İçeriğe atla

Farmakoloji

Farmakoloji Laboratuvarı'nın bireysel grup liderleri tarafından tanımlanan beş ana farmakolojik araştırma alanını temsil etmektedir. Bunlar soldan sağa beyin, böbrekler, metabolizma, serbest radikaller ve mitokondri ve zar taşınmasıdır. Gökkuşağı ve prizma fotobiyolojiyi, beherler ise kimyayı temsil eder. (Ulusal Çevre Sağlığı Bilimleri Enstitüsü'ndeki Farmakoloji Laboratuvarı için tasarlanmıştır.)

Farmakoloji ya da eczabilim (Antik Yunancada: farmakon (φάρμακον) ilaç; logos(λόγος) bilim demektir) günümüzdeki anlamıyla canlı organizmadaki (deney hayvanı ve insan) ilaç etkilerini ve canlı organizmaya alınan ilaçların yapısını inceleyen bir bilim dalıdır.[1] Yeni sentezlenmiş veya bitkilerden ayrıştırılmış maddelerin etkilerini biyolojik yapısını laboratuvar çalışmaları ile deney hayvanlarında, klinik araştırmalar ile insanlarda inceleyerek ilaç geliştirme çalışmalarına katkı veren bir tıp ve eczacılık bilimidir. Diğer bir deyişle, ilaçların yapımından, kullanıma sunulmasına, ilaçlar ile biyolojik dizgeler arasındaki etkileşimleri inceleyen bilim dalıdır. Farmakoloji, deneyleri ve canlılar üzerindeki araştırmalardan klinik uygulamaya değin uzanan bu karmaşık ve yoğun süreci birçok alt dalı ve yardımcı bilim dalları ile yakından bağlantılı yürütür.[2]

Tarihi

Günümüzdeki anlamıyla canlı organizmadaki (deney hayvanı ve insan) ilaç etkilerini ve canlı organizmaya alınan ilaçların yapısını inceleyen bir bilim dalıdır. Yeni sentezlenmiş veya bitkilerden ayrıştırılmış maddelerin etkilerini biyolojik yapısını laboratuvar çalışmaları ile deney hayvanlarında, klinik araştırmalar ile insanlarda inceleyerek ilaç geliştirme çalışmalarına katkı veren bir tıp ve eczacılık bilimidir.[3]

