İçeriğe atla

Fas İspanyol Protektorası

Fas İspanyol Protektorası
Protectorado español en Marruecos
الحماية الإسبانية على المغرب
1912-1956
Fas İspanyol Protektorası bayrağı
Fas bayrağı
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Fas İspanyol Protektorası'nın konumu
Fas İspanyol Protektorası'nın konumu
BaşkentTetuan
Yaygın dil(ler)İspanyolca
Arapça
Berberice
HükûmetHimaye
• 1913
Felipe Alfau Mendoza
• 1951-1956
Rafael García Valiño
Sultan 
• 1912–27
Yusuf
• 1927–53
V. Muhammed
• 1953–55
Muhammed bin Arafa
• 1955–56
V. Muhammed
Tarihçe 
• Kuruluşu
1912
• Fes Antlaşması
30 Mart 1912
• Fas ile birleşme
7 Nisan 1956
• Dağılışı
1956
Yüzölçümü
• Toplam
20948 km2
Para birimiİspanyol pesetası
Öncüller		Ardıllar
Fas
Fas

Fas İspanyol Protektorası (İspanyolca: Protectorado español en Marruecos; Arapça: الحماية الإسبانية على المغرب, Himayet İsbanyul fi-Mağrib), 1912 Fes Antlaşması ile kurulan ve 7 Nisan 1956 tarihinde Fas ile birleşmesine kadar süren İspanya'nın bir himaye yönetimidir.[1]

Fas İspanyol Protektorası, Akdeniz'de ve Cebelitarık Boğazı'nda bir kuzey şeridinden ve İspanyol Sahrası'nı çevreleyen Juby Burnu çevresindeki himaye bölgesinin güney kısmından oluşmaktaydı. Kuzey bölgesi, Fransa'nın himayeyi bırakmasından kısa bir süre sonra 7 Nisan 1956'da bağımsız Fas'ın bir parçası oldu. İspanya, İfni Savaşı'nın ardından 1 Nisan 1958'de Angra de Cintra Antlaşması ile güney bölgesini Fas yönetimine devretti. Tanca şehri ise İspanyol himayesinden çıkarılarak Tanca Uluslararası Bölgesi adıyla özel bir uluslararası kontrol statüsü aldı.

Fransa zaten tüm ülkeyi himayesi altına alması Fas'ın dış ilişkilerini kontrol ettiği için, bir bölgeyi İspanyol himayesine devretme yetkisine de sahipti. Bölgenin yüzey alanı yaklaşık 20.948 km² idi ve bu günümüz Fas'ın % 4.69'una denk gelmekteydi.

Tarihçe

Arka plan

İspanya'nın 20. yüzyılın başlarında kuzey Fas'a müdahalesi, Avrupa Konseyi'ndeki konumunu koruma arzusunun yanı sıra sömürge sahibi olmanın bir ulusun prestijini artırdığı inancından kaynaklanıyordu. 1900 yılında Fransa ve İspanya, Fas'ta ayrı nüfuz bölgeleri tanımayı kabul ettiler, ancak sınırlarını belirtmediler. Ancak 1902'de Fransa İspanya'ya Sebou Nehri'nin kuzeyindeki ve Sous Nehri'nin güneyindeki tüm Fas'ı teklif etti, ancak İspanya reddetti. 1904'te İngiltere ve Fransa arasında Entente cordiale imzalandı ve İspanya'nın Fas'ta bir nüfuz bölgesi hakkı olduğu kabul edildi. Antlaşmanın gizli üçüncü ve dördüncü maddeleri, İspanya'nın Melilla'dan Sebou'nun sağ kıyısındaki tepelere kadar olan sahil de dahil olmak üzere Fas'taki belirli bölgeleri kendi nüfuz alanı olarak tanıması gerektiğini belirtiyordu. İngilizlerin bu müzakerelerdeki amacı, İngiltere'nin Fas'taki tüm nüfuzundan vazgeçmesi karşılığında daha zayıf bir güç olan İspanya'nın Cebelitarık karşısındaki stratejik sahili elinde tutmasını sağlamaktı.[2][3]

Protektora sistemi 1912 yılında kurulmuştur. İslami hukuk sistemi olan kadılar resmi olarak muhafaza edildi.

