İçeriğe atla

Feliks Dzerjinski

Feliks Edmundoviç Dzerjinskiy
Rusça:Феликс Эдмундович Дзержинский

Lehçe:Feliks Edmundowicz Dzierżyński

Çeka Başkanı
Görev süresi
20 Aralık 1917 - 6 Şubat 1922
Yerine geldiğiKurum yeni kuruldu
Yerine gelenGPU Başkanı olarak kendisi
GPU Başkanı
Görev süresi
6 Şubat 1922 - 15 Kasım 1923
Yerine geldiğiÇeka Başkanı olarak kendisi
Yerine gelenOGPU Başkanı olarak kendisi
OGPU Başkanı
Görev süresi
15 Kasım 1923 - 20 Temmuz 1926
Yerine geldiğiGPU Başkanı olarak kendisi
Yerine gelenVyaçeslav Rudolfoviç Menjinskiy
Kişisel bilgiler
Doğum 11 Eylül 1877
Vilna, Rus Çarlığı
Ölüm 20 Temmuz 1926 (48 yaşında)
Moskova, Sovyetler Birliği
Partisi Rusya Komünist Partisi (Bolşevik)
Evlilik(ler) Sofia Dzerjinskiy
Mesleği Bürokrat, Siyasetçi

Feliks Edmundoviç Dzerjinskiy (Lehçe: Feliks Edmundowicz Dzierżyński, Rusça: Феликс Эдмундович Дзержинский), (11 Eylül 1877, Vilna, Rus Çarlığı {Bugün Vilnius, Litvanya} - 20 Temmuz 1926, Moskova, SSCB), Demir Feliks (Rusça: Железный Феликс, Jelezniy Feliks) lakabıyla bilinen Sovyetler Birliği'nin ilk istihbarat ve gizli servisi Çeka'nın kurucusu ve ilk önderi.[1] Bolşevik devrimci ve Rusya Komünist Partisi (Bolşevik) Merkez Komitesi üyesi (1917-1926). RKP (B) Politbüro üyesi (1924-1926).

Dzerjinskiy sınıf düşmanlarına karşı uzlaşmaz tavrıyla, soylular, Kazak subaylar, din adamları, fabrikatörler ve toprak aristokratlarına karşı müsamaha göstermeden sert mücadelesiyle dikkat çekmiş ve bu sayede Rusya'da devrimci politikanın güçlenmesinde etkili olmuştur.

Biyografi

Polonyalı büyük toprak sahibi soylu ve öğretmen olan Edmund Yosifoviç Dzerjinskiy'nin oğludur. Sekiz kardeşi olan Feliks'in 5 yaşındayken babası öldü. Feliks çocukluğunda bir rahip (Rusça: Ксёндз, Lehçe:Ksiądz ) olmayı hedefliyordu.[2]

Dzerjinskiy, 1895'te Litvanya Sosyal Demokrat Partisi'nin Kaunas (Kovno) örgütüne girdi. Parti örgütçüsü olarak görevler aldı. 1897-1908 arasında devrimci eylemlerden dolayı Rus çarlık polisince beş kez tutuklanmasına karşın, sürgüne gönderildiği Sibirya'dan[1] her defasında kaçmayı başardı. Çeşitli zanaat dallarında ve fabrikalarda çalışarak geçimini sağladı.

1897 yılında Kovno cezaevinde bir yıl hapis yattıktan sonra 1898'de Ural Dağları'nın doğusunda Nolinsk iline sürgüne gönderildi. Orada bir fabrikaya girdi ve çalışırken işçiler arasında devrimci propaganda faaliyetlerine başladı. Ağustos 1899'da sürgün bölgesinden kaçmayı başardı.

Dzerjinskiy kısa sürede profesyonel bir devrimci oldu. 1900 yılında Polonya - Litvanya Sosyal-Demokratları'nın düzenlediği ilk kongreye katıldı. Şubat 1900'de tekrar tutuklandı ve Varşova'da hapsedildi. Ancak yine kaçmayı başardı ve Polonya-Litvanya Sosyal-Demokratları'nın Berlin'deki kongresinde partinin dış komite sekreteri seçildi. Kraków'da Kızıl Bayrak gazetesinin ve illegal eserlerin yayınlanmasında görev aldı.

İlk isyan hareketleri ve RSDİP üyeliği

Rus-Japon Savaşı sırasında 1904-1905 yıllarında fabrikalarda işçi protestolarının ve grevlerin ortaya çıkmasında etkili oldu. 1905 Devrimi'ne katılarak Polonya-Litvanya Sosyal Demokrat Partisi'nin önderleri arasına girdi.

