İçeriğe atla

Fatmagül Berktay

Fatmagül Berktay
Doğum5 Mayıs 1950
Manisa, Türkiye
MeslekSiyaset bilimci · akademisyen · yazar
KonuToplumsal cinsiyet, Türkiye'de ve dünyada kadınların durumu ve kadın hareketleri, Türkiye'nin demokratikleşme sorunsalı
Önemli eserTek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın
Etkilendikleri

Fatmagül Berktay (5 Mayıs 1950, Manisa), Türk siyaset bilimci, akademisyen ve yazar. Çağdaş siyaset teorisi, Türkiye'nin demokratikleşme sorunsalı; Türkiye'de ve dünyada kadınların durumu ve kadın hareketleri; din ve toplumsal cinsiyet konularında akademik çalışmalar ortaya koydu. Kadın, toplumsal cinsiyet, feminizm konularını siyaset, tarih, felsefe ve edebiyat gibi sosyal bilimlerin farklı alanlarında tartışmaya açan çalışmalar gerçekleştirdi.[1]

Yaşamı

1950'de Manisa'da doğdu.[2] İlk ve orta öğrenimini Ankara'da tamamladı.[3] 1978 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi Bölümü'nü bitirdi.[4] Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı'nda Uluslararası İlişkiler uzmanı olarak çalıştı. 1992 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nde araştırma görevlisi oldu. İngiltere, York Üniversitesi'nde Kadın Araştırmaları okudu ve "Kadınlar ve Din: Baskı ve Direnme Söylemleri" ("Women and Religion: Discourses of Domination and Resistance”) başlıklı yüksek lisans tezini yazdı. "Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın" başlıklı doktora tezini ise Ankara Üniversitesi SBF'de verdi (1996). Bu tez İngilizce olarak "Women and Religion" adıyla 1998 yılında yayımlandı. Eserde, üç büyük tek tanrılı dinde kadının konumunu karşılaştırmalı bir yaklaşımla ve disiplinlerarası bir kuramsal çerçeveyle inceledi.

Doktorasını Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde tamamlayan yazar 1995 yılında doçent, 2001 yılında da profesör unvanı aldı. İstanbul Üniversitesi'nin Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde ve Kadın Sorunları Araştırma Merkezi (KSAUM) bünyesinde dersler verdi. 2017 yılında emekli oldu.[5]

Yazarın akademik ilgi alanları arasında çağdaş siyaset teorisi, Türkiye'nin demokratikleşme sorunsalı; Türkiye'de ve dünyada kadınların durumu ve kadın hareketleri; din ve toplumsal cinsiyet yer alır. Hannah Arendt'in siyaset teorisi üzerine çalışan Berktay; kadın, toplumsal cinsiyet, feminizm konularını siyaset, tarih, felsefe ve edebiyat gibi sosyal bilimlerin farklı alanlarında tartışmaya açan çalışmalar gerçekleştirmiştir. Yazarın çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanan 1982-1989 yılları arasında yazılmış yazılarının bir kısmını "Kadın Olmak, Yaşamak, Yazmak" (1992) adlı kitapta toplandı. Berktay, 2003 yılında yayımlanan "Tarihin Cinsiyeti" adlı kitabında erkekler tarafından yazılan ve kurgulanan tarih karşısında kadının statüsü ele aldı.[1] Bu eser Lübnan'da Dar Kreideh Yayınevi tarafından Arapça olarak yayımlandı.

Berktay 2007'de türban tartışmalarına katılarak bu yasağın yanlış olduğunu savundu. Bu konuda Leyla Alaton ile bir tartışma yaşadı.[6] Yıl içinde PEN Türkiye Merkezi'nin jüriliğinde bulundu.[7] 2016'da Mete Tunçay için Toplumsal Tarih Dergisi'nden yayımlanan dosyaya katkı sundu.[8] 2012'de Dünyayı Bugünde Sevmek, Hannah Arendt'in Politika Anlayışı adlı eseri Metis Yayınları'ndan çıktı.

