Fetret Devri (İngiltere)

Fetret Devri (İngilizce: Interregnum) İngiltere'de iç savaş döneminde kral I. Charles'ın 30 Ocak 1649 tarihinde idam edilmesiyle başlayan ve II. Charles'ın 29 Mayıs 1660 tarihinde Londra'ya girmesiyle başlayan Restorasyon arasında geçen süreyi anlatır. Bu devir sırasında İngiltere çeşitli farklı yönetim biçimlerine sahne olmuştur.

Dönemin siyaseti Yeni Ordu mensubu subaylardan oluşan Grandee adlı tabaka ve onların sivil destekçileri tarafından belirlenmiştir. Bu dönemde birden fazla cumhuriyet rejimine tolere edilmiştir. 1649-1653 döneminde iktidar erki Devlet konseyindedir, yasama organı olarak da Rump Parlamentosu görev yapmaktadır. 1653 yılında başta Oliver Cromwell olmak üzere Grandeeler Rump Parlamentosunu kapatıp onun yerine atamayla oluşturdukları bir bilşeşimi getirmişlerdir.^[1] Bu bileşim 129 İngiliz, 5 İskoç ve 6 İrlandalı olmak üzere toplamda 140 atanmış kişiden oluşmuştur. Ancak bu bileşim de bir önceki parlamento gibi işlememiş ve sadece 5 ay sonrasında 12 Aralık 1653 tarihinde yine Grandeeler tarafından kapatılmıştır. Bundan sonra Oliver Cromwell Lord Protector ilan edilmiş ve yürütme erkini ele geçirmiştir. Seçilme içermeyen ve babadan oğula geçmeyen bir kurum olarak tanımlanan bu unvan, kişide ölümüne kadar kalıyordu. bu sistemde yasama organı olan parlamento üç yıllık olarak oluşturuluyor ve en az 5 ay toplanıyordu. Cromwell bu sistemdeki ilk Portectorate Parlamentosunu 1655 yılı Ocak ayında lağveder. Geçiş döneminde ordudaki generaller eliyle askeri idare denenir. Yürürlükteki hükûmet şekli 1657 yılı Mayıs ayında İngiltere'nin ikinci ve halen yürürlükteki anayasası olan The Humble Petition and Advice ile değiştirilir. Oliver Cromwell'in ölümünden sonra oğlu tarafından devam ettirilmek istenen Lord Protector sistemi siyasi ortama uygun düşmeyince sürdürülemez. Protectorate^[2] 1659 yılı Mayıs ayında Grandeeler Rump Parlametosunu toplantıya çağırınca sona erer. Düzensiz bir hükûmet deneyiminden sonra 1660 yılı Şubat ayında İskoçya askeri valisi General George Monk birlikleriyle Londra'ya girip II. Charles'ı tahta geçirmesiyle monarşi restore edilmiş olur.

İç savaşta Parlamento yanlılarının zaferinden sonra Parlamento dahilinde çoğunluğun görüşü olan Püritanlık ülkede hakim olmaya başladı. Sade ve gösterişten uzak bir yaşayış öngören bu görüş geçmiş rejimini aşırılıklarına karşı çıkıyordu. Bu kapsamda Noel ve Paskalya gibi tatiller kaldırıldı, tiyatro ve kumar yasaklandı. Erdemli olarak değerlendirilen opera gibi sanat dalları desteklendi.^[3]

Haham Menasseh Ben Israel 1655 yılında Cromwell ile görüşerek Yahudilerin İngiltere'ye kabul edilmesini istemiştir. Cromwell hahamın istediği tüm istekleri kabul etmese de Cromwell döneminde Yahudilerin sinagog açmalarına ve kendilerine has mezarlıklar yapmalarına izin verilmiştir. Buna rağmen İngiltere'de Yahudiler ibadetlerini hala açıkça yerine getiremiyor ve düşmanca bir ortamla karşılaşıyorlardı. Ayrımcılık sürse de bu dönemde ibadetlerine karışılmamıştır.

İç savaş sırasında toplumsal yapı çöküntüye uğradığından dolayı bu dönemde Parlamento radikal siyasi grupların varlığına izin vermiş, onları desteklemiştir. Ayrıca yeni oluşturulan ordu da etkili bir siyasi araç haline gelmiştir. Ortaya çıkan yeni gruplar oluşmakta olan yeni devleti kendi açılarından şekillendirmek istemişlerdir.

John Lilburne öncülüğündeki Levellerlar güçlerini ordu ve Londra halkından almaktaydı. 1649 tarihli metinleri olan The Agreement of the People içerisinde halkı daha iyi temsil eden ve sorumlu, ikiyılda bir değişen bir parlamento önerilmiştir. Dini hoşgörünün de dile getirildiği metin daha demokratik bir toplum öngörse de, kadın hakları vb henüz gündemde değildi. Levellerlar parlamentoyu monarşiden daha iyi görseler de yapılan yanlışları eleştirmekten, metinler yayınlamaktan hatta ayaklanmaktan geri durmamışlardır. Takipçilerinin sayısal niceliği korkutucu olmasa da fikirleri bir dönem vatan hainliği kapsamına alınacak kadar ciddiye alınmıştır.

Gerard Winstanley önderliğindeki Diggerlar Levellerlardan daha da eşitlikçiydiler. Modern sosyalizm veya anarşizm öğretisine yakın bir toplu mülkiyet ve hukuk ve eğitim alanında tam bir kadın erkek eşitliğini savunuyorlardı. Çok az sayıda olan takipçileri oldukça baskıya maruz kalıyor, Levellerlardan bile direnç görüyorlardı.

Fetret Devri İngiltere tarihi için kısa ama önemli bir geçiş dönemiydi. Kral I. Charles'ın idamından sonra ortaya çıkan belirsiz dönemde çok çeşitli siyasi ve dini gruplar ortaya çıkmış, istikrarlı bir yönetim arayışıyla çok çeşitli idare biçimleri denenmiştir. Püritan hareket bu dönemde İngiltere Kilisesinin Katolikleşmesine karşı durmuştur. Devlet yönetimiyle bağları kopartılan kilisenin durumu sıkça tartışılır olmuştur. Fetret Devri'nde Cromwell iç savaş sırasında kazandığı desteğin çoğunu kaybetmiş, aristokrasiye karşı olduğu için tepki almıştır.^[4] Bu dönemde İskoçya ve İrlanda'dan gelebilecek tehditlere karşı oluşturulan sürekli ordunun masrafları da yüksek vergiler olarak halka yansımıştır.