Farmakoloji alt dalları

  • Farmakodinamik: İlaçların canlılardaki (insan veya deney hayvanı) etkileri ile etki mekanizmalarını araştırır. İlaçların organizmaya ne yaptığı sorusuyla ilgilenir.
  • Farmakokinetik: İlaçların canlı (insan veya deney hayvanı) vücuttaki emilimini, dağılımını, dönüşümünü ve vücuttan atılmasını inceler. Organizmanın ilaca ne yaptığı sorusuna cevap arar.
  • Klinik farmakoloji: İlaçların insan organizması üzerindeki etkilerini ve insan vücudundaki sürecini inceler.
  • Farmakoterapi: Hastalıkların tedavisinde ilaçların uygulanmasını konu alır. Konusu itibarı ile klinik farmakolojiye benzer
  • Nörofarmakoloji: İlaçların sinir sistemi üzerindeki etkilerini inceleyen farmakoloji alt dalıdır.
  • Psikofarmakoloji: İlaçların canlı psikolojisi ve davranışları üzerindeki etkilerini inceler.
  • İmmünofarmakoloji: İlaçların canlıların bağışıklık sistemleri üzerindeki etkilerini inceler.
  • Endokrin farmakoloji: İlaçların canlıların endokrin sistemi, diğer bir deyişle hormonlar üzerindeki etkilerini inceler.
  • Kardiyovasküler farmakoloji: İlaçların kalp damar (dolaşım) sistemi üzerindeki etkilerini inceler.
  • Kronofarmakoloji: İlaçların canlılardaki etkilerinin çeşitli zaman dilimleri içindeki değişimlerini inceler. Diğer bir deyişle ilaç etkisinin kronobiyolojik değişimini ele alır.
  • Biyokimyasal farmakoloji: İlaçların canlıların biyokimyasal özellikleri üzerindeki etkilerini inceler.
  • Moleküler farmakoloji: İlaçların canlılarda moleküler düzeydeki etki ve davranışlarını ele alır
  • Klinik farmasi: Eczacının farmakoloji bilgilerini hasta yararına kullanması anlamına gelen bir halk sağlığı bilimidir.
  • Radyo farmakoloji: Radyoaktif maddelerin vücuttaki etkileri ile bunlarla işaretlenmiş ilaçların farmakokinetiğinden bahseder.
  • Nöropsikofarmakoloji: Nöral mekanizmaların incelenmesidir.
  • Nörofarmakoloji: İlaçların sinir sistemindeki hücresel işlevini ve davranışı etkileyen nöral mekanizmaları araştıran bilim dalı.
  • Psikofarmakoloji: İlaçların duygu durumu, algılar, düşünce ve davranış üzerindeki etkilerini inceleyen bilim dalı.
  • Elektrofizyoloji: Vücuttaki merkezi sinir sistemi ve beyindeki sinir hücrelerinin elektrik hareketlerini inceleyen bilim dalı.
  • Farmakoepidemiyoloji: İyi tanımlanmış popülasyonlarda ilaçların kullanımları ve etkilerinin incelenmesidir.
  • Farmakoinformatik: Eczacılık bilişimidir.
  • Farmakogenetik: İlaçların terapötik ve toksik etkilerinin genetik nedenlerini inceleyen bir yöndür..
  • Farmasötik: Yeni bir kimyasal varlığın (NCE) veya eski ilaçları ilaca dönüştürme süreci ile ilgilenen eczacılık disiplinidir.
  • Farmakosibernetik: Bilişim ve internet teknolojilerinin uygulanması yoluyla ilaç kullanımını destekleme bilimini tanımlayan yeni bir alandır.
  • Farmakogenomik: Genomun ilaç yanıtındaki rolünün incelenmesidir.
  • Farmakotoksikoloji: Farmasötik ilaçlara ve maddelere toksik maruziyetin sonuçlarının incelenmesidir.
  • Klasik farmakoloji: Bozulmamış hücrelerde veya tüm organizmalarda taramadır.
  • Ters farmakoloji: Belirli bir protein hedefinin aktivitesinin modülasyonuna dair bir hipotezdir.
  • Fotofarmakoloji: Hedef ilaç iletimi için ışıkla değiştirilebilir moleküllerin etkinleştirilmesi ve devre dışı bırakılmasıdır.
  • İmmünfarmakoloji: Farklı etki mekanizmalarına sahip çoklu ilaçların kullanımı.

Farmakolojiye yardımcı bilim dalları

Eczacılık bilim dalları

  • Toksikoloji: Bir görüşe göre Farmakoloji'den alt dal olarak doğup gelişen bu bilim dalı ilaçlar ve diğer kimyasal maddelerin canlı organizmalardaki zararlı (toksik) etkilerini inceler. Zehirbilim olarak da tanımlanmaktadır.
  • Farmakognozi: İlaç hammaddeleriyle ilgilenen alt bilim dalıdır.
  • Farmasötik kimya veya Medisinal Kimya
  • Farmasötik teknoloji

Tıp bilim dalları

Diğer temel bilim dalları

İlâçların elde edildiği kaynaklar

1. Bitkiler

Günümüzde ilaçlar birçok bitkisel kaynaklardan elde edilmektedir. Afyon alkoloidleri, kalp glikozidleri, enzimler, selüloz, yağlar, esanslar bunların başşlıcalarıdır. İlaç yapımında bitkilerin kök, gövde, yaprak, çiçek, tohum, kabuk vb. kısımları kullanılır.

