Feriye Sarayı

Feriye Sarayı ya da Feriye Sarayları, İstanbul Boğazı kıyılarında günümüzdeki Beşiktaş semtiyle Ortaköy semti arasında Çırağan Caddesi boyunca uzanan Osmanlı saraylarının eski adıdır. Saraylar günümüzde çeşitli kurumlar tarafından eğitim amacıyla kullanılmaktadır.

İstanbul Boğazı kıyılarında Osmanlı Hanedanı için yaptırılan ilk saray 1856 yılında kullanılıma açılan Dolmabahçe Sarayı idi. Daha sonra 1872 yılında Çırağan Sarayı yaptırıldı. Ancak bu iki saray da Osmanlı ailesine yetmeyince Çırağan Sarayı'yla Ortaköy Camii arasındaki kıyı şeridinde ek binalar yaptırıldı. Balyan Ailesine üye mimarlar tarafından yapılan bu binalara ikincil binalar ya da yan binalar anlamında Feriye Sarayları adı verildi.^[1]

Deniz tarafında üç ana bina, bir cariyeler koğuşu ve iki katlı küçük bir binadan oluşan yapılar topluluğunun arkasında, yol tarafında ek binalar yer almaktadır. Bu saraylarda padişahın uygun gördüğü hanedan mensupları ile kışlık dairesi bulunmayan kişiler otururdu. Saraylar yaklaşık 3,000,000 m² büyüklüğündedir.

30 Mayıs 1876 Darbesi ile tahttan indirilen Abdülaziz 4 gün Topkapı Sarayı'nda kaldıktan sonra, kaldığı yerden hoşnut kalmadığı için Feriye Sarayına nakledildi. Ancak Feriye Sarayına yerleştikten kısa bir süre sonra kendi yaptırmış olduğu bu sarayda 4 Haziran 1876 günü bilekleri kesilmiş olarak ölü bulundu. 3 Mart 1924 tarihinde halifeliğin kaldırılmasına kadar Osmanlı hanedanının çeşitli üyeleri bu saraylarda yaşadı. Hanedan üyelerinin yurt dışı edilmeleri üzerine bir süre boş kalan sarayların eğitim kurumları tarafında kullanılmasına karar verildi. 1927 yılında binaların bir bölümüne Yüksek Denizcilik Okulu yerleşti.^[2] Kabataş Erkek Lisesi de 1928-1929 öğretim yılında Feriye Saraylarının diğer bir bölümüne taşındı.^[3] 1967 yılında Galatasaray Lisesi'ne kız öğrenci alınınca Feriye Saraylarının bir kısmı lisenin kız bölümü olarak kullanıldı. Binaların Ortaköy Camii'nin yakınındaki diğer bir bölümü ise bakımsızlıktan uzun yıllar boş kaldı.

Günümüzde Kabataş Erkek Lisesi hâlen 1928 yılından beri kullandığı binalarda öğretime devam etmektedir. Galatasaray Lisesi'nin kız bölümü olarak kullanılan binalar 1992 yılından bu yana Galatasaray Üniversitesi'nin ilk kısmı olarak kullanılmaktadır.^[4] 1981 yılında Yüksek Denizcilik Okulu'nun Tuzla'ya taşınarak İstanbul Teknik Üniversitesi'nin Denizcilik Fakültesi hâline gelmesi üzerine boşaltılan binalarda 1982 yılından itibaren Ziya Kalkavan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi hizmet vermeğe başladı. Daha sonrasında 2019 yılında MEB ve İstanbul Teknik Üniversitesi arasında imzalanan protokol ile bu bina İstanbul Teknik Üniversitesi Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'ne verildi ve lise burada hizmet vermeye başladı. Sarayların bakımsız bir halde uzun yıllar boş kalan diğer bir kısmı ise 1995 yılında Kabataş Eğitim Vakfı tarafından restore edildikten sonra Feriye Lokantası olarak hizmete açıldı.^[5]

22 Ocak 2013'te Galatasaray Üniversitesi'nin binası çıkan yangın sonucu çatısında çökme meydana gelip kullanılmaz hale geldi.^[6] Çok sayıda tarihî eser ve kitabın kül olduğu yangından sonra, 16 Ocak 2016 tarihinde onaylanan restorasyon projesinin tamamlandığı 22 Mayıs 2019 tarihinde duyuruldu.^[7][8][9]

2017'de Kabataş Erkek Lisesi'nin yatakhane binasının depreme dayanıksız olduğu için restorasyon kararı alınmıştır. İstanbul Valiliği binanın tarihi dokusuna zarar verilmediğini ve sonradan yapılan kısımların yıkılacağını açıklasa da uzmanlar iş makinelerinin binanın tarihi dokusuna zarar verdiğini belirtti. Böylece sarayın bir binası daha zarar görmüştür. Günümüzde restorasyon devam etmektedir.