Farsça söz varlığı

Farsça söz varlığı, Farsçanın sözcük hazinesidir.

Farsça, İran'ın resmî dilidir. Okullarda öğretilen dil ile konuşma dili farklıdır. Okullarda öğretilene ketābi (kitaptaki gibi) denir.

Konuşmada bazı harfler düşer, kısaltılır veya değişime uğrar. Örneğin kitap dilinde na mi danam (bilmiyorum) sözü söylenişte ne mi dunam olarak, na mi khaham (istemiyorum) sözü ne mi kham olarak telaffuz edilir.

Konuşmada "ā" (uzun a) harfi "u" olarak telaffuz edilir. Örneğin Hune (Türkçe: ev) sözcüğü Hūne, Pānsad (Türkçe: beş yüz) Punsad olarak telaffuz edilir.

Kelime oluşumu

Farsça türetilmiş sözcükler açısından çok zengin bir dildir. Ön adlardan, adlardan, eylemlerden yeni sözcükler türetmek için ekler kullanılır. Profesör Mahmoud Hessaby Farsçada 226 milyon sözcük türetilebileceğini göstermiştir.^[1]

Aşağıdaki tabloda sözcüğünün şimdiki zaman kökünden türemiş yeni sözcüklere örnekler mevcuttur:

Farsça	Bileşenler	Türkçe	Sözcük Türü
dān	dān	dānesten (bilmek) Şimdiki zaman	Sözcük kökü
dāneş	dān + -eş	Bilgi	Ad
dāneşmend	dān + -eş + -mend	Bilgin	Ad
dāneşgāh	dān + -eş + -gāh	Üniversite	Ad
dāneşgāhi	dān + -eş + -gāh + -i	Üniversite ile ilgili	Ön ad
hamdāneşgāhi	ham- + dān + -eş + -gāh + -i	Aynı üniversiteden kişi	Ad
dāneşkade	dān + -eş + -kede	Öğretim üyesi -Fakülte-	Ad
dānā	dān + -ā	Bilge, Öğrenmiş	Ön ad
dānāyi	dān + -ā + -i	Bilgelik	Ad
nādān	nā- + dān	Cahil, Aptal	Ön ad
nādāni	nā- + dān + -i	Cahillik, Aptallık	Ön ad
dānande	dān + -ande	Bilen kişi	Ön ad
dānandegi	dān + -ande + -i	Bilme	Ön ad

Geçmiş zaman köküne gelen eklerle oluşturulan sözcükler için örnek tablo:

Farsça	Bileşenler	Türkçe	Sözcük Türü
did ديد	did	Şimdiki zaman didan (görmek)	Sözcük kökü
did ديد	did	görme, görüş	Ad
diden ديدن	did + -en	görmek	Mastar
dideni ديدنی	did + -en + -i	görmeye değer	Ön ad
didār ديدار	did + -ār	Ziyaret	Ad
didāri ديداری	did + -ār + -i	Görsel, Görmeye dair	Ön ad
dide	did + -e	Görülen; Görülmüş	Uzak geçmiş, ad
nedide	ne- + did + -e	Görülmemiş	Ad
didgāh	did + -gāh	Bakış açısı	Ad
didebān	dide + -bān	Bekçi	Ad
didebāni	dide + -bān + -i	Bekçilik	Ad

Kişi adılları: ضمیرهای شخصی

Şahıs	Farsça	Telaffuzu	Türkçe
1. Tekil Kişi	من	Men	Ben
2. Tekil Kişi	تو	To	Sen
3. Tekil Kişi	او	U	O
1. Çoğul Kişi	ما	Ma	Biz
2. Çoğul Kişi	شما	Şoma	Siz
3. Çoğul Kişi	ایشان، آنها	Anha, İşan	Onlar

Sayılar ve Sıra Sayıları

Farsçada yazı, sağdan sola doğru yazılırken sayılar, Türkçedeki gibi soldan sağa doğru yazılır ve okunurlar. Farsçada sayılar arasına و harfi getirilir. Sayıların arasına getirilen bu bağlaç harfi, "o" sesi olarak okunur.