Kadın hakları konusunda “Kadın hakları mücadelesi dünyanın hiçbir yerinde, hiçbir zaman olmuş bitmiş bir şey değildir. Sürekli ve yeniden mücadele edip kazanmak zorundayız” ifadelerini kullandı.[9] Yazarın birçok akademik dergi ve derlemede katkıları ile bilimsel bildirileri bulunmaktadır. Ekonomik Sosyal Tarih Vakfı ve Toplumsal Araştırmalar Vakfı kurucu üyesidir. 2017'de yayımlanan "Yaşayan Türk Tarihçileri" adlı eserde (der. Ahmet Şimşek, Pegem Akademi, 2017) Sevgi Uçan Çubukçu "Fatmagül Berktay: Cinsiyetlendirilmiş Bir Tarihin Peşinde" başlıklı makalesiyle Bektay'ın yaşamı ve çalışmalarını analiz etti.[10]

Çalışmaları

Berktay Türkiye'de kadın tarihi ve araştırmalarında öne çıkan isimlerden biridir. 1980 sonrasında Türkiye'de yükselen ve destek bulan feminist tarih anlayışında yer aldı. Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın (1996) adlı kitabı Avrupa Birliği ekseninde yürütülen ve ülkelere göre kadın hakları konusuna en fazla etki eden 5 kitabın seçildiği Fragen projesinin Türkiye alt başlığında yer aldı. İngiliceye de çevrilen eser çeşitli araştırmalarda referans olarak kabul edildi. Kendisi aynı zamanda Kadın Sorunları Bakanlığı danışmanlığı (1994-95) ve BM Pekin Kadın Konferansı ve AP Kadın Erkek Eşitliği Komitesi'nde Türkiye'yi temsil etti. Kadın hakları eksenli birçok vakıfta görev aldı.[10]

Berktay Mülkiye'den hocası olan Mete Tunçay'dan etkilendi. Siyasal teori, tarihçilik ve feminist çalışmalarda eleştirel ve karşılaştırmalı yöntemleri tercih etti. Dinlere göre kadınların durumlarını işlediği eserinde kadınların geride tutulmasını ve gördükleri baskıları Joan Scott ekseninde iktidarların sorunu olarak ele aldı. Kitabındaki tartışmalarda Gerda Lerner ve Joan Scott gibi yazarlara atıfta bulundu.[10]

Bülent Tanör'e ithaf ettiği Dünyayı Bugünde Sevmek, Hannah Arendt'in Politika Anlayışı (2012) adlı eserinde önceleri takip ettiği ve derslerinde uyguladığı yöntemi, kişisel deneyim ve teorik birikimi ile birleştirdi. Tarih bilimini insanın kendisini ve dünyasını anlama çabası olarak yorumladı.[10] Fatmagül Berktay'ın Özel Arşivi Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'ndadır.

Eserleri

Kitapları
  • Kadın Olmak, Yaşamak, Yazmak (1992)
  • Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın (1996)
  • Women and Religion - A Comparative Study (1998)
  • Tarihin Cinsiyeti (2003)
  • Politikanın Çağrısı (2011)
  • Dünyayı Bugünde Sevmek, Hannah Arendt'in Politika Anlayışı (2012)
  • Düşünme Etiği (2021)
Derlediği/yayıma hazırladığı kitaplar
  • Feminizm ve Ezilmenin Çelişkileri, Caroline Ramazanoğlu (1998)
  • Türkiye’de ve Avrupa Birliği'nde Kadının Durumu: Başarılar, Sorunlar, Umutlar (2004)
Çevirileri
  • Mao Zedung, Yayınlanmamış Yazılar, 1956-1971 (May Yayınları, 1976) (Berktay'ın kendi adıyla yaptığı ilk çeviri)
  • Eebiyat, Müzik ve Felsefe Üzerine, A. Jdanov (1996)
  • İttihatçılıktan Kemalizme, Feroz Ahmad (1996)
  • Kapitalizm ve Sonrası Meta Üretiminin Yükselişi ve Çöküşü, George Thomson (1997)
  • Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Robert Nisbet, Tom B. Bottomor (1997)
  • Kadın ve Eşitlik, Ann Oakley, Juliet Mitchell (1998)
  • Osmanlı İmparatorluğu'nun Doğuşu, Paul Wittek (2000)

