İçeriğe atla

Fatin Gökmen

Mehmet Fatin Gökmen
Doğum1877
Ölüm7 Aralık 1955
MilliyetTürk
VatandaşlıkOsmanlı İmparatorluğu
Kariyeri
DalıAstronomi

Mehmet Fatin Gökmen, Fatin Hoca (1877, Akseki – 7 Aralık 1955, İstanbul), Türk astronom.

Kandilli Gözlemevi'nin kurucusu ve ilk müdürüdür. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kurucularındandır. TBMM 7. ve 8. dönemlerde Konya milletvekili olarak mecliste yer almıştır.

Yaşamı

1877 yılında babasının kadılık yaptığı Rumeli'de dünyaya geldi.[1] Babası, Anadolu ve Rumeli'de çeşitli yerlerde kadılık görevinde bulunmuş Abdülgaffar Efendi'dir.[2] Ailesi, Akseki'nin Gödene Bala Köyü'ndendir.

İlk öğrenimini Akseki ve Alanya'da, orta öğrenimini İzmir'in Bayındır kazasında yaptı. İstanbul'da Sultan Selim Câmii Muvakkithânesi'nde dönemin Başmüneccimi olan son müneccimbaşı Hüseyin Hilmi Efendi'nin yanında çalışıp eski astronomi ve takvim hazırlama usullerini öğrendi; bu sırada ünlü bilim tarihçilerinden Sâlih Zeki Bey'in dikkatini çekti; onun teşvikiyle 1901 yılında yeni açılan Riyâziyyât Medresesi'ne (Matematiksel Bilimler Fakültesi) girdi.

Öğrenciliği sırasında siyasetle de ilgilenen Fatin Bey, İttihat ve Terakki Cemiyeti kurucuları arasında yer aldı ve bir süre tutuklandı. Dostu Mehmet Akif'in ve 11 arkadaşının cemiyete katılmasına da vesile oldu.[3] Fatin Bey'in yakın dostu olan ünlü şair, 1912'de yayımlanan Süleymaniye Kürsüsünde adlı şiirini, kendisine ithaf etmiştir. Fatin Gökmen, II. Meşrutiyet'in ilanından sonra ilgisini tamamen bilime yöneltti.

1904 yılında mektepten birincilikle mezun olduktan sonra çeşitli okullarda matematik öğretmenliği yaptı, bir süre de mezun olduğu medresede astronomi ve olasılık hesabı dersleri verdi.

1909'da Dârülfünun Fen Medresesi (Fakültesi) astronomi ve hisab-ı ihtimali (olasılık) müderrisliğine getirildi. 1933'e kadarki bu görevi esnasında yüzlerce öğrenci yetiştirdi; bu zaman zarfında bir devre de Fen Fakültesi dekanlığı yaptı.[1] Bu kurumdaki çalışmalarıyla Türkiye'de modern astronomi eğitiminin temelini attı.[1]

Kandilli Rasathanesi

1910'da dönemin Maarif Nâzırı Emrullah Efendi tarafından Rasadhâne-i Âmire'nin müdürlüğüne atandı. Rasathane-i Âmire, 1868'den beri görev yapmaktaydı ve 1909'daki 31 Mart Olayları sırasında binası ve âletleri tahrip edilmişti. Fatin Gökmen, yeniden kurulması istenen gözlemevinin yeri için incelemeler yaptı ve rasathaneyi İcadiye Tepesi'nde kurmaya karar verdi. Eski rasathane gibi meteoroloji istasyonu seviyesinde bir gözlemevi yerine Belçika'daki Uccle Kraliyet Gözlemevi gibi bir astronomi ve jeofizik gözlemevi olması için gerekli binaları yaptırıp âletleri satın aldırdı; böylece bugün de faaliyet hâlinde bulunan Kandilli Gözlemevi'nin temelleri atıldı. Fransız Meteoroloji Birliği aracılığıyla getirtilen ve birinci sınıf bir meteoroloji istasyonunda kullanılan âletlerle 1 Temmuz1911 tarihindeh itibâren sürekli ve düzenli bir biçimde meteorolojik unsurların ölçüm ve kayıtlarını başlattı. Ancak savaşlar yüzünden rasathane Cumhuriyet'e kadar esaslı bir görev yerine getiremedi. Sadece bazı meteorolojik çalışmalar yapıldı ve memleket saat ayarı basit aletlerle belirlenerek bazı kurumlara bildirilmeye başlandı.[1]

Fatin Bey, Millî Mücadele senelerinde İstanbul'da kurulan Kuvâ-yi Milliye Teşkilatı'na girerek faal bir rol oynadı.[1]

1926 başına kadar resmi takvim olarak kullanılmış olan Hicri kameri takvimin aybaşları tespitini bilimsel esaslara dayandırmak üzere çalışmalar yaptı; girişimleri sonucu 1925 yılı sonlarında çıkan bir kanunla Kandilli Rasathanesi hicri-kameri aybaşlarını hesapla görevlendirildi.