Sayılar	Farsça Rakamlar	Farsça	Türkçe Söyleyişi	Farsi	Sıra Sayıları (Farsça)	Türkçe Söyleyişi	Farsi
0	۰	sefr	Sefr	صفر		hiçom	هیچم
1	۱	yek	Yek	يك	avval, yekom	Evvel, Yekom	اول‌، يكم
2	۲	do	Dü	دو	dovvom	Devvom	دوم
3	۳	se	Se	سه	sevvom	Sevvom	سوم
4	۴	çahār	Çehar	چهار	çehārom	Çeharom	چهارم
5	۵	panc	Penc	پنج	pancom	Pencom	پنجم
6	۶	şeş	Şeş	شش	şeşom	Şeşom	ششم
7	۷	haft	Heft	هفت	haftom	Heftom	هفتم
8	۸	haşt	Heşt	هشت	haştom	Heştom	هشتم
9	۹	noh	Noh	نه	nohom	Nohom	نهم
10	۱۰	dā	Deh	ده	dāhom	Dehom	دهم
11	۱۱	yāzda	Yazdeh	يازده	yāzdahom	Yazdehom	يازدهم
12	۱۲	davāzda	Devazdeh	دوازده	davāzdahom	Devazdehom	دوازدهم
13	۱۳	sīzda	Sizdeh	سيزده	sīzdahom	Sizdehom	سيزدهم
14	۱۴	çahārda	Çehardeh	چهارده	çahārdahom	Çehardehom	چهاردهم
15	۱۵	pānzda (punzda)	Panzdeh	پانزده	pānzdahom (punzdahom)	Panzdehom	پانزدهم
16	۱۶	şānzda	Şanzdeh	شانزده	şānzdehom(şunzdehom)	Şanzdehom	شانزدهم
17	۱۷	hefda	Hifdeh	هفده	hefdahom	Hifdehom	هفدهم
18	۱۸	hecda	Hicdeh	هجده	hecdahom	Hicdehom	هجدهم
19	۱۹	nūzda	Nuzdeh	نوزده	nūzdahom	Nuzdehom	نوزدهم
20	۲۰	bīst	Bist	بيست	bīstom	Bistom	بيستم
30	۳۰	sī	Si	سی	sīyom	Siyom	سی ام
40	۴۰	çehel	Çehel	چهل	çehelom	Çehelom	چهلم
50	۵۰	pancā	Pencah	پنجاه	pancāhom	Pencahom	پنجا هم
60	۶۰	şast	Şest	شصت	şastom	Şestom	شصتم
70	۷۰	haftād	Heftad	هفتاد	haftādom	Heftadom	هفتادم
80	۸۰	haştād	Heştad	هشتاد	haştādom	Heştadom	هشتادم
90	۹۰	navad	Neved	نود	navadom	Nevedom	نودم
100	۱۰۰	sad	Sed	صد	sadom	Sedom	صدم
200	۲۰۰	devīst	Divist	دويست	devīstom	Divistom	دويستم
300	۳۰۰	sīsad	Sised	سيصد	sīsadom	Sisedom	سيصدم
400	۴۰۰	çahār sad	Çehar sed	چهارصد	çahār sadom	Çehar sedom	چهار صدم
500	۵۰۰	pānsad (punsad)	Pansed	پانصد	pānsadom (punsadom)	Pansedom	پانصدم
600	۶۰۰	şeş sad	Şeş sed	شش صد	şeş sadom	Şeş sedom	شش صدم
700	۷۰۰	haft sad	Heft sed	هفت صد	haft sadom	Heft sedom	هفت صدم
800	۸۰۰	haşt sad	Heşt sed	هشت صد	haşt sadom	Heşt sedom	هشت صدم
900	۹۰۰	noh sad	Noh sed	نه صد	noh sadom	Noh sedom	نه صدم
1000	۱۰۰۰	hazār	Hezar	هزار	hazārom	Hezarom	هزارم
Milyon	۱۰۰۰۰۰۰	melyūn	Milyon	میلیون	melyūnom	Milyonom	میليونم
Milyar	۱۰۰۰۰۰۰_	mīlyārd	Milyard	مليارد	mīlyārdom	Milyardom	ملياردم

Not: Farsçada sayıları, sıra sayılarına dönüştürmek için sayıların sonuna م (om) veya مین (omin) eklerinden biri getirilir.

