İçeriğe atla

Fekal-oral yol

Fekal-oral hastalık bulaşma yollarını gösteren diyagram (dışkı, parmaklar, sinekler, tarlalar, sıvılar, gıda). Dikey mavi çizgiler bariyerleri göstermektedir: tuvaletler, güvenli su, hijyen ve el yıkama.

Fekal-oral yol (oral-fekal yol veya orofekal yol olarak da adlandırılır), dışkı partiküllerindeki patojenlerin bir kişiden başka bir kişinin ağzına geçtiği belirli bir hastalık bulaşma yolunu tanımlar. Fekal-oral yolla hastalık bulaşmasının başlıca nedenleri arasında yeterli sanitasyonun olmaması (açık dışkılamaya yol açması) ve kötü hijyen uygulamaları yer almaktadır. Toprak veya su kütleleri fekal materyal ile kirlenirse, insanlar su kaynaklı hastalıklar veya topraktan bulaşan hastalıklarla enfekte olabilir. Gıdaların dışkı ile kirlenmesi de fekal-oral bulaşmanın bir başka şeklidir. Bir bebeğin bezini değiştirdikten veya anal hijyen sağladıktan sonra ellerin düzgün bir şekilde yıkanması gıda kaynaklı hastalıkların yayılmasını önleyebilir.[]

Fekal-oral yoldaki ortak faktörler beş adettir: parmaklar, sinekler, tarlalar, sıvılar ve gıda. Fekal-oral yolla bulaşan hastalıklar arasında tifo, kolera, çocuk felci, hepatit ve başta ishale neden olanlar olmak üzere diğer birçok enfeksiyon yer almaktadır.

Arka plan

Toplum liderliğinde tam sanitasyon (CLTS) tetikleme çalışması sırasında köylüler, sineklerin insan dışkısına nasıl çekildiğini ve yiyeceklerin üzerine konarak nasıl hastalık taşıdığını gözlemlemek için yemeklerin hazırlandığı yere giderler (Malavi Gölü yakınlarındaki köy, Malavi)
Batı Bengal, Hindistan'da bir CLTS tetikleme etkinliği sırasında okul çocukları bir bardak suya ve sineklerin sudan dışkıya geçip geri döndüğü taze insan dışkısına bakıyorlar. Bu, suyun patojenlerle nasıl kirlenebileceğini göstermektedir.

Fekal-oral bulaşma genellikle bir bulaşma yolu olarak tartışılsa da aslında patojenin giriş ve çıkış portallarının bir özelliğidir ve diğer bulaşma yollarının birçoğunda faaliyet gösterebilir.[1] Fekal-oral bulaşma öncelikle kontamine gıda veya su yoluyla dolaylı bir temas yolu olarak kabul edilir. Bununla birlikte, anal seks gibi dışkı veya kontamine vücut parçaları ile doğrudan temas yoluyla da gerçekleşebilir.[2][3] Ayrıca, kontamine tuvaletlerden gelen tuvalet dumanı yoluyla damlacık veya hava yoluyla bulaşma yoluyla da gerçekleşebilir.[4][5]

F-diyagramı

Günümüzde kullanılan "F-diyagramının" temelleri 1958 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yayınlanan bir yayında atılmıştır.[6] Bu yayında, insan dışkısı odak noktasından hareketle hastalıkların bulaşma yolları ve bulaşma önündeki engeller açıklanmıştır.[]

Modern görünümlü F-diyagramları elde etmek için tarih boyunca değişiklikler yapılmıştır. Bu diyagramlar birçok sanitasyon yayınında kullanılmaktadır.[7] Fekal-oral bulaşma yollarının su, eller, eklembacaklılar ve toprak yoluyla gerçekleştiği gösterilecek şekilde düzenlenmişlerdir. Hatırlamayı kolaylaştırmak için, bu yolların her biri için İngilizcesinde "F" harfiyle başlayan kelimeler kullanılır: sıvılar (İngilizce: fluid), parmaklar (İngilizce: fingers), sinekler (İngilizce: flies), gıda (İngilizce: food), tarlalar (İngilizce: fields), fomitler (nesneler ve ev yüzeyleri).[]

Sadece insan dışkısına odaklanmak yerine, diğer hayvanların dışkıları (İngilizce: feces) da F-diyagramına dahil edilmelidir.[7]