1906'da Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin IV. Kongresi'ne Polonya temsilcisi olarak katıldı. 1907'de RSDİP Merkez Komite üyesi seçildi. Ancak 1909'da en soğuk bölgelerden olan Kuzeydoğu Sibirya'da Yenisey bölgesinde ağır işçilikle sürgün cezasına çarptırıldı. Kasım 1909'da Gorki 'nin de bulunduğu İtalya'nın Capri adasına kaçtı. 1910'da tekrar Polonya'ya geçerek devrimci faaliyetlerini sürdürdü. Mart ayında parti sekreteri Sofia Muşkat ile evlendi. Sosyal Demokrat adlı gazetenin yayın kurulunda görev aldıysa da gazetenin editörleri ile devrimci taktikler konusunda anlaşmazlığa düştü ve onları pasif kalmakla suçladı.

Daha sonra devrimci çalışmalarını Rus Çarlığı'nda ve Batı Avrupa'da sürdürdü. 1912'de altıncı kez tutuklandı ve 1917 Şubat Devrimi'ne değin hapiste kaldı. Dzerjinskiy toplam 11 yıl hapis yattı ve pek çok kez kürek mahkûmu olarak ağır işlerde çalıştırıldı.[3]

Devrim ve Çeka Başkanlığı

Ana madde: Çeka

1917 Şubat hareketinden sonra RSDİP Moskova Komitesine seçildi. Moskova'da Kızıl Muhafızları örgütleyerek Ekim Devrimi hazırlıklarında görev aldı. RSDİP toplantısında silahlı ayaklanma kararını destekledi. II. Sovyetler Kongresi'ne katılarak Petrograd Sovyeti Merkez Yürütme Kurulu Başkanı ve Petrograd Askeri Devrim Komitesi üyesi seçildi.[1] Devrim sırasında Posta-Telgraf bölümünde haberleşme faaliyetleriyle ilgili görev aldı.

19 Aralık 1917'de Halk Komiserleri Konseyi toplantısında devlet dairelerinde sabotaj ve karşı-devrimci faaliyetler konusunda bir rapor sundu. Bu rapor Tüm Rusya Karşı-Devrim ve Sabotajla Mücadele Olağanüstü Komisyonu'nun (Rusça: Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем /Kısaca: Çeka) kuruluşunda bir teklif niteliği kazandı ve 6 Şubat 1918'de ilk Sovyet istihbarat ve gizli servisi Çeka kuruldu.

Dzerjinskiy'nin en yakınındaki çalışma arkadaşı Martin Latsis şöyle demiştir:[4][5]

Feliks Edmunoviç, Çeka için seçilebilecek en uygun kişiydi.

23 Şubat 1918'de Komünist Parti Merkez Komite toplantısında Brest-Litovsk Antlaşması'nın imzalanması tartışmalarında çekimser oy kullandı. Alman Büyükelçisi Mirbach'ın öldürülmesinde güvenlik zafiyetinden kendini suçladı ve 7 Temmuz 1918'de Çeka başkanlığı görevinden istifa etti. Ancak Lenin'in isteğiyle 22 Ağustos'ta yeniden bu göreve atandı. Ülkede başlayan Beyaz Terör hareketine ve sınıf düşmanlarına karşı mücadelede acımasız tavrıyla dikkat çekti.[6]

Dürüst, ama acımasız bir kişi olarak ün kazandı.[7]

Sovyet-Polonya Savaşı (1919-1920) sırasında Kızıl Ordu, Polonya kuvvetlerini batıya doğru sürerken Dzerjinskiy, Bolşevik hükûmetinin denetiminde kurulan Polonya Devrimci Komitesi Başkanlığına atandı. Sovyet ordusunun geri çekilmek zorunda kalmasından sonra, yeniden Rusya'daki çalışmalara ağırlık verdi. Çeka başkanlığının yanı sıra 1919'da İçişleri Halk Komiseri, 1921'de de Ulaştırma Halk Komiseri olarak görev yaptı. 1924'te Lenin'in ölümünden sonra iktidar mücadelesinde Stalin'i kararlılıkla destekledi. Yüksek Ekonomik Konsey başkanlığına getirildi ve Politbüro aday üyeliğine seçildi.

20 Temmuz 1926'da bürokrasi meselelerinin eleştirildiği Merkez Komite toplantısında kalp krizi geçirerek öldü.[1] Naaşı 22 Temmuz'da Kremlin Duvarı Mezarlığı'na defnedildi.

