayrağı</span> Filistin Devletinin ulusal bayrağı

Filistin bayrağı, Filistin halkını ve devletini temsil etmek için kullanılan resmî bayraktır.

<span class="mw-page-title-main">Celile</span> Kuzey İsrailde Akdeniz ile Taberiye Gölü arasında kalan bölge

Celile, kuzey İsrail'de bulunan bir bölgedir. Celile, geleneksel olarak Yukarı Celile ve Aşağı Celile şeklinde ikiye ayrılmış tepelik bölgeye atfedilir. Günümüzde, İsrail'deki Karmel Dağı'nın kuzeydoğusundaki bölgeyi kastetmek için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">I. Abdullah</span>

I. Abdullah,, Ürdün Kralı. Arap-İsrail savaşları sırasında öldürüldü, yerine oğlu 1. Talal geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Filistin (bölge)</span> Orta Doğuda coğrafi bölge

Filistin, Doğu Akdeniz'de ve Orta Doğu'da, İsrail topraklarının tamamı ile Gazze Şeridi ve Batı Şeria gibi Filistin Devleti topraklarını kapsayan coğrafi bölgedir. Bölgenin sınırları oldukça tartışmalıdır ve bazı kaynaklar Ürdün'ü de dahil ederler. Filistin, Kutsal Topraklar olarak bilinir ve Yahudiler, Hristiyanlar ve Müslümanlar için kutsaldır. 20. yüzyıldan beri bölgede Arap ve Yahudi millî unsurlarının mücadelesi devam etmekte, zaman zaman uzun süreli şiddete ve hatta savaşa dönüşmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Filistin</span> Vikimedya anlam ayrımı sayfası

Filistin, sıklıkla şu tanımları ifade eder:

<span class="mw-page-title-main">Filistin Devleti</span> Batı Asyada yer alan bir ülke

Filistin, resmî adıyla Filistin Devleti, Orta Doğu'da ve Batı Asya'da, Akdeniz kıyısındaki tarihî Kenan Bölgesi'nde bulunan ve Batı Şeria ile Gazze Şeridi'nde belirtilen bölgelerde de facto olarak hüküm süren bir Arap devletidir. Devletin başkenti her ne kadar Doğu Kudüs olarak belirlense de Kudüs tamamen İsrail'in kontrolünde olduğu için başkenti Ramallah'ta yani Batı Şeria'da bulunmaktadır. Filistin toprakları 1948'den 1967'ye kadar Mısır ve Ürdün tarafından ele geçirilmişken 1967'deki Altı Gün Savaşı'ndan sonra ise İsrail tarafından ele geçirilmiştir. Şubat 2020 itibarıyla 5.051.493 nüfusla dünyada en çok nüfusa sahip 121. devlet olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Mavera-i Ürdün Emirliği</span> Mavera-i Ürdün, Transürdün veya Şarkül Ürdün Emirliği, Birleşik Krallık Filistin Mandasını oluşturan iki devletten biri ve eski bir Osmanlı toprağıdır

Mavera-i Ürdün, Transürdün veya Şark'ül Ürdün Emirliği, Birleşik Krallık Filistin Mandası'nı oluşturan iki devletten biri ve eski bir Osmanlı toprağıdır. Varlığı boyunca es-Seyyid Abdullah bin el-Hüseyin tarafından yönetilmiştir. Ülkenin sınırları Ürdün Krallığı'nın 1942–1965 yılları arası olan sınırları ile aynı olup bugünkü Ürdün sınırlarından biraz farklıdır. Bağımsızlığına kadar Milletler Cemiyeti ve Birleşik Krallık'ın koruması altında kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ürdün'deki Yahudilerin tarihi</span>

Ürdün'deki Yahudilerin tarihi, bugünkü Ürdün coğrafyasının büyük bir bölümü bir zamanlar İsrail Diyarı'ndaki Yahudilerin tarihi ile çakıştığı için antik döneme kadar uzanır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Kudüs</span> Kudüsün doğusu

Doğu Kudüs veya Doğu Yeruşalim ,1948 Arap-İsrail Savaşı'nda Ürdün'ün ve 1967'deki Altı Gün Savaşı'nda İsrail'in eline geçen Kudüs'ün doğusudur. İçinde, Eski Şehri ve Yahudilik, İslam ve Hristiyanlıkta kutsal yerler olan Tapınak Dağı, Ağlama Duvarı, Mescid-i Aksa, Kutsal Kabir Kilisesi gibi yerleri barındırır. "Doğu Kudüs" terimi, bazen 1949'dan 1967'ye kadar Ürdün'ün hakimiyeti altında olan fakat 1967'den sonra İsrail hakimiyeti altında Batı Kudüs ile birlikte tek bir belediye altında birleştirilen 70 km²'lik alanı bazen de 1967 öncesi bir Ürdün belediyesi olan 6.4 km²'lik alanı tasvir eder. Filistin Devleti, Doğu Kudüs'ü başkent yapmak istemektedir fakat Kudüs tamamen İsrail'in kontrolünde olduğu için şu andaki fiili başkenti Ramallah'tır. İsrail ise 30 Temmuz 1980'de Kudüs Yasası ile Batı Kudüs ve Doğu Kudüs olmak üzere Kudüs'ün tamamını ebedi başkent ilan etmiştir.