Sanitasyon ve hijyen bariyerleri doğru bir şekilde yerleştirildiğinde bir enfeksiyonun eller, su ve gıda yoluyla bulaşmasını önler. F-diyagramı, uygun sanitasyonun (özellikle tuvaletler, hijyen, el yıkama) fekal-oral yollarla hastalıkların bulaşmasını durdurmak için nasıl etkili bir bariyer görevi görebileceğini göstermek için kullanılabilir.[]

Örnekler

Bulaşma

Bulaşma süreci basit olabilir veya birden fazla adım içerebilir. Fekal-oral bulaşma yollarına bazı örnekler şunlardır:

  • dışkı ile temas etmiş (örneğin çukur tuvaletlerden kaynaklanan yer altı suyu kirliliği nedeniyle) ve içmeden önce uygun şekilde arıtılmamış su;
  • dışkı ile kirlenmiş birinin elini sıkmak, bir çocuğun bezini değiştirmek, bahçede çalışmak veya evcil hayvanlarla uğraşmak.
  • dışkı varlığında hazırlanmış yiyecekler;
  • toprak yeme (jeofaji)
  • karasinekler gibi hastalık vektörleri, açık dışkılama gibi yetersiz dışkı bertarafından kaynaklanan kontaminasyonu yayar;
  • tuvaleti kullandıktan veya çocuk bezini değiştirdikten sonra ellerin yetersiz yıkanması veya hiç yıkanmaması;
  • dışkı ile temas etmiş herhangi bir şeyin temizlenmemesi veya yetersiz temizlenmesi;
  • anilingus, koprofili veya A2M gibi dışkı ile oral teması içerebilecek cinsel uygulamalar.
  • Çocuklarda veya koprofaji adı verilen zihinsel bir bozuklukta dışkı yemek

Korunma

İnsanların hayvan dışkısına maruz kalmasını engelleyebilecek müdahaleleri içeren değiştirilmiş F diyagramı.[7]

İnsanların davranışlarını değiştirmeye ve açık dışkılamayı durdurmaya yönelik yaklaşımlardan biri de toplum liderliğindeki toplam sanitasyon yaklaşımıdır. Bu süreçte, sineklerin yiyeceklerden taze insan dışkısına ve oradan da geri döndükleri "canlı gösteriler" kullanılır. Bu, köylüleri harekete geçirmek için "tetikleyici" olabilir.[8]

Hastalıklar

Aşağıdaki liste fekal-oral yolla geçebilen başlıca hastalıkları göstermektedir. Bunlar, hastalığın bulaşmasında rol oynayan patojen türüne göre gruplandırılmıştır.[]

Bakteriler

Virüsler

Protozoalar

Helmintler

İlgili hastalıklar

Su kaynaklı hastalıklar, patojen mikroorganizmaların neden olduğu ve en yaygın olarak kontamine tatlı sularda bulaşan hastalıklardır. Bu, fekal-oral bulaşmanın özel bir türüdür.[]