Rif Savaşı

Birinci Dünya Savaşı'nın ardından, gerilla lideri Abd el-Krim liderliğindeki Rif Cumhuriyeti, Rif Savaşı sırasında Afrika İspanyol Ordusu ve Fransız kuvvetlerinin ortak seferiyle Rif Savaşı'nın bastırılıp dağıtıldığı Rif bölgesinde 1921'den 1926'ya kadar varlığını sürdüren ayrılıkçı bir devletti.

İspanyollar Temmuz-Ağustos 1921'de Annual'da 13.000'den fazla asker kaybetti. İspanya'da savaşın başlarındaki tutumla ilgili tartışmalar, 1923'te General Miguel Primo de Rivera tarafından gerçekleştirilen ve 1936-39 İspanya İç Savaşı'nın habercisi olan askeri darbenin arkasındaki itici faktördü.[4]

Başarılı geçen 1925 Alhucemas çıkarması sonrasında Fransız-İspanyol ittifakı zafere ulaşarak savaşa son verdi.

Fas'taki İspanyol lejyonerler, Riff Savaşı sırasında yakaladıkları ve kafalarını kestikleri Faslıların kafalarını tutuyor.

İkinci İspanya Cumhuriyeti

1934'ten önce, himayenin güney kısmı (Tekna) 1912'den beri Juby Burnu'ndan (aynı güney şeridi içinde) yönetiliyordu; Juby Burnu aynı zamanda İspanyol Batı Afrikası'nın da merkeziydi. Daha sonra, 1934'te güney kısmı doğrudan Tetuán'dan (himayenin kuzey kısmında) yönetilmeye başlandı ve İspanyol Batı Afrikası'nın merkezi Juby Burnu'ndan o yıl İspanyollar tarafından işgal edilen Ifni bölgesine (himayenin bir parçası değil) taşındı.

İspanya İç Savaşı

İspanya İç Savaşı 1936 yılında İspanya Fas'ında Afrika İspanyol Ordusu'nun ayaklanmasıyla Cumhuriyetçi Hükûmete karşı başarısız bir darbe girişimiyle başladı, ancak bir gün içinde İspanya'nın kendisinde de ayaklanmalar patlak verdi. Önemli sayıda Faslı asker (regulares) içeren bu kuvvet, Francisco Franco'nun (Fas'ta çok zaman geçirdi) komutası altındaydı ve İspanyol Milliyetçi Ordusu'nun çekirdeği haline geldi. İspanya Komünist Partisi ve Marksist Birleşme İşçi Partisi (POUM), anti-kolonyal politikaları savundular ve Franco'nun arkasında bir isyan yaratmak ve Fas birlikleri arasında hoşnutsuzluğa neden olmak amacıyla Cumhuriyetçi hükümet'e İspanyol Fas'ının bağımsızlığını desteklemesi için baskı yaptılar. O zamanlar İspanyol Sosyalist İşçi Partisi (PSOE) tarafından yönetilen hükûmet, Fas'ın diğer kısmının sömürge egemeni olan Fransa ile çatışmaya yol açabileceği için bu hareket tarzını reddetti.[5]

Yerel olarak devşirilen Müslüman regulares Franco'nun en etkili birlikleri arasında yer aldığından, Franco'nun zaferinden sonra protektora Franco İspanyasından daha fazla siyasi özgürlük ve özerkliğe sahip oldu.[6] Bölgede birbirine rakip siyasi partiler ve İspanyol hükûmetini sık sık eleştiren Faslı milliyetçi bir basın vardı.