2. İnsanlar ve hayvanlar

Hormonlar, serumlar, enzimler, gamma glugobin gibi...

3. Mikroorganizmalar

Küf mantarından elde edilen penisilinler, bazı antibiyotikler gibi...

4. Sentetik maddeler

Tabii kaynaklıl ilaçların daha bol ve daha ucuz olarak elde edilmesi zehirli ilaçların geliştirilmesi ilaçların yan etkilerinin azaltılaması amacıyla laboratuvar ortamında sentez yoluyla elde edilen ilaçlardır. Sülfonomidler, bazı hormonlar, eter, yarı sentetik penisilinler gibi...

5. Radyoaktif izotopolar

Hastalıkların teşhiş ve tedavisinde, tıbbi araştırmalarda kullanılır.

6. İnorganik maddeler

İyot, demir, kalsiyum, sodyumklorür gibi...

Farmakoloji ile ilgili temel eserler

  1. Kayalp SO. Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji, Ankara.
  2. Kaya S., Bilgili A., Pirinçci İ. Veteriner Uygulamalı Farmakoloji, Ankara.

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Psikoloji veya Ruh bilimi, içgüdüsel davranışları ve zihni inceleyen bilimdir. Bilinçli ve bilinçsiz olayların yanı sıra daha çok duygu ve düşüncenin incelemesini içeren Psikoloji, çok kapsamlı bir bilimsel alandır. Bu alanda uzman olan ve aynı zamanda bilgi araştırması yapanlara psikolog denir. Psikologlar, beyinin ortaya çıkan özelliklerini ve ortaya çıkan özelliklerle bağlantılı tüm fenomenleri anlamaya çalışırlar ve bu şekilde daha geniş nöro-bilimsel araştırmacı grubuna katılırlar. Psikoloji bilimi, bir sosyal bilim olmasına rağmen aynı zamanda doğa bilimleri olarak da kategorize edilebilir. Özellikle beyin biyolojisi bilgisini oldukça kullanır ve geliştirir.

<span class="mw-page-title-main">Toksikoloji</span> Canlı organizmalara zararlı olan maddelerin incelenmesi

Toksikoloji ya da ağı bilimi, kimyasallar ile biyolojik sistem arasındaki etkileşimleri, zararlı sonuçları yönünden inceleyen ya da kimyasalların zararsızlık limitlerini belirleyen bilim dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Biyokimya</span> Canlı organizmalardaki kimyasal süreçlerin incelenmesi

Biyokimya, bitki, hayvan ve mikroorganizma biçimindeki bütün canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve canlının yaşamı boyunca sürüp giden kimyasal süreçleri inceleyen bilim dalıdır.

Paleontoloji, palaeontoloji yahut taşıl bilim, fosilleri veri olarak kullanarak dünyada yaşamın tarihini inceleyen bilim dalıdır.

Kişilerdeki genetik farklılıklarından dolayı alınan ilacın farmakokinetiği ve farmakodinamiği değişmektedir. Farmakokinetik değiştiğinde ilacın vücuttaki seyri yani yazgısı değişir. Özellikle ilacın eliminasyon ve/veya metabolizmasında rol oynayan enzimlerdeki bu genetik farklılık önemlidir. Yani bu enzimler fazla olduğunda ilaç çok çabuk metabolize olacak ve eğer ilacımız ön-madde (prodrug) değilse etki süresi veya etkisi azalacaktır. Bu şekilde aynı ilacı alan kişiler arasında farklılıklar ortaya çıkacaktır. Veya tersini düşünelim; enzim miktarı az olursa bu sefer de ilaç toksik düzeyde kalacak ve vücutta geç elimine edileceğinden istenilemeyen etkiler çıkaracaktır. Yani ilacı biri aldığında iyileştiği halde başkasında toksik etki yapacaktır. Eğer ön-ilaçsa yani vücutta etkin hale dönüşüyorsa. Bu defa da vücutta yeterince etkin madde oluşmayacaktır. Farmakodinami açısında ise vücutta ilaç düzeyinde bir problem yoktur ancak etkide vardır. Çünkü etkiyi oluşturacağı reseptör veya enzim az ise etki istenildiği kadar olmayacaktır. Bu şekilde ilaca dirençten bahsedilecektir.