Bütün ömrünü rasathaneyi geliştirmeye adayan bilim adamının Almanya'dan getirterek on beş yıllık bir çabayla 1935 yılında yerine monte ettirdiği 20 milimetrelik Zeiss marka teleskop ve ömrü boyunca topladığı matematik ve astronomi ile ilgili eserlerden oluşan kitaplık, bugün de büyük bir önem taşımakta ve araştırmacılar tarafından yoğun bir biçimde kullanılmaktadır. Kendisi, kütüphanedeki bütün kitapları incelemiş ve tavsiflerini tek tek birer kağıda yazıp ilgili kitabın içine koymuştur. Kitaplarını daha sonra Süleymaniye Kitaplığı'na devretmiştir[].

Araştırmaları

Bilim tarihi ve özellikle de astronomi tarihi ile de ilgilenen Fatin Gökmen'in takvim konusundaki araştırmaları Türk Takvimi (İstanbul 1936), Eski Hitay Takvimi (İstanbul 1936) ve Eski Türklerde Hey'et ve Takvim (İstanbul 1937) adlı kitaplarda toplamıştır; ayrıca eskiden beri kullanılan bir gözlem ve hesap âleti olan rubu tahtasını tanıtan Rubu Tahtası, Nazariyâtı ve Tersimi (İstanbul 1948) adlı bir eseri daha bulunur.

Milletvekilliği

İstanbul Üniversitesi'nde dersler veren Fatin Bey, 1933 yılında üniversiteden ayrıldı. 1943 yılında gözlemevindeki görevinden emekliye ayrıldıktan sonra politikaya atılan Fatih Gökmen, 1950 yılına kadar iki dönem TBMM'de Konya milletvekili olarak görev yaptı.

Ölümü

7 Aralık 1955 tarihinde İstanbul'da öldü. Kandilli Küçüksu Mezarlığı'na defnedildi.[1]

Sitare Gökmen ve astronom Tarık Gökmen'in babasıdır.

1973'te anısına Tübitak Hizmet Ödülü verilmiştir. Beykoz'da bir ilköğretim okuluna (Beykoz Fatinhoca İlköğretimokulu); Darüşşafaka'nın Maslak tesislerinde 2010 yılında kurulan planateryuma adı verilmiştir.[4]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f "Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, Fatih Gökmen maddesi, Erişim tairhi:02.12.2011" (PDF). 30 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Aralık 2011. 
  2. ^ "Thomas Hockey et al. (eds.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers, Springer Reference. New York: Springer, 2007, s. 427". 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2009. 
  3. ^ "Yılmaz Karakoyunlu, Bilinmeyen Yönleriyle Mehmet Akif Ersoy". 3 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2011. 
  4. ^ "Çocuklar Yıldızlara Ulaşacak, Darüşşafaka web sitesi, Erişim tarihi:02.12.2011". 6 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2011. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Meteoroloji</span> atmosfer ile ilgili disiplinlerarası bilimsel çalışma

Meteoroloji veya hava bilgisi, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bir bilim dalı. Türkçeye, Fransızca météorologie sözcüğünden geçmiştir. Ayrıca meteoroloji bilimi, Dünya'daki atmosferin her türlü fiziksel, dinamik ve kimyasal durumuyla ve yeryüzüne yakın atmosfer ile etkileşimleriyle ilgilenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Takiyüddin</span> Astronomi ve Matematik ağırlıklı Türk multidisipliner pozitif bilimci (1526 - 1585)

Takiyüddin bin Maruf-i (Osmanlıca: تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي ; İngilizce: Taqi al-Din), Osmanlı Türkü hezârfen, gökbilimci, mühendis, matematikçi ve mekanik bilimci.

<span class="mw-page-title-main">Takiyüddin'in Rasathanesi</span> 1575te Takiyüddinin İstanbul, Tophane sırtlarında kurduğu gözlemevi

Takiyüddin'in Rasathanesi, 1575 yılında Osmanlı bilgini Takiyüddin tarafından İstanbul'da Tophane sırtlarında kurulan gözlemevidir.

<span class="mw-page-title-main">Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü</span> astronomi ve meteoroloji gözlemevi

Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesine bağlı olarak faaliyet gösteren eğitim kurumu. Türk bilim tarihinin önemli kurumlarından biri olan Kandilli Rasathanesi, İstanbul'un Anadolu yakasında Üsküdar ilçesinin Kandilli Mahallesi'nde, Boğaz'a bakan bir tepenin üzerinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Uluğ Bey Rasathanesi</span> 1421 Uluğ Bey tarafından yaptırılan 3 katlı gözlem evi

Uluğ Bey Rasathanesi, 1421 yılında Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı Uluğ Bey tarafından yaptırılan 3 katlı bir gözlem evidir.