İhmal edilen tropikal hastalıklar arasında fekal-oral yolla bulaşan birçok hastalık da bulunmaktadır.[]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Principles of Epidemiology: Chain of Infection". U.S. Centers for Disease Control and Infection (İngilizce). 18 Şubat 2019. 23 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.  Kamu Malı Bu madde bu kaynaktan gelen kamu malı içermektedir.
  2. ^ LaMorte, Wayne W. (6 Ocak 2016). "Common Vehicle Spread". Boston University School of Public Health. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  3. ^ Whittier, Christopher A (16 Nisan 2017), "Fecal-Oral Transmission", Bezanson, Michele; MacKinnon, Katherine C; Riley, Erin; Campbell, Christina J (Ed.), The International Encyclopedia of Primatology (İngilizce), Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc., s. 1, doi:10.1002/9781119179313.wbprim0193, ISBN 978-1-119-17931-3 
  4. ^ Johnson, David L.; Mead, Kenneth R.; Lynch, Robert A.; Hirst, Deborah V.L. (March 2013). "Lifting the lid on toilet plume aerosol: A literature review with suggestions for future research". American Journal of Infection Control. 41 (3): 254-258. doi:10.1016/j.ajic.2012.04.330. PMC 4692156 $2. PMID 23040490. 
  5. ^ Jones, RM; Brosseau, L. M. (May 2015). "Aerosol transmission of infectious disease". Journal of Occupational and Environmental Medicine. 57 (5): 501-8. doi:10.1097/JOM.0000000000000448. PMID 25816216. 
  6. ^ Wagner, E. G., and Lanoix, L. N. (1958). Excreta disposal for rural and small communities (PDF). WHO, Geneva, Switzerland. s. 12. 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2016. 
  7. ^ a b c Penakalapati, Gauthami; Swarthout, Jenna; Delahoy, Miranda J.; McAliley, Lydia; Wodnik, Breanna; Levy, Karen; Freeman, Matthew C. (17 Ekim 2017). "Exposure to Animal Feces and Human Health: A Systematic Review and Proposed Research Priorities". Environmental Science & Technology. 51 (20): 11537-11552. Bibcode:2017EnST...5111537P. doi:10.1021/acs.est.7b02811. ISSN 0013-936X. PMC 5647569 $2. PMID 28926696. 
  8. ^ Kal, K and Chambers, R (2008) Handbook on Community-led Total Sanitation 10 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Plan UK Accessed 2015-02-26
  9. ^ Hale TL, Keusch GT. Baron S (Ed.). Shigella in: Baron's Medical Microbiology (4.4yıl=1996 bas.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf). 
  10. ^ Giannella RA. Baron S (Ed.). Salmonella:Epidemiology in: Baron's Medical Microbiology (4.4yıl=1996 bas.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf). 
  11. ^ Finkelstein RA. Baron S (Ed.). Cholera, Vibrio cholerae O1 and O139, and Other Pathogenic Vibrios in: Baron's Medical Microbiology (4.4yıl=1996 bas.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf). 
  12. ^ a b c Intestinal Parasites and Infection 28 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. fungusfocus.com – Retrieved on 2010-01-21
  13. ^ a b "Stool-To-Mouth or Fecal–Oral Route of Transmission of Infection | Healthhype.com". www.healthhype.com. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2016. 
  14. ^ Zuckerman AJ. Baron S (Ed.). Hepatitis Viruses in: Baron's Medical Microbiology (4.4yıl=1996 bas.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf). 
  15. ^ Wang L, Zhuang H (2004). "Hepatitis E: an overview and recent advances in vaccine research". World J Gastroenterol. 10 (15): 2157-62. doi:10.3748/wjg.v10.i15.2157. PMC 4724990 $2. PMID 15259057. 
  16. ^ Holshue ML, ve diğerleri. (2020). "First Case of 2019 Novel Coronavirus in the United States". New England Journal of Medicine. 382 (10): 929-936. doi:10.1056/NEJMoa2001191. PMC 7092802 $2. PMID 32004427. 
  17. ^ Pinghui, Zhuang (2 Şubat 2020). "Coronavirus: scientists identify possible new mode of transmission in human faeces". South China Morning Post. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  18. ^ Meyer EA. Baron S (Ed.). Other Intestinal Protozoa and Trichomonas Vaginalis in: Baron's Medical Microbiology (4.4yıl=1996 bas.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf). 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kolera</span> ince bağırsağın bakteriyel enfeksiyonu

Kolera, Vibrio cholerae isimli bakteri türünün bazı suşlarının neden olduğu bulaşıcı bir ince bağırsak hastalığıdır. Hiç belirti göstermeyebileceği gibi hafif ya da ağır seyredebilir. Klasik belirtisi birkaç gün süren büyük miktarlarda sulu ishaldir. Kusma ve kas krampları da eşlik edebilir. İshalin şiddetine bağlı olarak saatler içinde dehidratasyon ve elektrolit dengesizliği oluşabilir. Bu durum gözlerin içe çökmesi, ciltte soğukluk ve elastikliğin azalması ile el ve ayak derisinde buruşmaya yol açar. Dehidratasyon deri renginin maviye dönmesine sebep olabilir. Belirtiler bakterinin vücuda alınmasından iki saat ile beş gün sonrasında başlar.

<i>Escherichia coli</i> enterik, çubuk şeklinde, gram-negatif bakteri

Escherichia coli (E.coli), Enterobacteriaceae familyasının bir üyesi olup memeli canlıların kalın bağırsağında yaşadığı için bu adı alan bir bakteri türüdür. E.coli çubuk şeklindedir ve gram negatif bakteri olduğundan endospor oluşturmaz. E. coli yaklaşık 2,0 μm uzunluğunda ve 0,5 μm çapındadır. E.coli ilk olarak 1885 yılında Theodor Escherich tarafından bebek dışkısından izole edilmiş ve özellikleri belirlenmiştir. "E. coli, doğumdan birkaç saat sonra bebeklerin mide ve bağırsak sisteminde kolonize olur ve burada yaşar." E.coli suşları insan vücudunda herhangi bir olumsuz etki olmaksızın bir arada bulunur. Bununla birlikte, E. coli gastrointestinal bariyerleri aşınmış ve/ya da bağışıklığı baskılanmış konakçılarda hastalığa neden olabilir. Özellikle bir kısım E. coli, dünya genelinde insanlarda ve hayvanlarda bağırsakta ve bağırsak dışında çeşitli hastalıklara aracılık eder. İnsanlardan izole edilen E. coli suşları ishale ve bir takım bağırsak dışı hastalıklara neden olmaktadır.