Günler: روزها

Türkçe	Farsça	Türkçe Telaffuzu	Farsi harf
Pazar	yekşanbe	Yekşenbe	یکشنبه
Pazartesi	doşanbe	Doşenbe	دو شنبه
Salı	seşanbe	Seşenbe	سه‌ شنبه
Çarşamba	çehārşanbe	Çeharşenbe	چهار شنبه
Perşembe	pancşanbe	Pencşenbe	پنجشنبه
Cuma	com'e	Com' e	جمعه
Cumartesi	şanbe	Şenbe	شنبه

Mevsimler: فصلها

Türkçe	Farsça	Türkçe Söyleyişi	Farsi harf
İlkbahar	bahār	Behar	بهار
Yaz	tābestān	Tabistan	تابستان
Sonbahar	pāyīz	Payiz	پاییز
Kış	zemestān	Zemistan	زمستان

Miladî Aylar: ماه‌های میلادی

Türkçe	Farsça	Türkçe Telaffuzu	Farsi Harf
Ocak	jānviye	Janviye	ژانویه
Şubat	fevriye	Fevriye	فوريه
Mart	mārs	Mars	مارس
Nisan	āvrīl	Avril	آوريل
Mayıs	me	Me	مه
Haziran	jūan	Juen	ژوئن
Temmuz	jūīye	Juyeh	ژوئیهٔ
Ağustos	ūt	Ut	اوت
Eylül	septāmbr	Septambır	سپتامبر
Ekim	oktobr	Oktobır	اکتبر
Kasım	novāmbr	Novembır	نوامبر
Aralık	desāmbr	Desambır	دسامبر

Hicrî-Şemsî Aylar: ماه‌های هجری-شمس

İran'da iki çeşit takvim vardır. Resmi olarak hicri-şemsi takvimi kullanılır. Baharın gelişinin habercisi olan 21 Mart (Nourūz) hicri-şemsi takviminin yılbaşısı olarak kabul edilir. Ayların başlangıç ve bitiş zamanları zodyaktaki 12 burçla uyumludur ve bu yüzden kişinin doğduğu ay aynı zamanda burcudur.

Daha çok bilgi için: İran Takvimi

Zaman Aralığı	Farsça (Burçlar)	Türkçe Telaffuzu	Farsi
21.03-20.04	farvardīn (Koç)	Ferverdin	فروردین
21.04-20.05	ordibeheşt (Boğa)	Ordibehşt	اردیبهشت
21.05-20.06	khordād (İkizler)	Hordad	خرداد
21.06-20.07	tīr (Yengeç)	Tir	تیر
21.07-20.08	mordād (Aslan)	Mordad	مرداد
21.08-20.09	şehrīvar (Başak)	Şehriver	شهریور
21.09-20.10	mehr (Terazi)	Mehr	مهر
21.10-20.11	ābān (Akrep)	Aban	آبان
21.11-20.12	āzar (Yay)	Azer	آذر
21.12-20.01	dei (Oğlak)	Dey	دی
21.01-19.02	bahman (Kova)	Behmen	بهمن
20.02-20.03	esfand (Balık)	İsfend	اسفند

Renkler: رنگها

Türkçe	Farsça	Türkçe Söyleyişi	Farsi
Renk	rāng	Reng	رنگ
Mavi	ābī	Abi	آبی
Kırmızı	germez	Sorh	سرخ
Sarı	zard	Zerd	زرد
Yeşil	sabz	Sebz	سبز
Kahverengi	qahveī	Ğehve-i	قهوه‌ای
Mor	banafş	benefş	بنفش
Pembe	sūratī	Sureti	صورتی
Turuncu	nārancī	Narenci	نارنجی
Beyaz	sāfīd	Sefid	سفید
Siyah	sīyāh/meşkī	Siyah/Meşki	سیاه/مشکی