Galeri

  • 1904 İsviçre, Goldmanlar'la birlikte.
    1904 İsviçre, Goldmanlar'la birlikte.
  • Dzerjinskiy eşi ve çocuğuyla, Ekim 1918
    Dzerjinskiy eşi ve çocuğuyla, Ekim 1918
  • Çeka şefleri, 1919
    Çeka şefleri, 1919
  • Dzerjinskiy, 1 Ağustos 1920
    Dzerjinskiy, 1 Ağustos 1920
  • Leh Devrimci Komitesi üyeleri ile birlikte, 1920
    Leh Devrimci Komitesi üyeleri ile birlikte, 1920
  • Dzerjinskiy, 1923
    Dzerjinskiy, 1923
  • Yagoda, Menjinskiy ve Dzerjinskiy, 1924
    Yagoda, Menjinskiy ve Dzerjinskiy, 1924
  • Dzerjinskiy Molotof ile birlikte, 1924
    Dzerjinskiy Molotof ile birlikte, 1924
  • Japon Ticaret Komisyonu ile yapılan antlaşmayı imzalarken, 1925
    Japon Ticaret Komisyonu ile yapılan antlaşmayı imzalarken, 1925
  • Dzerjinskiy Harkov'da, 28 Mayıs 1926
    Dzerjinskiy Harkov'da, 28 Mayıs 1926
  • Dzerjinskiy'nin cenazesi, Moskova, 1926
    Dzerjinskiy'nin cenazesi, Moskova, 1926
  • Dzerjinskiy'nin cenazesi, Moskova, 1926
    Dzerjinskiy'nin cenazesi, Moskova, 1926

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d Russiapedia makalesi 22 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 22 Haziran 2015 tarihinde erişilmiştir
  2. ^ Елена Николаевна Егорова. "Две стороны жизни Дзержинского - аверс". 23 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2015. 
  3. ^ "Артур Гинзбург: Легенды и Истины". 23 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2015. 
  4. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Aa isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  5. ^ "Кто он, Феликс Дзержинский?". ruskline.ru. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2015. 
  6. ^ "Интервью Ф.Э. Дзержинского сотруднику «Укрроста»". www.alexanderyakovlev.org. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2015. 
  7. ^ İlgili Spartakus online makalesi 9 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 22 Haziran 2015 tarihinde erişilmiştir

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Feliks Dzerjinski ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bolşevizm</span> Devrimci Marksist ideoloji

Bolşevik, çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup. Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça çoğunluk anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır.

<span class="mw-page-title-main">KGB</span> Sovyetler Birliğinin istihbarat ve gizli servisi

KGB, Devlet Güvenlik Komitesi, Sovyetler Birliği'nin istihbarat ve gizli servisidir. İlk olarak 1918 yılında Çeka adıyla kurulan teşkilat pek çok kez isim değişikliğine maruz kalmış ve son olarak 13 Mart 1954'te KGB adını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Nikolay Buharin</span> Bolşevik devrimci ve entelektüel, Sovyet siyasetçi

Nikolay İvanoviç Buharin, Bolşevik devrimci ve entelektüel, Sovyet siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Çeka</span> Sovyet Gizli Polis Birimi

Çeka, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin ilk istihbarat ve güvenlik teşkilatı. Resmî ismi Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Konseyine bağlı Tüm Rusya Karşı-Devrim ve Sabotajla Mücadele Olağanüstü Komisyonu şeklindedir. 1917 Ekim Devrimi'nden sonra 20 Aralık 1917 tarihinde Vladimir Lenin ve daha sonra Feliks Dzerjinski tarafından yayınlanan bir kararname ile kuruldu. 1922'den sonra Çeka birçok kez yeniden yapılanmaya uğradı. Sovyet rejiminin karşı-devrimci faaliyetlerin saldırılarına karşı ayakta kalması için hayati önem arz eden bir siyasi-askerî kuvvet hâline geldi. 1921 yılında Çeka'nın bir parçası olan Cumhuriyetin İç Savunması için Birlikler adıyla kurulan örgüt 200.000 kişiden oluşmaktaydı.

Mejrayontsi Rusça kelime anlamı olarak bölge birliği olarak çevrilebilir, Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi Menşevik grubuna bağlı Enternasyonalistler grubudur. 1913-1917 yılları arasında parti içindeki Sankt-Peterburg merkezli küçük bir siyasi gruptur, 1917 Ekim Devrimi sürecinde Bolşeviklerle birleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Aleksey Rıkov</span>

Aleksey İvanoviç Rıkov, Ekim Devrimi'nin ardından 1930'lu yıllara kadar önemli politik görevlerde bulunan Bolşevik devrimcidir. 1920'lerin sonunda Josef Stalin'e muhalefet eden önde gelen isimlerden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Moisey Uritski</span> suikast kurbanı Çeka şefi

Moisei Solomonoviç Uritski Rus Bolşevik lider. Bolşeviklere karşı sol ayaklanmalar kapsamında cinayet sonucu öldürülmüştür. Aynı gün Bolşeviklerin lideri Lenin de suikaste uğramış ve ağır yaralanmıştır. Bu saldırıların ardından Bolşevikler tarafından Kızıl Terör uygulamaları başlatılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Vladimir Antonov-Ovseyenko</span>

Vladimir Aleksandroviç Antonov-Ovseyenko Bolşevik lider ve Sovyet diplomat.