Fas'a geri dönüş

1956 yılında Fransa Fas üzerindeki himayesini sona erdirdiğinde, İspanya da himayesini sona erdirdi ve bölgeyi yeni bağımsız krallığa geri verdi, ancak sömürge döneminden önce İspanya'nın bir parçası olan Juby Burnu, Ifni ve İspanyol Sahrası gibi diğer kolonilerin kontrolünü elinde tuttu. Ancak Fas bununla yetinmedi ve İspanyol kuvvetlerine karşı Ifni Savaşı olarak bilinen bir savaş başlattı. Bu çatışma sayesinde Fas, Tarfaya'nın (himayenin güney kısmı) kontrolünü ele geçirmeyi ve Ifni bölgesindeki İspanyol kontrolünü sadece şehrin kendisine indirmeyi başardı. Fas ve İspanya daha sonra Ifni'nin kontrolü için bir yıldan fazla bir süre müzakere etti ve Fas ayrıca Ceuta ve Melilla'nın kontrolünü de istedi. Sonunda, 5 Ocak 1969'da Fas ve İspanya, Ifni'nin Fas'a bırakıldığı bir antlaşma imzaladı.[7][8]

2024 itibarıyla Fas, Ceuta ve Melilla'nın ülkenin ayrılmaz parçaları olduğunu iddia etmekte ve Cebelitarık statüsüne benzer şekilde yabancı işgali altında olduklarını düşünmektedir. Öte yandan İspanya, yüzyıllar boyunca İspanya'nın bir parçası oldukları için her iki şehri de İspanyol coğrafyasının ayrılmaz parçaları olarak görmektedir.

Kaynakça

  1. ^ "Treaty Between France and Spain Regarding Morocco". The American Journal of International Law. 7 (2 [Supplement: Official Documents]). 1913. ss. 81-99. doi:10.2307/2212275. JSTOR 2212275. 
  2. ^ Chandler, James A. (1975). "Spain and Her Moroccan Protectorate 1898 - 1927". Journal of Contemporary History. 10 (2): 301-322. ISSN 0022-0094. 20 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023. 
  3. ^ James A. Chandler, p. 302.
  4. ^ Porch, Douglas; Spain's African Nightmare; MHQ: Quarterly Journal of Military History; (2006); 18#2; pp. 28–37.
  5. ^ Tres años de lucha, José Díaz; p. 343; cited in Spain! The Unfinished Revolution; by Landis, Arthur H; 1st ed.; New York: International Publishers; 1975; pp. 189–92; retrieved 2015
  6. ^ Marin Miguel (1973). El Colonialismo español en Marruecos. Spain: Ruedo Iberico p. 24-26
  7. ^ "Takeover Under Way In South Morocco 13 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". United Press International. The Berkshine Eagle (Pittsfield, Massachusetts). 18 April 1958. p. 2.
  8. ^ "The Morning News 05 Mar 1958, page Page 11". Newspapers.com (İngilizce). 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023. 

Konuyla ilgili yayınlar

Wikimedia Commons'ta Fas İspanyol Protektorası ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  • Calderwood, Eric. 2018. Colonial al-Andalus: Spain and the making of modern Moroccan culture. Harvard University Press
  • "Min Khalifa Marrakesh Ila Mu’tamar Maghreb El Arabi." (From the caliph of the king of Morocco to the Conference of the Maghreb). (1947, April). El Ahram.
  • Wolf, Jean (1994). Les Secrets du Maroc Espagnol: L’epopee D’Abdelkhalaq Torres. Morocco: Balland Publishing Company
  • Ben Brahim, Mohammed (1949). Ilayka Ya Ni Ma Sadiq (To you my dear friend). Tetuan, Morocco: Hassania Publishing Company
  • Benumaya, Gil (1940). El Jalifa en Tanger. Madrid: Instituto Jalifiano de Tetuan
  • Villanova, José-Luis (2010). Cartographie et contrôle au Maroc sous le protectorat espagnol (1912-1956) 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. MappeMonde vol.98