Eylemler ve Kökleri: فعلها

Türkçe	Farsça	Türkçe Söyleyişi	Farsi	Farsça Kök	Türkçe Söyleyişi	Farsi
Aldatmak	ferīftan	Feriften	فریفتن	ferib	Ferib-	-فریب
Aramak	costan	Costen	جستن	cū	Cu-	-جو
Araştırmak	dars hāndan	Ders handen	درس خواندن	dars hān	Ders han-	-درس خوان
Bağlamak (Kapatmak)	bastan	Besten	بستن	band	Bend-	-بند
Başarmak	tavānestan	Tevanesten	توانستن	tavān	Tevan-	-توان
Bilmek	dānestan	Danesten	دانستن	dān	Dan-	-دان
Bitirmek	tamām kardan	Temam kerden	تمام کردن	tamām kon	Temam kon-	-تمام کن
Buyurmak	farmūdan	Fermuden	فرمودن	farma	Ferma-	-فرما
Çalışmak	kār kardan	Kar kerden	کار کردن	kār kon	Kar kon-	-کار کن
Dinlemek	asudan	Asuden	آسودن	asa	Asa-	-آسا
Dövmek	koftan	Koften	کفتن	kub	Kub-	-کوب
Durmak	istadan	İstaden	ایستادن	ist	İst-	-ایست
Duymak	şenidan	Şeniden	شنیدن	şena	Şena-	-شنا
Etmek (Yapmak)	kardan	Kerden	کردن	kon	Kon-	-کن
Fikirleşmek	pandaştan	Pendaşten	پنداشتن	pendar	Pendar-	-پندار
Geçmek	peymudan	Peymuden, Gozeşten	گذشتن، پیمودن	peyma	Peyma-, Gozer-	-گذر-، پیما
Getirmek	averdan	Averden	آوردن	aver	Aver-	-آور
Gitmek	raftan	Reften	رفتن	rev	Rev-	-رو
Göndermek (Yollamak)	firistadan	Firistaden	فرستادن	firist	Firist-	-فرست
Görmek	didan	Diden	دیدن	bin	Bin-	-بین
Hazır bulunmak (Olmak)	budan	Buden	بودن	baş	Baş-	-باش
İstemek	Hastan	Hasten	خواستن	hah	Hah-	-خواه
Kalkmak	berhastan	Berhasten	برخاستن	berhiz	Berhiz-	-برخیز
Okumak	Handan	Handen	خواندن	han	Han-	-خوان
Oturmak	neşestan	Neşesten	نشستن	neşin	Neşin-	- نشین
Övmek	sena kardan	Sena kerden	ثنا کردن	sena kon	Sena kon-	-ثنا کن
Özür dilemek	ozr hastan	Ozr hasten	عذر خواستن	ozr hah	Ozr hah-	- عذر خواه
Sahip olmak	daştan	Daşten	داشتن	dar	Dar-	-دار
Satın almak	heridan	Heriden	خریدن	her	Her-	-خر
Satmak	foruhtan	Foruhten	فروختن	foruş	Foruş-	-فروش
Sevmek	dust daştan	Dust daşten	دوست داشتن	dust dar	Dust dar-	-دوست دار
Sormak	porsidan	Porsiden	پرسیدن	pors	Pors-	-پرس
Söylemek	goftan	Goften	گفتن	gu	Gu-	-گو
Tanımak	şenahtan	Şenahten	شناختن	şenas	Şenas-	-شناس
Titremek	larzidan	Lerziden	لرزیدن	larz	Lerz-	-لرز
Tutmak	gereftan	Gereften	گرفتن	gir	Gir-	-گیر
Üflemek	puf kardan	Puf kerden	پف کردن	puf kon	Puf kon-	-پف کن
Vermek	dadan	Daden	دادن	dah	Deh-	-ده
Yakmak	efruhtan	Efruhten	افروختن	efruz	Efruz-	-افروز
Yanmak	suhtan	Suhten	سوختن	suz	Suz-	-سوز
Yardım etmek	komek kerdan	Komek kerden	کمک کردن	komek kon	Komek kon-	-کمک کن
Yaşamak	zendegi kerdan	Zindegi kerden	زندگی کردن	zendegi kon	Zindegi kon-	-زندگی کن
Yerine getirmek (Yapmak)	encam dadan	Encam daden	انجام دادن	encam dah	Encam deh-	-انجام ده
Yetişmek	rasidan	Residen	رسیدن	res	Res-	-رس
Yıkamak	şostan	Şosten	شستن	şu	Şu-	-شو
Yorulmak	fersudan	Fersuden	فرسودن	fersa	Fersa-	-فرسا