<span class="mw-page-title-main">Serotonin</span> Nörotransmitter

Serotonin, insanda mutluluk, canlılık ve zindelik hissi veren bir nörotransmitterdir. Eksikliğinde depresif, yorgun, sıkılgan bir ruh hali görülür. Yapısal olarak monoamin grubuna girer ve triptofan aminoasiti ile triptofan hidroksilaz enziminin tepkimesi sonucu sentezlenir.

<span class="mw-page-title-main">Farmakognozi</span> Doğal kaynakları olası bir ilaç ham maddesi olarak inceleyen bilim dalı

Farmakognozi, tıbbi bitkilerin ve diğer doğal maddelerin olası bir ilaç kaynağı olarak incelenmesidir. Amerikan Farmakognozi Derneği, farmakognoziyi "doğal kaynaklı ilaçların, etkin maddelerin veya potansiyel ilaçların ya da potansiyel etkin maddelerin fiziksel, kimyasal, biyokimyasal ve biyolojik özelliklerinin incelenmesi ve bunun yanı sıra doğal kaynaklardan yeni ilaçların araştırılması" olarak tanımlar.

<span class="mw-page-title-main">Eczacı</span> ilaçların bileşenleri, etkileri, etki mekanizmaları, uygun ve etkili kullanımları konusunda uzmanlaşmış sağlık profesyonelleridir

Eczacı, ilaçların bileşenleri, etkileri, etki mekanizmaları, uygun ve etkili kullanımları konusunda uzmanlaşmış sağlık profesyonelidir. Eczacı, ilaçların etki mekanizması hakkındaki bilgilerini kullanarak ilaçlardan maksimum fayda, minimum yan etki elde etmek ve ilaç etkileşimlerinden kaçınmak için nasıl kullanılmaları gerektiğine hakimdir. Eczacılar, ilaçların biyokimyasal mekanizmalarını ve etkilerini, ilaç kullanımlarını, tedavi edici rollerini, yan etkilerini, olası ilaç etkileşimlerini ve izleme parametrelerini öğrenmek için üniversite veya yüksek lisans düzeyinde eğitim alırlar. Eczacılar bu uzmanlık bilgisini yorumlar ve hastalara, doktorlara ve diğer sağlık hizmeti sağlayıcılarına iletir.

<span class="mw-page-title-main">İlaç</span> bir sayrılığı iyi etmek ya da önlemek için türlü yollarla kullanılan madde

İlaç ya da em, canlı hücre üzerinde oluşturduğu etki ile bir hastalığın tanısını, iyileştirilmesi veya semptomlarının azaltılması amacıyla tedavisini veya bu hastalıktan korunmayı mümkün kılan, canlılara değişik uygulama yöntemleri ile verilen doğal, yarı sentetik veya sentetik kimyasal preparatlardır. İlaçların tüketimi inhalasyon, enjeksiyon, sigara içme, yutma, derideki bir yama yoluyla emilim, fitil veya dil altında çözünme yoluyla olabilir. Ticari ilaçlar ilaç firmaları tarafından üretilir ve genellikle patentlidir. Etken maddesinin patent süresi dolmuş ve birden çok firmanın üretebildiği ilaçlara ise jenerik ilaçlar denir. İlaçlar uygulama yoluna, kimyasal özelliklerine ve etkilediği biyolojik sistemlere göre sınırlandırılabilir. Daha güvenilir ve geniş kullanım alanına sahip sınıflandırma sistemi ise Anatomical Therapeutic Chemical Classification Systemdir.