Kaynakça

  1. ^ a b "Fatmagül Berktay". tr.writersofturkey.net. Türkiyeli Kadın Yazarlar internet sitesi. 12 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2018. 
  2. ^ Şık, İlhan. "Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi". Google Kitaplar. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018. 
  3. ^ "Fatmagül Berktay". www.biyografya.com. Biyografya.com sitesi. 12 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2017. 
  4. ^ Hepşen, Hande (29 Nisan 2017). "Fatmagül Berktay'dan Son Ders: "Umut İlkesinden Vazgeçmedim"". Bianet. İstanbul: bianet.org. 6 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2018. 
  5. ^ "Bir akademisyenin vedası: Fatmagül Berktay ile söyleşi". medyascope.tv. Medyascope.tv, 5 Mayıs 2017. 12 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2018. 
  6. ^ "Korkuyoruz". Hürriyet. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018. 
  7. ^ "Duygu Asena Ödülü İpek Çalışlar'a". Hürriyet. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018. 
  8. ^ Hızlan, Doğan. "Mete Tunçay 80 yaşında". Hürriyet. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018. 
  9. ^ "Erkeklerden değil kadınlardan zarar gördüm". Hürriyet. 15 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018. 
  10. ^ a b c d Şimşek, Ahmet ((Ed.)). "Sevgi Uçan Çubukcu; Fatmagül Berktay: Cinsiyetlendirilmiş Bir Tarihin Peşinde". Yaşayan Türk Tarihçileri (1. bas.). Ankara: Pegem Akademi. ss. 387-399. ISBN 9786052411070. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Feminizm</span> İdeoloji

Feminizm, kadınların haklarını tanıyarak bu hakların korunması amacıyla eşitsizliklerin ortadan kaldırılmasına yönelik çeşitli ideolojiler, toplumsal hareketler ve kitle örgütlerinden oluşan hareket. Sözcüğün köken olarak Latince "femina" ve onun Fransızca türevi olan "féminisme" sözcüğünden geldiği ve Türkçe eş anlamlısının hatunculuk olduğu belirtilmektedir. Kadın hareketi doğrudan kadınları ilgilendiren ve dolaylı olarak kültürü ilgilendiren konularda bilinç uyandırır. Feminizmin temel amaçları; eğitim, iş, çocuk bakımı, yönetim gibi konularda eşit haklara sahip olmaktan, yasal kürtaj hakkından, kadın sağlığı konusunda ilerlemelere, tacizin ve tecavüzün engellenmesinden lezbiyen haklarına kadar uzanır.

İslami feminizm, modern düşün hayatında yer bulmaya başlayan melez ideolojilerin bir örneği. İslami paradigma içinde dile getirilen feminist söylem ve uygulamalar bütününe verilen adlandırma. Modern İnsan Hakları bildirgelerinde tüm insanların eşit olduğu söylenirken, İslam dünyasında, gündelik yaşamda geleneksel inanışlar ve dini inanca dayalı, konjonktür ile uyuşmayan kadın-erkek ayrımı ve erkeklerin üstünlüğü söylemine karşı, kadınların eşitliği ve/veya üstünlüğünü savunan bir düşünce sistemiyle İslam düşüncesini harmanlamaya itmiştir.

Erkek düşmanlığı erkeklerden nefret etme, aşağılama ve her türlü önyargıyı içeren bir cinsiyet ayrımcılığıdır. Sosyal dışlama, cinsiyetçilik, kin, kadın merkezcilik (gynocentrism), alay, erkeklerin aşağılanması, erkeklere şiddet uygulanması ve erkeklerin cinselleştirilmesi gibi çeşitli yollarla gerçekleştirilebilir.