Not: Farsça kökler aynı zamanda geniş zaman kipinin kökleridir.

Örnek cümleler

bale, Beli : Evet. / Nakheir, Nekheyr, ne. : Hayır.
Be bahşīd, Be bekhşid! : Afedersiniz!
Lotfan, Lotfen! : Lütfen!
Esm-e şomā çīst? : Adınız nedir? / Esm-e man.... e (ast), Esm-e men ... est. : Benim adım ... dır.
Haletan çetor e (ast)? Hale şoma çetor e (ast)? : Nasılsınız? / Çetori? : Nasılsın?
Motaşokkuram. (Moçakkeram). Moteşekkirem., Taşakkor mi konam : Teşekkür ederim. / Khaheş mi konem. : Bir şey değil.
Khūbī? : İyi misin? / Khūbam, Khūbem. : İyiyim. / Bad nīst, Bed nīst. : Fena değil.
Çand sal darid, Çend sal darid? : Kaç yaşındasınız?
Khodā hāfez, Khodā hāfiz: Allahaısmarladık! / Beselamet! : Güle güle!
(Āyā) zabān-i farsī mi dani (mi duni), Āyā zebān-i farsī mi dani (mi duni)? : Fars dili biliyor musun? / Bale, mi danam (mi dunam), Beli, mi danem (mi dunem). : Evet, biliyorum. / Nakheir, nemi danam (nemi dunam) Nekheyr, nemi danem (nemi dunem). : Hayır, bilmiyorum.
Ahl-e koca hastīd, Ehl-i koca hestīd (kocastīd)? : Nerelisiniz? / Man ahl-e Ankara hastam, Men ehl-i Ankara hestem. : Ben Ankaralıyım. / Man ahl-e .... hastam, Men ehl-i ... hestem. : Ben ... lıyım.
Sa'at çand e (ast), Sa'et çend est? : Saat kaçtır?
Man to (ra) dūst dāram, Men to ra dūst dārem. : Seni seviyorum.
(Āyā) to zabān-e farsī (ra) dūst dāri?, Āyā to zebān-i farsī ra dūst dāri? : Sen Fars dilini seviyor musun? / Man zebān-e farsī (ra) dūst dāram, Men zebān-i farsī ra dūst dārem. : Ben Fars dilini seviyorum.

Not

Bu maddede kullanılan transkriptler,

S. Haim, The Lager Persian English Dictionary, Ferhang-e Moaser Publishing Co., Tehran, Iran, 1991. adlı sözlükteki yazılışların Türkiye Türkçesine uygun (' sh → ş, ch → ç, ee → ī, oo → ū ' olarak) şekilde değiştirilmiş halidir. Ayrıca sözcüğün sonundaki okunulmaz ة harfi yazılmamaktadır.

Kaynakça

"Türkçe Telaffuzu" başlığı altında verilen okunuşların kaynakçası:

Arş. Gör. Osman ASLANOĞLU, "Kendi Kendine Kolay Farsça", Kent Yayınları, İstanbul 2008.
Yrd. Doç. Dr. Nimet YILDIRIM, "Farsça Dilbilgisi", Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınevi, Erzurum 1997.
Fono Yayınları Sözlük Dizisi, "Farsça Cep Sözlüğü", İstanbul 2006.
H. HATEMİ, Fars Dili, Bakı 1986.