Filateli

Filateli veya pulculuk, posta pullarını konu edinen uğraş alanına verilen isimdir. Posta pulları ile ilgili ilk gün zarfı, özel gün damgası, antiye, posta tarihi ve benzeri maddeler ile de ilgilenir.

Filateli ile uğraşanlara filatelist denir. Çoğunlukla pul koleksiyonculuğu ile karıştırılır, oysa pul koleksiyonculuğu posta pulları ve posta pulları ile ilgili maddelerin biriktirilmesinden ibaretken, filateli, pulları bir inceleme konusu olarak değerlendirir. Koleksiyonculuk Filateli alanının bir parçası değildir, yani filatelik çalışma yapmak için çalışma konusu malzemeleri toplamak gerekli değildir. Elbette filatelistler arasında aynı zamanda koleksiyoncu olanlar çoğunluktadır.

Pullar incelenirken pul maşası ile tutularak zamkın zarar görmemesi sağlanır ve parmaklardaki yağlardan korunmuş olur. Güçlü bir büyüteç ise pulun kâğıt ve baskısındaki detayların daha iyi görülmesini sağlar. Ayrıca odontometre ile pulların dantel ölçülerinin ölçülmesi de gerekebilir.

Günümüzde belirli bir döneme ait pulların incelenmesi şeklindeki geleneksel filateli çalışmaları azalırken, pullarda anlatılanların incelenmesi şeklindeki tematik veya konulu filateli yaygınlaşmaktadır. Popüler tematik filateli konuları arasında spor, kuşlar, çiçekler, böcekler, tablolar, giysiler bulunmakla birlikte yeni konular da ilgi çekmektedir. Bunun dışında oldukça yeni bir alan olan bir kasabanın, şehrin veya ülkenin gelişme hikâyesinin pul, mektup, kartpostal veya diğer dokümanlar ile anlatılması şeklinde özetlenen sosyal filateli de ilgi çekmektedir.

Filatelik terimler^[1]

Anma pulu: Bir olay, konu veya kişileri anmak, tanıtmak amacıyla bastırılan, seri veya blok şeklindeki posta pullarıdır.

Resmi posta pulu: Genel bütçeye giren dairelerle katma ve özel bütçeli dairelerin, belediyelerin ve bunlara bağlı idare ve kurumların postaya verdikleri her türlü posta gönderilerinin posta ücretlerinin ödenmesinde kullanılmak üzere, 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanununun 22 nci maddesi gereğince bastırılan pullardır.

Sürekli posta pulu: Posta ücretlerinin ödenmesinde kullanılması amacıyla ihtiyaca göre bastırılan pullarıdır.

Ek Değerli anma pulu: 09/08/1958 tarihli 7127 sayılı Kanun gereğince munzam değerlere ek değer konularak yılda iki defa bastırılan anma pullarıdır.

Uçak pulu: Posta ücret tarifesinde uçakla gönderilecek posta maddeleri için öngörülen ücretlerde bastırılan ve üzerlerinde havacılıkla ilgili resimler bulunan pullardır.

Tet beş: Birbirine ters olarak basılmış olarak basılmış iki pula denir. Bunlar baş başa ters, yan yana ters ve ayak ayağa ters basılmış olabilir. Tet-beş pullar posta ücretlerinin ödenmesinde teker teker de kullanılabilirler. 1956 yılında XXV. Milletlerarası Anti-alkolizm Kongresini anmak için bastırılan pullar bunlara bir örnektir.

Pul emisyon programları; Yıllık olarak hazırlanmaktadır. Programda yer alacak konuların seçiminde Bakanlıklardan, Genelkurmaydan, Üniversitelerden, vakıf ve derneklerden, kamu kurumlarından alınan çeşitli öneriler ile şubemizin tespit ettiği önemli olayların yıldönümleri ve çeşitli konular, oluşturulan bir komisyonda değerlendirildikten sonra son şeklini almaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti adına bağlı bakanlık onayından sonra kesin şeklini alan pul emisyon programı yurtiçi ve yurtdışındaki filatelistler ile posta işyerlerine duyurulmaktadır.

Dantel: Perforaj işlemi sonunda pulların kenarlarında meydana gelen dişlerdir.

Değer: Postada kullanılan değerli kağıtların üzerlerinde rakam ve bazılarında ayrıca yazı ile gösterilen ve bunların postadaki satış fiyatını belirten para tutarı veya bir serideki pullardan herhangi bir serideki pullardan herhangi biri.

Emisyon: Bir değerli kâğıdın veya pulun tedavüle çıkarılması.

Erör: Değerli kâğıtların basılmaları veya zımbalanmaları sırasında meydana gelen hatalardır.