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İspanya</span> Afrikada toprakları bulunan güneybatı Avrupada bir ülke

İspanya (İspanyolca:

<span class="mw-page-title-main">Fas</span> Kuzey Afrikada yer alan bir ülke

Fas, resmî adıyla Fas Krallığı, yaklaşık 37 milyon nüfusa ve 720.000 km² yüzölçümüne sahip bir Kuzey Afrika ülkesidir. Başkenti Rabat ve en büyük şehri de Kazablanka'dır. Mağrip ülkelerinden biri olan Fas'ın, Atlantik Okyanusu'dan Cebelitarık Boğazı'nı çevreleyip Akdeniz'de son bulan uzun bir sahil şeridi vardır. Doğuda Cezayir, kuzeyde İspanya, güneyde ise Moritanya ile komşudur. Aynı zamanda ülke, Batı Sahra adı verilen bölgede, 1975'te koloni ülkesi İspanya tarafından terk edildikten sonra hak iddia etmiş ve günümüzde de bölgenin dörtte üçünü fiilen yönetmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cebelitarık</span> Birleşik Krallıka bağlı denizaşırı toprak

Cebelitarık, Akdeniz'den Atlantik Okyanusu'na geçişin yakınında, İber Yarımadası'nın güney ucunda, Cebelitarık Körfezi'nde bulunan bir Britanya Denizaşırı Bölgesi ve şehirdir. 6.8 km² bir alana sahiptir ve kuzeyde İspanya ile sınır komşusudur. Cebelitarık'ın peyzajı, eteklerinde yaklaşık 34.003 kişinin yaşadığı, yoğun nüfuslu bir kasabanın bulunduğu "Cebelitarık Kayası" tarafından domine edilmektedir ve bu nüfusun büyük çoğunluğu Cebelitarıklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Granada</span> İspanyanın Granada ilinde belediye

Gırnata veya Granada, İspanya'nın Endülüs bölgesinde bulunan Granada ilinin baş şehridir. Endülüs Emevileri'nden kalan El Hamra Sarayı ile ünlüdür.

<span class="mw-page-title-main">İspanya İç Savaşı</span> Cumhuriyetçiler ve Milliyetçiler arasında yaşanan ve 1936-1939 arası İspanyada olan savaş

İspanya İç Savaşı, 17 Temmuz 1936–1 Nisan 1939 tarihleri arasında, demokratik seçimle başa gelmiş İkinci İspanyol Cumhuriyeti’ne sadık Cumhuriyetçiler ile General Francisco Franco liderliğinde isyancı bir grup olan Milliyetçiler arasında yaşanmıştır. Savaşı Milliyetçiler kazanmıştır ve Franco, 1939’dan öldüğü yıl olan 1975’e kadar İspanya’yı yönetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Cebelitarık Boğazı</span> İspanya ve Fas arasında yer alan, Akdenizle Atlas Okyanusunu birleştiren boğaz

Cebelitarık Boğazı, Akdeniz ile Atlas Okyanusu'nu birleştiren, Avrupa ile Afrika kıtalarını ayıran boğazdır. Antik çağda Herkül'ün Sütunları olarak da bilinirdi. 60 km uzunluğunda ve 44 km genişliğinde olup en derin yeri ise -426 m olan boğaz, Adını Tarık bin Ziyad'dan almaktadır. Boğazın siyasal egemenlik bakımından kontrolü üç ülkenin elindedir; Birleşik Krallık, İspanya ve Fas.

<span class="mw-page-title-main">Melilla</span> İspanya Krallığına bağlı özerk il statüsünde bir şehir.