<span class="mw-page-title-main">Eczacılık</span>

Eczacılık; hastalık teşhisi, önlenmesi, tedavi edilmesi ve semptomların azaltılmasında kullanılan her türlü madde ve ilacın; keşfi, üretimi, geliştirilmesi, imha edilmesi, güvenli ve etkin kullanımı ve kontrolü ile ilgilenen, tıp bilimini kimya ile ilişkilendiren klinik sağlık bilimidir. Eczacılığın uygulanması; ilaçlar ve ilaçların etki mekanizmaları, yan etkileri, etkileşimleri, vücuttaki hareketleri ve toksisitesi konularında üst düzey bilgi sahibi olmayı gerektirir. Aynı zamanda tedavi süreçlerinin ve patolojik süreçlerin anlaşılması konularında da yetkinlik gerektirir. Klinik eczacılık gibi eczacılığın bazı uzmanlık dalları da, tıbbi verilerin ve laboratuvar verilerinin değerlendirilmesi hakkında bilgi sahibi olmak gibi başka nitelikler gerektirir.

<span class="mw-page-title-main">Merkezî sinir sistemi</span> beyin, omurilik ve meninkslerden oluşan sinir sisteminin ana bilgi işleme organları

Merkezî sinir sistemi sinir sisteminin en büyük bölümünü teşkil eder. Beyin ve omurilikten oluşur. Bazı sınıflandırmalarda retina ve kraniyal sinirler de MSS'ye dâhil edilir. Çevresel sinir sistemi ile birlikte davranış kontrolünde temel bir göreve sahip olan merkezî sinir sistemini çevresel sinir sisteminden ayıran belirgin bir sınır olmayıp ayrım keyfîdir. MSS, vücut boşluğunda, kraniyal boşluktaki beyni ve spinal boşluktaki omuriliği kapsar. Omurgalılarda beyin kafatası ile korunurken, omurilik de omurga ile korunur. Bunların her ikisi de, meninskler ile çevrilmiştir. Şekilde kırmızı ile gösterilenler MSS'ye ait ana sinirlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Farmasötik kimya</span>

Medisinal ya da farmasötik kimya kimya ile eczacılığın kesiştiği noktadaki etkin madde dizaynı, organik sentez ve ilaçlar geliştirmek ile ilgili bilimsel daldır. Medisinal kimya yeni terapötik kullanım için uygun olan kimyasal oluşumların tanımlanması, sentezi ve geliştirilmesini içerir. Ayrıca halihazırdaki ilaçların biyolojik özellikleri, kantitatif yapı-etki ilişkileri üzerinde çalışır. Farmasötik kimya ilaçların kalite durumu üzerine odaklanarak ilaçların amacına uygunluğunun sağlanmasını amaçlar.

-loji son eki, İngilizcedeki -ology veya -logy den Türkçeye girmiştir. Bir çalışma alanını veya akademik bir disiplini tanımlar. Benzer şekilde -olog son eki de, bu alan üzerinde çalışan kişiyi tanımlar.

<span class="mw-page-title-main">Diş hekimi</span> ağız ve diş sağlığıyla ilgilenen hekim, diş doktoru

Diş hekimi, diş doktoru veya diş tabibi, diş hekimliği mesleğini icra eden, ağız, diş ve dudaklardan oluşan ağız boşluğu ve çevre dokularının hekimidir. İnsan sağlığına ilişkin olarak dişlerin, diş etlerinin ve bunlarla doğrudan bağlantılı olan ağız ve çene dokularının sağlığının korunması, hastalıklarının ve düzensizliklerinin teşhisi ve tedavisi ve rehabilite edilmesi ile ilgili her türlü mesleki faaliyeti icra etmeye yetkilidir. Her yıl 22 Kasım günü ''Türk Diş Hekimleri Günü''; 6 Mart günü ''Dünya Diş Hekimleri Günü'' olarak kutlanır.

