İçeriğe atla

Farmasötik botanik

Farmasötik botanik veya Tıbbi botanik, tıbbi açıdan ve sağlık hizmetleri açısından fonksiyonu olan bitkilerin morfolojisini, anatomisini, fizyolojik fonksiyonunu, sınıflandırılmasını, teşhis edilmesini, hücre doku kültürlerini ve rasyonel kullanımlarını inceleyen bir bilim dalıdır.[1]

Bu bitkilerin bitki sistematiğindeki yerini esas alarak; anatomik ve morfolojik yapılarını, Dünya üzerindeki yayılışlarını, ilaç yapımında kullanılan kısımlarını (droglarını), droglarının kullanım şekillerini, etkilerini ve etken maddelerini incelemektedir.[2]

Tarihçe

Kitab-al Haşayiş'den bir bölüm

İnsanların bitkilerden ilaç şeklinde yararlanması insanlık tarihi kadar eskidir. Bu konudaki ilk yazılı kaynak M.Ö. 1550 tarihli Ebers Papirüsleri'dir. Bu papirüslerde yaklaşık 700 bitki türünden bahsedilmektedir. Anadolu'daki tıbbi bitkiler konusunda yapılmış en kapsamlı çalışma Pedanios Dioskurides tarafından Grekçe kaleme alınan "Peri hyles iatrikes" (Latince: De Materia Medica, Arapça: Kitab-al Haşayiş, Türkçe: İlaçlar bilgisi) isimli eserdir. M.S. 1.yüzyılda kaleme alınan eserde 500 kadar bitki türünün tarifi ve kullanımı anlatımaktadır.[3]

Bu bilim dalı, Türkiye'de 1839 yılından beri ders olarak Eczacılık fakültelerinde okutulmaktadır. Özellikle Türkiye'nin geleneksel halk ilaçları; Türkiye'deki tıbbi bitkiler, gıda olarak tüketilen bitkiler, zehirli bitkiler, ekonomik değeri olan kültür bitkileri, keyif verici ve bağımlılık oluşturan bitkiler ile boya bitkileri; Türkiye florasına yönelik araştırmalar ve Etnobotanik çalışmalar bu dersin kapsamına girmektedir.[4][5]

Türkiye'de bu alanında çalışma yapmış önemli isimler arasında Prof. Turhan Baytop ve Prof. Asuman Baytop yer almaktadır.

Kapsamı

Bakteriler SiyanobakterilerSu yosunlarıMantarlarLikenlerKara yosunlarıEğreltiler
Hepaticae
Tohumlu Bitkiler
Açık TohumlularKapalı Tohumlular

-

Monokotiledonlar

Kapalı Tohumlular

-

Dikotiledonlar

-

Apetalae

Kapalı Tohumlular

-

Dikotiledonlar

-

Dialypetalae

Kapalı Tohumlular

-

Dikotiledonlar

-

Sympetale

[6]

Galeri

Kaynakça

  1. ^ "Study Pharmaceutical Botany at China Agriculture Universities | BestEduChina". www.besteduchina.com. 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022. 
  2. ^ "Çukurova Üniversitesi - Eğitim Öğretim Bilgi Sistemi". ebs.cu.edu.tr. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2020. 
  3. ^ "OSMANLI HEKİMLERİ VE DİOSCORİDES'İN MATERİA MEDİCA'SI" (PDF). Doç. Dr. Adnan ATAÇ, Bil. Uzm. R. Vedat YILDIRIM. 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2020. 
  4. ^ "Farmasötik Botanik Anabilim Dalı". Araştırma Alanları. Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi. 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2020. 
  5. ^ "Farmasotik Botanik Anabilim Dalı - Genel Tanıtım". Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri Üniversitesi Eczacılık Fakültesi. 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2020. 
  6. ^ Farmasötik Botanik Nevin Tanker, Mehmet Koyuncu, Maksut Coşkun. Ankara Üniversitesi Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi yayınları; yayın no: 528 no: 117. Ankara : Ankara Üniversitesi. 2016. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020. []

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Farmakoloji</span> İlaçlarla ilgili biyoloji dalı

Farmakoloji ya da eczabilim günümüzdeki anlamıyla canlı organizmadaki ilaç etkilerini ve canlı organizmaya alınan ilaçların yapısını inceleyen bir bilim dalıdır. Yeni sentezlenmiş veya bitkilerden ayrıştırılmış maddelerin etkilerini biyolojik yapısını laboratuvar çalışmaları ile deney hayvanlarında, klinik araştırmalar ile insanlarda inceleyerek ilaç geliştirme çalışmalarına katkı veren bir tıp ve eczacılık bilimidir. Diğer bir deyişle, ilaçların yapımından, kullanıma sunulmasına, ilaçlar ile biyolojik dizgeler arasındaki etkileşimleri inceleyen bilim dalıdır. Farmakoloji, deneyleri ve canlılar üzerindeki araştırmalardan klinik uygulamaya değin uzanan bu karmaşık ve yoğun süreci birçok alt dalı ve yardımcı bilim dalları ile yakından bağlantılı yürütür.