Melilla, İspanya'nın Kuzey Afrika'daki toprağıdır. İspanyol anayasasına göre Ceuta (Septe) ile birlikte özerk il statüsündedir. Fas sınırı ile çevrili olan şehrin yüzölçümü 20 km²'dir. Nüfusu 86.384'tür. Juan José Imbroda Ortíz şehrin hem başbakanı hem de belediye başkanıdır. Fas, Melilla ile Ceuta'yı İspanya'dan istemektedir. Kent 1497'den beri İspanyol egemenliğindedir.

<span class="mw-page-title-main">İspanyol İmparatorluğu</span> Beş kıtada toprağı olan, dünyanın ilk küresel imparatorluğu

İspanyol İmparatorluğu, beş kıtada toprağı olan, dünyanın ilk küresel imparatorluğudur. İspanyol İmparatorluğu, İspanya veya İspanya hükümdarları tarafından fethedilen, miras kalan veya el konan arazileri kapsar. Bu arazilere Kuzey ve Güney Amerika'nın geniş kesimleri de dahildir. Hak iddia edilen ancak hiç ele geçirilemeyen topraklar da mevcuttur. Toplam arazilerin yüzölçümü 18. yüzyılın sonunda 18 milyon kilometre kare civarındadır. 16. ve 17. yüzyıllardaki kıtalararası yapısına rağmen koloni imparatorluğu deyimi 1768 yılı itibarıyla kullanılmaya başlanmıştır. 19. yüzyılda ise devlet yapısı tamamen kolonisel bir yapıya dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Abdülkerim Hattabi</span>

Abdülkerim Hattabi, tam adı Muhammed bin Abdülkerim el-Hattabi (d. 1882, Ajdir, Fas - ö. 6 Şubat 1963, Kahire, Mısır) Kuzey Afrika'daki İspanyol ve Fransız egemenliğine karşı direniş hareketinin önderi ve kısa ömürlü Rif Cumhuriyeti'nin (1921-26) kurucusu. Usta bir taktikçi ve yetenekli bir örgütçü olan Abdülkerim kendini Magrip kahramanı yapan bir bağımsızlık hareketini yönetti. Ho Chi Minh'in silahlı bağımsızlık mücadelesinin ve modern gerilla tekniklerinin öncüsü olarak adlandırdığı Abdülkerim ancak sömürgeci güçlerin askeri ve teknolojik üstünlüğü ile yenilebildi.

<span class="mw-page-title-main">Rif Savaşı</span>

Rif Savaşı, İspanya ile Fas'ın Rif ve Cibela kabileleri arasında yapılan savaştır.

<span class="mw-page-title-main">Peñón de Vélez</span> Fas ile doğrudan bağlantısı bulunan İspanyol egemenliğindeki yarımada

Peñón de Vélez ya da Peñón de Vélez de la Gomera, Fas'ın Kuzey Afrika sahil şeridi üzerinde, ana karadan küçük bir kanal ile ayrılan İspanya'ya bağlı bir adadır. Sadece küçük bir askerî birlikten ibaret olan nüfusun yaşadığı ada, aynı kıyı şeridi üzerinde İspanya'ya bağlı bir diğer nokta olan Melilla'dan yönetilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti</span> Afrikada kısmen tanınan bir ülke

Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti (SDAC), Afrika kıtasının batısında yer alan ve bütün Batı Sahra'da egemenliğini iddia eden ancak kısmen tanınan devlet. Ülkenin sınır komşusu olarak kuzeyinde Fas, kuzeydoğusunda Cezayir, doğu ve güneyinde Moritanya yer alırken, bölgenin batısında Atlas Okyanusu yer almaktadır. Ülkenin anayasal başkenti Layun olarak belirlenmesine rağmen Fas idaresi altında bulunan kısımda kaldığı için 2011 yılından bu yana başkent geçici olarak Tifariti'dir.