Filistin Otoritesi pasaportu 1993 Oslo Anlaşması kapsamında Filistin Yönetimi'nin 2 Nisan 1995 yılından bu yana uluslararası seyahat amacı ile Filistin topraklarında yaşayan Filistin vatandaşları için Filistin Otoritesi tarafından verilen seyahat belgesidir. Sadece Batı Şeria'daki Filistin vatandaşlarına verilir. Filistin Otoritesi pasaportu, Filistin'de doğduğunu gösteren bir doğum belgesi ibraz eden herkes tarafından kullanılabilir. Kudüs'te yaşayan Filistinliler ancak Ürdün'den alınan geçici pasaport ve İsrail'den geçici alınma seyahat belgesi taşıyabilmektedirler. Filistin dışında doğan Filistinliler için pasaportun geçerli olup olmadığı hâlen net değildir. Bununla birlikte, pasaport verilmesi İsrail hükûmeti tarafından getirilen ek kısıtlamalara tabidir. İsrail, Geçici Anlaşma uyarınca güvenlik ihtiyaçları için gerekli olduğunu kabul etmektedir.

Filistin'de İslam, Filistin nüfusunun çoğunluğunun dinidir. Batı Şeria nüfusunun % 85'ini Müslümanlar oluşturur, geri kalanını da, İsrail yerleşimcilere aittir.Gazze Şeridi nüfusunun % 99 Müslümandır. Filistinli Müslümanlar genellikle Sünni İslam'ın bir kolu olan Şafidirler.

<span class="mw-page-title-main">İşgal Edilmiş Düşman Toprakları Yönetimi</span>

İşgal Edilmiş Düşman Toprakları Yönetimi (İEDTY), 1917-1920 yılları arasında eski Osmanlı İmparatorluğu'nun Levant ve Mezopotamya'daki vilayetleri üzerinde Britanya ve Fransız ortak askeri yönetimiydi. Yönetim, 19-26 Nisan 1920 San Remo Konferansı'nda Fransız Suriye ve Lübnan Mandası ile Birleşik Krallık Filistin Mandası'nın kurulmasıyla sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Arap Yüksek Komitesi</span>

Arap Yüksek Komitesi veya Yüksek Ulusal Komite, Filistin Mandası'nda Filistinli Arapların merkezi siyasi organıydı. 25 Nisan 1936 tarihinde Kudüs Müftüsü Hac Emin el-Hüseynî'nin inisiyatifiyle kuruldu ve müftünün başkanlığında Filistinli Arap aşiretlerinin ve siyasi partilerin liderlerinden oluşmaktaydı. Komite, bir İngiliz yetkilinin suikastından sonra Eylül 1937 tarihinde Britanya Manda Yönetimi tarafından yasadışı ilan edildi.

<span class="mw-page-title-main">1948 Filistin Savaşı</span>

1948 Filistin Savaşı, savaşın başlangıcında İngiliz yönetiminde olan Filistin Mandası topraklarında gerçekleşmiştir. İsrail'de Bağımsızlık Savaşı ve Arapçada Nakba 'nın merkezi bir bileşeni olarak anılır. Bu savaş İsrail-Filistin çatışması ve daha geniş kapsamlı Arap-İsrail çatışması'nın ilk savaşıdır. Savaş sırasında, İngilizler Mandası'nı sona erdirdi ve 1917'de Birinci Dünya Savaşı sırasında başlayan bir yönetim dönemini sona erdirerek geri çekildi. Öncesinde bölge Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Mayıs 1948'de, İsrail Devleti Yahudi Yişuv tarafından kuruldu, kuruluşu Mandanın son gününde ilan edilmişti. Savaş sırasında, yaklaşık 700.000 Filistinli Arap yerinden edildi.

<span class="mw-page-title-main">Filistin Bağımsızlık Bildirgesi</span>

Filistin Bağımsızlık Bildirgesi, Filistin Devleti'ni resmen kuran, Filistinli şair Mahmud Derviş tarafından yazılan ve Yaser Arafat tarafından 15 Kasım 1988'de Cezayir'in başkenti Cezayir'de ilan edilen bildiridir. Daha önce Filistin Kurtuluş Örgütü'nün (FKÖ) yasama organı olan Filistin Ulusal Konseyi (FUK) tarafından 253 lehte, 46 aleyhte ve 10 çekimser oyla kabul edilmişti. 19. PNC'nin kapanış oturumunda ayakta alkışlanarak okundu. Bildirgenin okunmasının tamamlanmasının ardından Arafat, Filistin Kurtuluş Örgütü Başkanı olarak Filistin Devlet Başkanı unvanını aldı. Nisan 1989'da Filistin Kurtuluş Örgütü Merkez Konseyi, Arafat'ı Filistin Devleti'nin ilk Cumhurbaşkanı olarak seçti


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.