Ese: Baskı durumunu, pulu bastıran kuruluşa göstermek için hazırlanan provalardır. Bunlara hazırlık örnekleri de denebilir. Pulun hazırlanmasını görmek yönünden önemlidir. Eseler yalnız Posta İdarelerinin müze veya arşivlerinde bulunur satılmazlar.

Filigran: Bazı pulların kâğıdında bulunan ve ışığa tutulduğu zaman görülen yazı, çizgi, şekil veya motif gibi özel bir belirtidir. Pulun sahtesinin basılmasını önlemek için kullanılır.

Forma: Pul üzerindeki resmin (marj hariç) milimetre olarak boyutu (25X40 mm gibi).

Föyye: Üzerinde dantelli veya dantelsiz bir veya birkaç pul basılmış olan ve kenarlarında çoğu zaman yazılar taşıyan küçük pul tabakasıdır.

Lejand: Pul üzerindeki yazılar.

Marj: Pul tabakalarının ve anma bloklarının kenarlarında ve pulların çerçeveleri dışında kalan baskısız kısımlardır.

Santre: Bir pulun karşılıklı marjlarının birbirine eşit olması yani pul resmini çevreleyen çerçevenin (formanın) pul kâğıdının tam ortasına basılmış olması hali.

Perforaj: Tabakalardaki ve anma bloklarındaki pulların birbirinden kolay ayrılabilmeleri için aralarının zımbalanması işlemidir.

Portföy: İçinde pullara, diğer değerli kağıtlara ve/veya diğer materyallere yer verilen özel tasarımlı filatelik ürün.

Pul baskılı posta kartı (Antiye): Üzerlerinde "Posta Kartı" ibaresi ve postada alınacak ücreti gösteren pul baskısı yer alan resimli veya resimsiz kartları.

Maksimum kart: Tedavüle çıkarılacak bir anma pulu, sürekli posta pulu veya üzerinde yer alan pul baskısı ile aynı konuda tasarıma sahip olan, üzerine söz konusu pulun yapıştırıldığı veya basılı olduğu ve ilgili damga ile damgalanmış posta kartlarıdır.

Seri: Aynı ad altında ve aynı gün tedavüle çıkarılan pul ve diğer değerli kâğıtların her birinden oluşan grup.

Sürsarj: Değerli kâğıtların veya pulun değerini değiştirerek veya değiştirmeksizin başka bir olayı anmak veya pulun çıkarılış amacını değiştirmek için üzerlerine yeni yazılar, rakamlar veya motifler basılması işlemidir.

Tematik pul: Kuş, çiçek, spor, meşhur adamlar, tablolar gibi belli konuların resimlerini taşıyan pullardır.

Tiraj: Pul ve değerli kâğıtların baskı adedi.

Varyete: Bir pulun değişik şekillerde basılmasıdır. Erörden farkı varyetenin Posta İşletmesinin kontrolü altında ve çok sayıda olmasıdır.

Filatelik zarf: İlkgün veya özeltarih damgası ile damgalanmış anma pulu, sürekli posta pulu veya pul baskısı taşıyan, üzerinde özel tasarımlara da yer verilebilen ve Şirket tarafından satışa sunulan zarflardır.

İlkgün zarfı (FDC): Üzerlerinde bir anma pulu serisi, blok şeklinde anına pulu veya sürekli posta pulu serisi yer alan ve ilkgün damgası ile damgalanmış filatelik zarflardır.

Özelgün zarfı: Üzerlerinde bir anma pulu, sürekli posta pulu veya pul baskısı yer alan, damganın konusu ile ilgili tasarım bulunan ve özeltarih damgası ile damgalanmış filatelik zarflardır.

Özel tarih damgalı zarf: Üzerlerinde bir anma pulu, sürekli posta pulu veya pul baskısı yer alan, damganın konusu ile ilgili tasarım bulunmayan ve özeltarih damgası ile damgalanmış filatelik zarflardır.

İlkgün damgası: Anma pulu ve sürekli posta pullarının tedavüle çıkarıldıkları gün, yalnız bu pulların ve aynı gün tedavüle çıkarılan aynı konudaki pul baskılarının iptalinde kullanılmak üzere yaptırılan ve üzerlerinde konu ile ilgili tasarım bulunan tarih damgalarıdır.

Özel tarih damgası: Anma pulu çıkarılmamış bazı önemli olaylar için belirli günlerde ve olaylarla ilgili yerlerdeki Şirket işyerlerinde, geçerlikte bulunan herhangi bir anma pulunu veya sürekli posta pulunu iptal etmek üzere yaptırılan ve üzerlerinde ilgili olduğu olaya ait tasarım bulunan tarih damgalarıdır.