Tıp, veteriner tıp ve eczacılıkta yan etki, ilaçla tedavi sırasında ilacın ya da herhangi bir tıbbî müdahalenin zararlı ve istenmeyen etkisidir. Tedavi için uygulanan ilacın veya yöntemin kullanım amacı dışında sebep olduğu olumsuz etki de denilebilir. Genellikler ilaç yan etkisi için kullanılır.

Psikofarmakoloji, ilaçların duygu durumu, algılar, düşünce ve davranış üzerindeki etkilerini inceleyen bilim dalıdır. Sinir sisteminde bulunan ve ilaçlar tarafından tetiklenen hücre fonksiyonları ile bilinç ve davranış değişiklikleri arasındaki ilişkiyi vurgulayan nöropsikofarmakoloji alanından farklıdır.

Fizyolojik psikoloji, kontrollü deneylerde insan dışı hayvan deneklerin beyinlerinin doğrudan manipülasyonu yoluyla sinirsel algı ve davranış mekanizmalarını inceleyen davranışsal sinirbilimin bir alt bölümüdür. Bu psikoloji alanı beyin ve insan davranışlarını incelerken ampirik ve pratik bir yaklaşım gerektirir. Bu alandaki çoğu bilim insanı, zihnin sinir sisteminden kaynaklanan bir fenomen olduğuna inanmaktadır. Fizyolojik psikologlar sinir sisteminin mekanizmaları hakkında çalışarak ve bilgi edinerek insan davranışı hakkında birçok gerçeği ortaya çıkarabilirler. Biyolojik psikolojideki diğer alt bölümlerin aksine, psikolojik araştırmanın ana odağı beyin-davranış ilişkilerini tanımlayan teorilerin geliştirilmesidir.

Nörofarmakoloji, ilaçların sinir sistemindeki hücresel işlevini ve davranışı etkileyen nöral mekanizmaları araştıran bilim dalıdır. Nörofarmakolojinin davranışsal ve moleküler olmak üzere iki ana alt dalı vardır. Davranışsal nörofarmakoloji, ilaç bağımlılığı ve bağımlılığının insan beynini nasıl etkilediğinin incelenmesi de dahil olmak üzere ilaçların insan davranışını nasıl etkilediğine odaklanır. Moleküler nörofarmakoloji, nöronların ve nörokimyasal etkileşimleri incelemenin yanı sıra nörolojik fonksiyon üzerinde faydalı etkileri olan ilaçların geliştirilmesi genel amacını taşır. Bu alanların her ikisi de yakından bağlantılıdır, çünkü her ikisi de merkezi ve periferik sinir sistemlerindeki nörotransmitterler, nöropeptitler, nörohormonlar, nöromodülatörler, enzimler, ikinci haberciler, ortak taşıyıcılar, iyon kanalları ve reseptör proteinlerinin etkileşimleri ile ilgilidir. Bu etkileşimleri inceleyen araştırmacılar, ağrı, Parkinson hastalığı ve Alzheimer hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklar, psikolojik bozukluklar, bağımlılık gibi birçok farklı nörolojik bozukluğu tedavi etmek için ilaçlar geliştirirler.

Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi; Hacettepe Üniversitesi'nin Sıhhiye Kampüsü'nde bulunan bir eczacılık fakültesidir. Klinik eczacılık, radyofarmasi ve farmasötik biyoteknoloji anabilim dalları ile farmakokinetik ve biyofarmasötik bilim dallarında lisans ve lisansüstü eğitim verilmektedir. Beş yıllık lisans programı sonrasında mezun olan öğrenciler "araştırmacı eczacı" sıfatı kazanırlar. 2015 yılından beri, ülkede gerçekleştirilen üniversiteye giriş sınavlarında en yüksek puanla öğrenci kabul eden eczacılık fakültesidir.

<span class="mw-page-title-main">Biyolojinin ana hatları</span> Vikimedya liste maddesi

Biyoloji - Yaşamı inceleyen doğa bilimi. Odaklandığı alanlar arasında yapı, işlev, büyüme, köken, evrim, dağılım ve taksonomi yer alır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.