<span class="mw-page-title-main">Viktor Nogin</span>

Viktor Pavloviç Nogin (1878–1924) önde gelen Bolşevik liderlerden. Ekim Devrimi’nin gerçekleştirildiği ayaklanma sırasında Moskova’dadır ve Moskova Askeri Devrimci Komitesi üyesidir. Sovyetler Birliği kurulduğunda da çeşitli görevlerde bulunacaktır.

<span class="mw-page-title-main">Leonid Krasin</span>

Leonid Borisoviç Krasin, Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin ilk üyelerinden, 1903 yılında yaşanan ayrımda Bolşeviklerden yana olur ve 1903 - 1907 yılına kadar Bolşevik Parti Merkez Komitesi üyesi. İktidarın alınmasından sonra 1924 - 1926 yılları arasında Tüm Rusya Komünist Partisi (Bolşevik) Merkez Komitesi üyesi, Sovyet devlet adamı ve komünist siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Vladimir Milyutin</span>

Vladimir Pavloviç Milyutin - Sovyet devlet adamı. İlk Sovyet hükûmetinde Tarım Halk Komiseri (bakanı) olarak görev yaptı. 1910 yılında Menşeviklerden ayrılarak RSDİP'nin Bolşevik kanadına katıldı.

<span class="mw-page-title-main">Genel Yahudi Emek Federasyonu</span>

Litvanya, Rusya ve Polonya Genel Yahudi Emek Federasyonu, kısaca Bund, 7 Ekim 1897 yılında kurulmuş ve 1920'li yıllara kadar faaliyet göstermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Dmitri Ulyanov</span>

Dimitri İliç Ulyanov - Rus devrimci, parti önderi ve doktor. Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk başkanı. Rus sosyalist devrimci ve Sovyetler Birliği’nin kurucusu Vladimir İliç Lenin’in erkek kardeşi.

<span class="mw-page-title-main">Mariya Ulyanova</span>

Maria İliniçna Ulyanova - Rus kadın devrimci. Sovyetler Birliği’nin kurucusu Vladimir Lenin’in kız kardeşi.

<span class="mw-page-title-main">Sol SR Ayaklanması</span>

Sol SR ayaklanması, Ekim Devrimi ile Rus İmparatorluğunda iktidarı alan Bolşeviklere karşı 1918 yılı Temmuz ayında Sol SRlar tarafından başlatılan silahlı ayaklanmadır. 6 Temmuz 1918 günü başlatılan ayaklanmanın amacı Brest Litovsk Antlaşması ile barış yapılan Almanya İmparatorluğu ile savaşın yeniden başlatılmasıydı. Ayaklanma Rus İç Savaşı sırasında Bolşeviklere karşı sol ayaklanmaların en önemlilerindendir. Ayaklanma bastırılmış ve ülkede Sol SR faaliyetleri yasaklanmıştır ancak yıkıcı faaliyetlerin şiddetine rağmen yaptırımlar görece hafifletilmiş şekilde uygulanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi 6. Kongresi</span>

Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi VI. Kongresi Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin (Bolşevik) 26 Temmuz - 3 Ağustos 1917 tarihleri arasında Sankt-Peterburg'da düzenlediği kongredir. Kongrede merkez komitesi seçilmiş ve yeni bir tüzük yayınlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Georgi Oppokov</span>

Georgi İppolitoviç Oppokov - Sovyet devlet adamı ve politikacı. Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk hükûmetinde Adalet Komiseri (bakanı).

<span class="mw-page-title-main">Nikolay Glebov-Avilov</span>

Nikolay Pavloviç Glebov-Avilov - Rus devrimci. Kurucu Meclis üyesi. Sovyet devlet adamı. Rostselmaş Fabrikasının ilk müdürü. Sovyet hükûmetinin ilk Halk Posta ve Telgraf Komiseri (bakanı).

<span class="mw-page-title-main">İvan Skvortsov-Stepanov</span>

İvan İvanoviç Skvortsov-Stepanov, - Sovyet devlet adamı, parti lideri, tarihçi ve ekonomist. Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk Maliye Komiseri (bakanı).

<span class="mw-page-title-main">Vladimir Bonç-Bruyeviç</span>

Vladimir Dmitriyeviç Bonç-Bruyeviç Sovyet siyasetçi, devrimci, tarihçi, yazar ve Eski Bolşevik. Vladimir Lenin'in kişisel sekreteriydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.