Sosyalist feminizm, 1960'lı yılların sonu ve 1970'li yılların başında sözü edilmeye başlanan feminizm hareketidir. Barbara Ehrenreich’in 1976 yılında WIN dergisindeki makalesinde söylediği üzere sosyalist feminizm terimi, “olduğu şey olması için çok kısa bir tanımlamadır, bununla birlikte, gerçekten sosyalist, enternasyonalist, ırkçılık ve heteroseksizm karşıtı feminizm”dir. sosyalist feministlere göre aile, üretimin ve dağıtımın yapıldığı yer, yani mücadelenin merkezidir. Sosyalist feminizm, kapitalizmi kadının ezilmişliğinin temel kaynağı olarak kabul eder, tarihsel kapitalizm bağlamı içine konulmadıkça, cinsiyetçiliğin kadın hayatları üzerindeki etkinlik biçiminin anlaşılamayacağını savunur.

Mete Tunçay, Türk siyaset bilimci ve tarih profesörü.

<span class="mw-page-title-main">Hannah Arendt</span> Alman asıllı Amerikalı filozof, tarihçi ve yazar (1906-1975

Hannah Arendt, Almanya doğumlu Yahudi kökenli Amerikalı siyaset bilimcidir. Çoğu kişi tarafında felsefeci olarak da bilinmekle birlikte, kendi felsefenin "bireyin kendi"ne dair sorunlarla uğraştığını söyleyerek bu sıfatı reddetmiştir. Siyaset bilimci olarak tanımlanmayı istemesinin sebebi çalışmalarının "tekil olarak insana değil, dünyada yaşayan ve dünyayı kaplayan insanlığa" odaklanmış olmasıdır.

Ataerkillik ya da patriyarki, erkek otoritesine dayanan bir tür toplumsal örgütlenme düzenidir. Bu düzenin temelini erkeğin üstünlüğü fikri oluşturur; soy erkekler tarafından belirlenir, hakimiyet erkeklerindir. Bu toplumlarda erkeklere kadınlardan daha çok saygı gösterilir. Bu erkek üstünlüğü ilkesi etrafında, toplumun kültürü, adetleri, inancı ve mitolojisi, anaerkil düzenli toplumunkinden farklı bir biçim oluşturur.

“Das Unbehagen der Geschlechter” kitabının yazarı Judith Butler’ın öncülüğünde eşitlik feminizmi üzerine kurulmuş; ancak bir adım daha da ileriye giderek “toplum cinsiyeti” ve “biyolojik cinsiyet” olmak üzere iki cinsiyetten bahsetmiştir. Cinsiyet kimliklerinin ortak kabul edilebilmesi, cinsiyetler arasındaki farklılıkların daha az güçlü olmasıyla bağlantılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Judith Butler</span> Amerikalı filozof

Judith Butler, feminist felsefe, kuir (queer) kuram, siyaset felsefesi ve etik dallarına katkı sağlamış Amerikalı postyapısalcı filozof. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'de Retorik ve Karşılaştırmalı Edebiyat bölümlerinde profesör olmanın yanı sıra European Graduate School'da Hannah Arendt Felsefe Profesörü'dür. Butler 1984'te Yale Üniversitesi'nden, akabinde Arzu Özneleri: Yirminci Yüzyıl Fransa'sında Hegelci Yansımalar adıyla basılan felsefe dalında doktora derecesi aldı.

<span class="mw-page-title-main">Bülent Tanör</span> Türk anayasa hukukçusu, siyaset bilimci ve yazar

Bülent Savaş Tanör, Türk anayasa hukukçusu, siyaset bilimci ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Şirin Tekeli</span> Türk yazar

Şirin Tekeli Türkiye'deki ikinci dalga kadın hareketinin içinde öncü olmuş kadın hakları savunucusu, feminist yazar ve aktivist.

<span class="mw-page-title-main">Leila Ahmed</span>

Leila Ahmed, Mısır-Türk asıllı Amerikalı yazardır. Yazıları çoğunlukla İslam ve İslami feminizm üzerinedir. Ayrıca Harvard Divinity School'daki ilk kadın araştırmaları konusundaki profesördür.

<span class="mw-page-title-main">Susan Moller Okin</span> Amerikalı filozof (1946 – 2004)

Susan Moller Okin, Liberal feminist, politik filozof ve yazardır.