<i>Bacillus</i>

Bacillus, çubuk ya da çomak şekilli, gram pozitif ve sporlu bir bakteri cinsidir. Bacillaceae familyasına dahildir. Sporları ısıya dayanıklıdır. Havada suda tozlarda dışkıda ve genellikle toprakta bulunur. Bacillus türleri zorunlu aerob veya fakültatif anaerob'durlar. Kültürde gelişen türleri oksijen varlığında katalaz pozitiftirler.

<span class="mw-page-title-main">Enfeksiyon</span> hastalığa neden olan patojenlerin veya organizmaların bir konağı istila etmesi ve çoğalması ve konak dokuların tepkisi

Enfeksiyon, patojenlerin dokuları istila etmesi, çoğalması ve konak dokuların enfeksiyöz ajana ve ürettikleri toksinlere tepki vermesidir. Bulaşıcı hastalık olarak da bilinen enfeksiyon hastalığı, bir enfeksiyondan kaynaklanan bir hastalıktır.

<i>Neisseria gonorrhoeae</i>

Neisseria gonorrhoeae, gonokok olarak da bilinen, insanlarda bel soğukluğu hastalığından sorumlu olan bakteridir. İlk olarak 1979 yılında Albert Neisser tarafından izole edilmiştir.

<i>Yersinia pestis</i> Vebanın nedeni olan bakteri türü

Yersinia pestis, Enterobacteriaceae ailesine mensup bir Gram negatif bakteri türüdür. Veba hastılığının üç türüne de yol açar. Y. pestis tarih boyunca birçok pandemilere sebep olmuştur. Yersinia cinsine mensup bakteriler, Gram negatif çubuk şekilli kokobasillerden oluşmuştur ve diğer Enterobacteriaceae cinslerinde olduğu gibi, seçmeli anaerobik bir metabolizmaya sahiptir. Pireler tarafından taşınır. Organizma izole halde hareketliyken (motil), memeli konağa geçtiğinde hareketsiz (non-motil) hale geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kabakulak</span> Paramiksovirüsün neden olduğu insan hastalığı

Kabakulak veya epidemik parotit insanlarda oluşan bir viral hastalıktır.

<span class="mw-page-title-main">Sarıhumma</span>

Sarıhumma Grip benzeri bir tablodan, ağır karaciğer hastalığı ve kanamalı ateşe kadar geniş bir hastalık tablosuna yol açan akut viral bir hastalıktır.

<span class="mw-page-title-main">Riketsiya</span>

Rickettsia, hareketsiz, gram negatif, spor oluşturmayan, yüksek pleomorfizm gösteren bir bakteri cinsidir. Kok, Basil veya ipliksi formda olabilirler. Rickettsia cinsi'ne, kene kaynaklı lekeli humma konusundaki çalışmalarından dolayı Howard Taylor Ricketts'in adı verilmiştir. Rickettsia tek bir cinsin ismi olmasına rağmen, "rikettsiya" veya "rikettsiyalar" terimleri genellikle Rickettsiales ordosunun tüm üyeleri için kullanılabilmektedir.

<i>Shigella</i>

Shigella, Gram-negatif, hareketsiz, spor oluşturmayan, çubuk şekilli bir bakteri cinsidir. Escherichia coli ve Salmonella ile yakın akrabadır. Şigelloz hastalığının etmeni olan Shigella, diğer primatlarda da hastalık yapmasına rağmen, primatlar haricindeki memeli türlerine etki etmez.

Bakteri ve virüslerin alt tür seviyesindeki birbirinden farklı çeşitlemelerine serovar veya serotip adı verilir. Bu, özellikle epidemiyoloji için önemlidir.

<i>Salmonella</i>

Salmonella bakterisinin neden olduğu hastalık için Salmonellozis maddesine bakınız.

<i>Salmonella enterica</i>

Salmonella enterica çubuk şekilli, kamçılı, Gram-negatif bir bakteridir ve Salmonella cinsinin bir üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Dezenfektan</span> Cansız ortamdaki bakteri endosporları dışında kalan patojen mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin durdurulması işlemi

Dezenfektan, hareketsiz yüzeylerdeki mikroorganizmaları etkisiz hale getirmek veya yok etmek için kullanılan kimyasal madde veya bileşiktir.