<span class="mw-page-title-main">Fas Fransız Protektorası</span>

Fas Fransız Protektorası, 1912 Fes Antlaşması ile kurulan ve 2 Mart 1956 tarihinde Fas'ın bağımsızlığını ilan etmesine kadar süren Fransa'nın bir himaye yönetimidir. Himaye bugünkü Fas topraklarının büyük çoğunluğu olan Taza Koridoru ile Draa Nehri arasındaki kısmından oluşmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Peñón de Alhucemas</span>

Peñón de Alhucemas, Batı Akdeniz'de İspanya'ya ait bir adacıktır ve aynı adı taşıyan koyda bulunmaktadır. Fas sahiline 700 metre ve en yakın İspanyol bölgesi Melilla'ya 84 kilometre uzaklıktadır. Kıyıya sadece 50 metre ve kayadan 800 ve 900 metre uzaklıkta bulunan ıssız iki adacıkla birlikte Alhucemas Adaları'nı oluşturmaktadır.

İfni Savaşı, Ekim 1957-Haziran 1958 tarihleri arasında İspanyol Sahrası'nda İspanyol yönetimi ile Fas destekli isyancılar arasında meydana gelen bir savaştır.

<span class="mw-page-title-main">İspanyol Batı Afrikası</span>

İspanyol Batı Afrikası, Afrika kıtasının kuzeybatsında Atlantik Okyanusu kıyısı boyunca uzanan bir grup İspanyol kolonisiydi. 1946'da Fas'taki İspanyol himayesinin güney bölgesini, Ifni, Saguia el-Hamra ve Río de Oro kolonileriyle tek bir idarî birim halinde birleştirerek kuruldu. Ifni Savaşı'nın (1957–58) ardından İspanya, Angra de Cintra Antlaşması ile Juby Burnu Şeridi'ni Fas'a bıraktı ve Ifni ve Sahra için ayrı eyaletler oluşturdu.

<span class="mw-page-title-main">İspanyol Sahrası</span>

İspanyol Sahrası, İspanya tarafından işgal edilip yönetilen ve resmî olarak 1884'ten 1958'e kadar Sahra'daki İspanyol Mülkiyeti, ardından 1958 ile 1976 arasında Sahra Eyaleti adını alan günümüzdeki Batı Sahra toprakları için kullanılan addı. Bir zamanlar Amerika'dan İspanyol Doğu Hint Adaları'na kadar uzanan İspanyol İmparatorluğu'nun en son satın almalarından biri ve kalan son mülklerinden biri olmuştu.

<span class="mw-page-title-main">Juby Burnu</span>

Juby Burnu, Fas'ın güney kıyısında, Kanarya Adaları'nın doğusunda, Batı Sahra'nın çöl bölgeleriyle sınırdan çok uzak olmayan bir burundur. 1916'dan 1958'e kadar Burun bölgesi hinterland olarak adlandırılan arkasındaki yaklaşık 30.000 km² toprağı ile İspanyol Fas himaye bölgesinin güney kısmını oluşturmaktaydı. Ana şehir olan Tarfaya nedeniyle "Tarfaya Şeridi" olarak da biliniyordu.

<span class="mw-page-title-main">Rif Dağları</span>

Rif Dağları, Fas'ın kuzeyinde bulunan bir sıradağdır. Dağlar, Tanca-Tetuan-El-Hüseyma ve Fes-Meknes bölgelerinde yer almaktadır ve Atlas Okyanusu ile Akdeniz ile çevrilidir. En yüksek noktası 2.455 metrelik Cebel Tedgin'dir.

<span class="mw-page-title-main">El-Hüseyma</span>

El-Hüseyma, Fas'ın Tanca-Tetuan-El-Hüseyma bölgesi ile ona bağlı El-Hüseyma ilinin merkezi olan şehir ve belediyedir. Belediye, Rif Dağları'nın kuzey eteklerinde Akdeniz kıyısında yer almaktadır. Belediyenin nüfusu 1 Eylül 2014 tarihi itibarı ile 56.716'dir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.