<span class="mw-page-title-main">Uluğ Bey</span> Türk hükümdar, gökbilimci ve matematikçi (1394–1449)

Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı Türk matematikçi ve astronomi bilgini.

Hatice Nüzhet Gökdoğan, Türk gökbilimci ve akademisyen.

<span class="mw-page-title-main">Salih Zeki</span> Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi, astronom (1864 - 1921)

Salih Zeki Bey, Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi ve astronomdur. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşamış ve yaptığı çalışmalarla çağdaş bilimin Türkiye’de tanıtılmasında ve yayılmasında önemli katkılarda bulunmuştur. Yaşadığı dönemin önde gelen matematik bilginlerinden olmasının yanında; İkdam, Darüşşafaka ve İktisadiyat Gazeteleri ile Darülfünun Dergisi’ne yazdığı makaleler ile bilim hayatına sayısız katkıda bulunmuştur. Bilim tarihi açısından çok değerli konferanslar vermiş ve eserler kaleme almıştır. Bu konuda aldığı ilk çalışması, aynı zamanda bir Türk bilim adamının yurt dışında yayınladığı ilk bilim tarihi makalesi olma özelliği taşımaktadır. Ölümünden sonra da Türkiye’deki matematik araştırmalarına öncülük eden ve bilim tarihi açısından da çok değerli olan eseri Asar-ı Bakiye’yi dört cilt olarak düzenlemiştir, ancak hayattayken ilk iki cildi yayımlanmıştır. Verdiği konferanslarda Türk matematikçilerinin o dönemde henüz bilmediği Öklid dışı geometriler, sanal sayılar, sayılar teorisi gibi alanların ülkede tanıtılması sağlamıştır. Bu alandaki katkıları bununla da sınırlı kalmamış verdiği dersler, yazdığı kitaplar ve kaleme aldığı ders kitapları ile matematik dersinin, eğitimin her seviyesinde yayılmasında büyük katkı sağlamıştır. Bunun yanında astronomi, fizik, geometri, mantık gibi birçok alanda hem ders kitabı hem de özgün çok sayıda yapıt vermiştir.

Kadızâde-i Rûmî asıl adı Selahaddin Musa, Orta Çağ'ın ünlü Türk matematik ve astronomi bilgini.

Aydın Sayılı, Türk bilim insanı.

Hoca İshak Efendi, Osmanlı mühendis, eğitimci.

<span class="mw-page-title-main">Müneccimbaşı</span>

Müneccimbaşı, Osmanlı İmparatorluğu'nda 15-16. yüzyıllardan itibaren saray görevlileri arasında yer alan müneccimleri yöneten kişi. İlmiye sınıfından seçilen müneccimbaşılar müneccimliğin kelime anlamında mevcut astroloji ve kehanet gibi görevlerinin yanı sıra zamanla devlet katında kullanım için takvim, imsakiye ve zayiçe hazırlamaya başlamışlardır.

Mustafa Cenabi, Safiyyüddin, Emir Hasanzade, Osmanlı tarihçisidir.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Ziya Paşa (1826 doğumlu devlet görevlisi)</span> Maliye ve Maarif Nazırlığı ve Trabzon Valiliği yapmıştır. Darüşşafaka’nın kurucusudur (1826-1882)

Yusuf Ziya Paşa, Osmanlı devlet adamı. Maliye ve Maarif Nazırlığı ve Trabzon Valiliği yapmıştır. Darüşşafaka’nın kurucusudur.

Sadullah Sadi Efendi ; din alimi, şair, Sahn-ı Seman Medresesi'nde müderris, kadı, Osmanlı Devleti müftüsü/şeyhülislamı.

<span class="mw-page-title-main">Muvakkithane</span>

Muvakkithane,, muvakkitlerin namaz vaktini ve saati tespit ettikleri, küçük çapta astronomi çalışmaları yaptıkları mekandır.

Hocazade Esad Efendi, Osmanlı şeyhülislamı, II. Osman'ın kayınpederi, Akile Hanım'ın babası.

<span class="mw-page-title-main">Sevim Tekeli</span> Türk bilim tarihçisi ve felsefeci

Prof. Dr. Sevim Tekeli Türk bilim tarihi profesörü.

<span class="mw-page-title-main">Abbott Lawrence Rotch</span>

Abbott Lawrence Rotch, Amerikalı bir meteorolog ve Amerika Birleşik Devletleri'nde sürekli olarak çalışan en uzun gözlemevi olan Blue Hill Meteorolojik Gözlemevi'nin kurucusu ve dünya klimatolojisi için önem arz eden bir bilim adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Milan Nedeljković</span>

Milan G. Nedeljković Grandes écoles'teki ilk modern astronomi ve meteoroloji profesörü ve Belgrad'daki Astronomi ve Meteoroloji Gözlemevi'nin kurucusu ve ilk yöneticisiydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.