Bonnie Honig (1959), demokratik teoride uzmanlaşmış bir politikacı, feminist ve hukuk teorisyenidir. 2013 ve 2014 yılları arasında, Brown Üniversitesi’nde, Siyaset Bilim ile Medya ve Modern Kültür alanında Nancy Duke Lewis profesörlüğü unvanını aldı. 2014 ve 2015 yılları arasında, Anne Fausto Sterling’den bölüm başkanlığını devraldı. Honig daha önce Northwestern Üniversitesi’nde politik bilim alanında Sarah Rabecca Roland profesörüydü ve Amerikan Baro Kuruluşu’nda araştırma profesörüydü. Nisan 2013’te, Avustralya, Sidney’de ‘’Thinking Out Loud’’ konferanslarını verdi. ‘’Kamusal Konular’’ başlıklı konferansta, kamusal konuların demokratik yaşamdaki önemini kavratmak için D.W Winnicot ve Hannah Arendt‘in çalışmalarını öne sürdü. Honig bu teoriyi ‘’Kamusal Konular İçin Savaş’’ başlığı altında, Utah Üniversitesi’nde, siyasal teori ve karşılaştırmalı siyaset konusunda her yıl düzenlenen Neal A. Maxwell Konferansı’nda, ayrıntılı bir şekilde anlattı. Daha sonra bu anlatım, Political Research Quarterly dergisinde sempozyumun bir parçası olarak yayımlandı.

Cemil Koçak, Türk tarihçi ve siyaset bilimci, akademisyen. Mete Tunçay'ın öğrencisi olan ve halen Sabancı Üniversitesi'nde görev alan Koçak ağırlıkla İsmet İnönü devri ve siyasi partiler-demokrasi konularını çalışmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Serpil Çakır</span> Türk akademisyen, araştırmacı ve yazar

Serpil Çakır, Türk akademisyen, siyaset bilimci, kadın tarihi araştırmacısı, feminist aktivist.

Uluslararası toplumsal cinsiyet, kadın-erkek eşitliğini ve kadın hakları savunuculuğunun uluslararası alanda yapılması yönünde kavram ve yaklaşımların geliştirilmesini ifade eden terimdir. Uluslararası toplumsal cinsiyet, kadın/erkek olarak iki cinsiyetin toplumsal ve kültürel etkilerinden kaynaklı olan yaşam biçimi baz alınarak değerlendirilen toplumsal cinsiyet kavramının uluslararası zeminde incelenmesini ele alır. Cinsiyet sonradan değil doğuştan var olur, bu nedenle bu konuda bir seçim yapılması söz konusu değildir. Türk Dil Kurumu'na göre cinsiyet; "bireye, üreme işinde ayrı bir rol veren ve erkekle dişiyi ayırt ettiren bir yaratılış, eşey, cinslik, seks" şeklinde tanımlanmıştır. Bu doğrultuda cinsiyet (eşey) kavramını akabinde takip eden bir sonraki kavram ise toplumsal cinsiyet olarak ele alınır. Toplumsal cinsiyetin, cinsiyetten ayrılmasındaki temel etken ise toplum tarafından sosyokültürel açıdan tanınarak buna göre şekillendirilmek istenmesidir. Uluslararası toplumsal cinsiyet, cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramlarının son halkası olarak ilgili otoritelerce ele alınır.

<span class="mw-page-title-main">Toplumsal cinsiyet sosyolojisi</span> sosyolojinin alt dalı

Toplumsal cinsiyet sosyolojisi, kadın ve erkek arasındaki farkılılıkların kültürel ve toplumsal olarak nasıl kurulduğunu, kadın ve erkeğin sosyal yapı içindeki durumlarını, kadınlık ve erkeklik kimliğinin oluşum sürecini inceleyen sosyoloji alt dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Feminist hareketler ve ideolojiler</span>

Yıllar boyunca çeşitli feminist ideoloji hareketleri gelişti. Hedefler, stratejiler ve bağlılıklar bakımından farklılık gösterirler. Sıklıkla örtüşürler ve bazı feministler kendilerini feminist düşüncenin çeşitli dallarıyla özdeşleştirirler.

<span class="mw-page-title-main">Serpil Sancar</span>

Serpil Sancar, feminist siyaset bilimci, akademisyen, yazar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.