<span class="mw-page-title-main">Streptococcus mutans</span>

Streptococcus mutans çoğunlukla insan ağız boşluğunda bulunan gram-pozitif, fakültatif anaerobik bir bakteridir ve diş çürüğünün oluşumunda önemli bir etkendir. Mikroorganizma ilk kez 1924'te Clarke tarafından tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bulaş</span>

Biyoloji ve tıpta bulaş, bir bulaşıcı hastalığın enfekte konakçıdan, doğal konaklardan, vektörlerden veya portörlerden başka canlılara geçmesine denir. Hastalık bulaştıran canlı bazı durumlarda hasta olmayabilir.

<span class="mw-page-title-main">Dünya Tuvalet Günü</span>

Dünya Tuvalet Günü (WTD), 19 Kasım'da küresel sağlık krizi ile mücadele etmek için harekete geçmek için resmi Birleşmiş Milletler uluslararası gözlem günüdür. Dünya çapında 4,5 milyar insan "güvenli şekilde yönetilen temizlik" olmaksızın yaşamaktadır. Dünya Tuvalet Günü, Dünya Tuvalet Örgütü tarafından 2001 yılında kuruldu. On iki yıl sonra Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Dünya Tuvalet Günü'nü 2013 yılında BM resmi bir günü ilan etti. Gözlem fakir ülkelerde halka açık alan, paylaşılan alan, evler, şehir ve köylerde insanların kullanımı için tuvalet, umumi tuvalet, sanisette, alafranga tuvalet, alaturka tuvalet, rezervuar, pisuvar, kompost tuvalet yaratılması için uğraşır.

<i>Enterococcus</i>

Enterococcus gram pozitif, kok şeklinde, çok fazla tür içeren bir bakteri cinsidir. Firmicutes şubesinde, Lactobacillales takımında yer alır. Enterokoklar veya eski isimleriyle Fekal Streptokoklar olarak da bilinirler. Genellikle diplokok veya kısa zincirler halinde bulurlar. Sadece fiziksel özellikleri kullanılarak streptokoklardan ayırt edilmeleri zordur. İki türünün, E.faecalis ve E.faecium, insan bağırsaklarında kommensal olarak yaşadığı ve fırsatçı enfeksiyonlara neden olabildikleri bilinmektedir. Ayrıca E. casseliflavus, E. gallinarum ve E. raffinosus gibi diğer türleri de nadiren enfeksiyonlara sebep olabilirler.

<span class="mw-page-title-main">Bordetella bronchiseptica</span>

Bordetella bronchiseptica Bordetella cinsine bağlı bir bakteri türüdür. Köpeklerde ve diğer hayvanlarda enfeksiyöz bronşite neden olabilir ancak nadiren insanları enfekte eder. Bordetella pertussis ile yakından ilişkilidir.

<span class="mw-page-title-main">Yedinci kolera salgını</span> 1961-1975 Kolera Pandemisi

1961–1975 kolera pandemisi (yedinci kolera pandemisi olarak da bilinir) yedinci büyük kolera salgını ve esas olarak 1961 ile 1975 yılları arasında meydana gelmiş ancak etkisi günümüze kadar devam etmiş salgındır. El Tor adlı türe dayanan bu salgın, 1961'de Endonezya'da başladı ve 1963'te Bangladeş'e daha sonra 1964'te Hindistan'a, ardından 1966'da Sovyetler Birliği'ne sıçradı. Temmuz 1970'te Odessa'da bir salgın oldu ve 1972'de Bakü'de salgın raporları ortaya çıkmış ancak Sovyetler Birliği bu bilgiyi saklamıştır. 1973 yılında Kuzey Afrika'dan İtalya'ya ulaştı. Japonya ve Güney Pasifik'te, 1970'lerin sonlarında birkaç salgın görüldü. 1971'de dünya çapında bildirilen vaka sayısı 155.000 idi. 1991 yılında 570.000'e ulaştı. Hastalığın yayılmasına modern ulaşım ve toplu göçler yardımcı oldu. Ancak ölüm oranları hükûmetler modern tedavi edici ve önleyici tedbirler almaya başladıkça belirgin bir şekilde düştü. %50 olan olağan ölüm oranı, 1980'lerde %10'a ve 1990'larda %3'ün altına düştü.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.