<span class="mw-page-title-main">Yakın Doğu Üniversitesi</span> KKTCde kurulu vakıf üniversitesi

Yakın Doğu Üniversitesi, 1988 yılında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Başkenti Lefkoşa’da kurulan bir üniversitedir.

<span class="mw-page-title-main">Farmakognozi</span> Doğal kaynakları olası bir ilaç ham maddesi olarak inceleyen bilim dalı

Farmakognozi, tıbbi bitkilerin ve diğer doğal maddelerin olası bir ilaç kaynağı olarak incelenmesidir. Amerikan Farmakognozi Derneği, farmakognoziyi "doğal kaynaklı ilaçların, etkin maddelerin veya potansiyel ilaçların ya da potansiyel etkin maddelerin fiziksel, kimyasal, biyokimyasal ve biyolojik özelliklerinin incelenmesi ve bunun yanı sıra doğal kaynaklardan yeni ilaçların araştırılması" olarak tanımlar.

<span class="mw-page-title-main">Eczacılık</span>

Eczacılık; hastalık teşhisi, önlenmesi, tedavi edilmesi ve semptomların azaltılmasında kullanılan her türlü madde ve ilacın; keşfi, üretimi, geliştirilmesi, imha edilmesi, güvenli ve etkin kullanımı ve kontrolü ile ilgilenen, tıp bilimini kimya ile ilişkilendiren klinik sağlık bilimidir. Eczacılığın uygulanması; ilaçlar ve ilaçların etki mekanizmaları, yan etkileri, etkileşimleri, vücuttaki hareketleri ve toksisitesi konularında üst düzey bilgi sahibi olmayı gerektirir. Aynı zamanda tedavi süreçlerinin ve patolojik süreçlerin anlaşılması konularında da yetkinlik gerektirir. Klinik eczacılık gibi eczacılığın bazı uzmanlık dalları da, tıbbi verilerin ve laboratuvar verilerinin değerlendirilmesi hakkında bilgi sahibi olmak gibi başka nitelikler gerektirir.

<span class="mw-page-title-main">Farmasötik kimya</span>

Medisinal ya da farmasötik kimya kimya ile eczacılığın kesiştiği noktadaki etkin madde dizaynı, organik sentez ve ilaçlar geliştirmek ile ilgili bilimsel daldır. Medisinal kimya yeni terapötik kullanım için uygun olan kimyasal oluşumların tanımlanması, sentezi ve geliştirilmesini içerir. Ayrıca halihazırdaki ilaçların biyolojik özellikleri, kantitatif yapı-etki ilişkileri üzerinde çalışır. Farmasötik kimya ilaçların kalite durumu üzerine odaklanarak ilaçların amacına uygunluğunun sağlanmasını amaçlar.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi</span>

İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, 1962 yılında İstanbul Üniversitesi bünyesinde Eczacılık Fakültesi adı ile kurulan fakülte. Türkiye'nin ilk eczacılık yüksek okuludur.

<span class="mw-page-title-main">Çankırı Karatekin Üniversitesi</span> Çankırıda kurulu devlet üniversitesi

Çankırı Karatekin Üniversitesi Çankırı ilinde 2007 yılında kurulan bir devlet üniversitesidir. Kurucu rektörü Gazi Üniversitesi eski rektörü Prof. Dr. Kadri Yamaç'tır.

Feza Günergun, Türk bilim tarihçisidir.

İbnü'l-Baytâr ya da tam künyesi ile Ebû Muhammed Ziyâüddîn Abdullah bin Ahmed el-Aşşâb el-Mâlekî Arap bilim insanı, botanikçi, eczacı ve hekim. Endülüs'ün en önemli bilim adamlarından olan İbn Baytar, İslam'ın Altın Çağı'nın ve Müslüman Tarım Devrimi'nin en büyük eczacı ve botanikçilerinden biri sayılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Turhan Baytop</span> Türk bitkibilimci

Turhan Baytop, Türk eczacı, öğretim üyesi, botanikçi, bilim insanı.

<span class="mw-page-title-main">Hayıt</span>

Hayıt, mine çiçeğigiller (Verbenaceae) familyasından çok yıllık tıbbi bitki türü.

Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi 1968 yılında Anadolu Eczacılık Özel Yüksekokulu olarak kurulmuş 1971 yılında ise kamulaştırılarak Ankara Eczacılık Özel Yüksek Okulu ile birleştirilip Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi'ne bağlanmıştır. 1982 yılında Yükseköğretim Kurumlarında yapılan düzenleme sonucu Gazi Üniversitesi'ne bağlanmış ve Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi adını almıştır. Fakülte Gazi Üniversitesi Rektörlük Kampüsünde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Pedanios Dioskurides</span>

Dioscorides Pedanius (40-90), Roma İmparatorluğu zamanında yaşamış, Anadolu'da Kilikia Bölgesi'nde bugün Adana'ya yakın olan, Anazarboslu'dur (Anazarva). Hekim ve farmakoloji bilgini. Osmanlı dönemi kitaplarında adı Skoridos olarak geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Etnobotanik</span> Bitkilerin insanlar tarafından kullanımını konu alan bir bilim dalı

Etnobotanik insanların bitkilerle çok yönlü ilişkisini sistematik olarak araştıran disiplinler arası bilim dalı. Yunanca ethnos, halk ve botanik, bitki bilimi; İngilizce ethnobotany adı verilir. Türk Dil Kurumu'nun sözlüklerine henüz girmemiş olmakla beraber T.C. Kültür Bakanlığı bir yönetmelikte etnobotanik karşılığı olarak halk botaniği terimini kullanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Asuman Baytop</span> Türk bitkibilimci

Asuman Baytop, Türk botanikçi, bitki toplayıcısı ve eczacı. Türk bilim tarihinin önemli isimlerinden biridir. Türkiye florasına katkılarından dolayı 9 bitki türüne adı verildi. Bunlardan biri 1979 yılında Akseki'de kendi topladığı Crocus asumaniae’dir. Türkiye florası üzerine uzmanlaşıp bu alanda akademik çalışmalar yürüttü. 150'den fazla arazi gezisinde 23.000 bitki örneği topladı ve inceledi. Türkiye florasına bilim için yeni 8 tür ve 3 alttür kazandırdı. İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbayumu (ISTE) ve Farmasötik Botanik Anabilim Dalı'nın kurucusudur. 1989 yılından itibaren Türkiye'de botanik eğitiminin ve araştırmalarının tarihini inceledi. Akademik çalışmaları ile birçok ödüle layık görüldü. Kendisi Turhan Baytop'un eşi, bilim tarihçisi Feza Günergun'un annesidir. Ulusal ve uluslararası 260 kadar bilimsel yayını vardır. Başlıca yapıtları : Bitkisel Drogların Anatomik Yapısı (1959), Tıbbi Bitkiler Atlası (1978), Farmasötik Botanik (1967), Farmasötik Botanik Uygulamaları (1993), Bitkilerin Bilimsel Adlarındaki Niteleyiciler ve Anlamları (1995), İngilizce-Türkçe Botanik Kılavuzu (1998) ve Türkiye’de Botanik Tarihi Araştırmaları'dır (2003).

Herbaryumlar, genellikle üniversitelere bağlı fakülte ve enstitüler bünyesinde kurulurlar. Botanik, ekoloji, biyocoğrafya ve iklim bilimi gibi doğa bilimlerinin bir parçası olan bölümlerde oluşturulanlar, daha çok bitkinin genetiğini araştırma, belirli bir coğrafya üzerindeki dağılış ve yayılışını inceleme ve gelecek nesiller adına koruma altına alma amacıyla kullanılırken eczacılık gibi daha çok uygulamaya dayalı bölümlerde ilaç üretim teknikleri ve aşamaları konusunda kaynaklık etmesi için yararlanılır.

<span class="mw-page-title-main">Biyokimya mühendisliği</span>

Biyokimya mühendisliği, biyolojik ve biyokimyasal olaylara dayalı süreç ve ürünleri tasarlamak, geliştirmek veya kullanmak için mühendislik ilkelerinin benimsenerek uygulanmasıdır. Biyoproses mühendisliği olarak da bilinen ve biyolojik olayları kimyasal prensiplerle araştıran, analiz eden bir mühendislik dalıdır. Canlı bir organizmada meydana gelen kimyasal olayların incelenmesi ile başlayan biyokimya araştırmaları günümüzde başta tıp olmak üzere tarım, beslenme ve ilaç endüstrisinde de uygulama alanı bulan bir bilim dalı haline gelmiştir. Biyoloji ve kimya temel bilimlerinin bir çalışma alanı olan biyokimya, temel mühendislik prensipleriyle birçok çalışmanın gelişmesine öncülük etmiştir.

Kurt Krause, Alman botanikçi. Ziraat Vekaleti'ne bağlı olan Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü'nde 1933-1939 yılları arasında botanik profesörü olarak görev aldı ve Botanik Enstitüsü direktörlüğünü üstlendi. Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi bünyesinde bir herbaryum kurulmasına öncülük etti. Türkiye'de bulunduğu süreçte ağırlıkla Orta, Batı, Güney ve Kuzeydoğu Anadolu'da birçok botanik gezisinde bulundu ve Türkiye florası üzerine çalışmalar yürüttü. Flora of Turkey'de adını taşıyan 5 örnek bulunmaktadır.

Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi; Hacettepe Üniversitesi'nin Sıhhiye Kampüsü'nde bulunan bir eczacılık fakültesidir. Klinik eczacılık, radyofarmasi ve farmasötik biyoteknoloji anabilim dalları ile farmakokinetik ve biyofarmasötik bilim dallarında lisans ve lisansüstü eğitim verilmektedir. Beş yıllık lisans programı sonrasında mezun olan öğrenciler "araştırmacı eczacı" sıfatı kazanırlar. 2015 yılından beri, ülkede gerçekleştirilen üniversiteye giriş sınavlarında en yüksek puanla öğrenci kabul eden eczacılık fakültesidir.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi</span>

Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Anadolu Üniversitesi bünyesinde bulunan bir fakülte.