Farhud

Farhud
Farhud kurbanları için toplu mezar, 1946
Bölge	Irak
Tarih	1-2 Haziran 1941
Saldırı türü	Pogrom
Ölü	175
Yaralı	1000

Farhud, Yahudilerin Şavuot bayramı sırasında, 1-2 Haziran 1941 tarihlerinde, Irak Krallığı'ndaki Bağdat'ta Yahudilere yapılan pogrom veya "zorla tahliye" olayıdır. Ayaklanma, Nazi yanlısı Reşid Ali Geylani hükûmetinin çökmesinden sonra başlayan otorite boşluğunda gerçekleşti. Başlangıçta müdahaleden kaçınan İngiliz güçleri katliamların genel bir anarşi hâlinde devam etmesi üzerine kargaşa çıkaranlara müdahale etti. Saldırılar sonucunda 175 Yahudi öldü ve 1000 Yahudi yaralandı. Yahudilerin malları yağmalandı ve 900 Yahudi evi harabeye çevrildi.^[1] 1951'e kadar, Irak'ın Yahudi nüfusunun %80'ini oluşturan 110.000 Yahudi'nin çoğu başta İsrail'e olmak üzere ülkeyi terk etti.^[2] Farhud için "Holokost'un unutulmuş pogromu" ve "Irak Yahudi cemaatinin sonunun başlangıcı" denildi; Yahudiler bölgede 2600 yıldır yaşıyordu.^[3]

Babil Sürgünü'nde bölgeye yerleşen Yahudiler Babil'de 2500 seneden daha uzun bir süredir yaşıyordu (bkz. Irak'taki Yahudilerin tarihi). 1941'e kadar yaklaşık 150.000 Irak Yahudisi tarımda, bankacılıkta, ticarette ve hükûmet bürokrasisinde yani Irak yaşamının her alanında aktif rol alıyordu.

Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'nı kaybetmesiyle Milletler Cemiyeti, Irak'ı İngilizlerin hâkimiyetine bıraktı. Krallık koltuğunu Faysal bin Hüseyin'den alan Gazi bin Faysal 1939'da bir araba kazasında hayatını kaybedince İngilizler başa Abdullah'ı getirdi.

Bu tarihe kadar modern Irak Yahudi tarihinde buna benzer iki pogrom gerçekleşmişti; biri 1776'da Basra'da, diğeri 1828'de Bağdat'ta. Yahudiler, Irak'taki tarihleri boyunca çeşitli saldırılara maruz kaldılar,^[4] birçok kere sinagoglarının yıkılması kararı verildi ve bazen de İslam dinine geçmeleri için zorlandı.^[5]

1932 ila 1941 yılları arasında Irak'ın Almanya elçiliğinin başında bulunan Fritz Grobba antisemitist ve faşist hareketleri destekledi. Entelektüeller ve ordu yetkilileri Nazi partisinin misafiri olarak Almanya'yı ziyaret ettiler ve gazetelerde antisemit makaleler yayımlandı. Alman elçiliği, el-Alem el-Arabi isimli gazeteyi satın alıp antisemit propagandalara devam etti ve Mein Kampf'ın Arapça tercümesini yayımladı. Alman elçiliği, Hitler Gençliği'ni model alan el-Fetva isimli gençlik örgütünü destekledi.

Michael Eppel, "The Palestinian Conflict in Modern Iraq" ("Modern Irak'ta Filistin İhtilafı") isimli kitabında Farhud olayı için Irak'taki Alman ideolojisini ve aşırı milliyetçiliği sorumlu tutar; bu ikisi de Altın Meydan darbesinde doruğa çıktı:

1941'de, "Altın Meydan" olarak bilinen Nazi yanlısı Irak yetkililerinden oluşan grup General Reşid Ali Geylani liderliğinde 1 Nisan'da Abdullah'a karşı başarılı bir darbe girişiminde bulundu. Yeni Irak hükûmeti vakit kaybetmeden ülkelerindeki İngiliz askerleriyle bağımsızlık için yüzleşti. Anlaşmaya göre İngilizlerin, askerlerini Irak topraklarında konuşlandırmaya ve transit geçirmeye hakları vardı. İngilizler amaçlarını belli etmek için Hindistan'daki birliklerini Irak'a getirme kararı aldı. Irak buna karşı çıkıp İngilizlere kafa tuttu, Basra'da ve Bağdat'ın güneyi ve batısında İngiliz askerleriyle yüzleşti. Almanlar, Habbaniya'daki İngiliz hava istasyonunun bombalanması için Irak'a 26 savaş uçağı sundu fakat Irak ve Almanlar adına bu, başarısızlıkla sonuçlandı.

Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt'e telgraf çekip Orta Doğu'da petrol rezervleri bulunduğundan bölgenin Almanların eline geçmesinin elde edilecek zaferi zorlaştıracağını bildirdi. Bu telgraf sadece Irak'la ilgili olmayıp bütün Orta Doğu'daki sorunları ele alıyordu.

25 Mayıs'ta Hitler, Alman hücum operasyonunu hızlandıran 30. Düzen'i yürürlüğe soktu: "Orta Doğu'daki Arap Özgürlük Hareketi, İngiltere'ye karşı doğal müttefikimizdir. Bu bağlamda Irak'ın bağımsızlığının özel bir önemi vardır... Bu nedenle, Orta Doğu'da ilerleyip Irak'a destek vermeye karar verdim."

30 Mayıs'ta, İngiliz kuvvetlerinin oluşturduğu Kingcol birliği Tugay J.J. Kingstone önderliğinde Bağdat'a ulaştı. "Altın Meydan" ve destekçileri İran üzerinden Almanya'ya kaçtı. Kingcol'da Glubb Paşa olarak da bilinen Binbaşı John Bagot Glubb'ın yönetiminde Arap birlikler de bulunuyordu.

31 Mayıs'ta Abdullah liderliğini devam ettirmek için Bağdat'a geri uçtu. İngiliz destekli bir kontra darbeyi engellemek için Bağdat'a yanına İngilizleri almadan girdi.

Farhud görgü tanıklarından Sami Michael şunu aktarmıştır: "Amtisemit propaganda yerel radyodan ve Arapça yayın yapan Berlin Radyosundan düzenli olarak yapılmaktaydı. Okula giden yolda, duvarlarda 'Hitler Yahudi mikropları öldürüyordu' şeklinde çeşitli anti-Yahudi sloganlar yazılmıştı. Müslüman dükkân sahipleri, olası bir anti-Yahudi ayaklanmasında kendilerine zarar gelmesini önlemek için dükkânlarına 'Müslüman' yazmıştı."

Bağdat Yahudi Cemaati Sekreteri Şalom Derviş'in anlattığına göre, Farhud olayından birkaç gün önce Yahudi evleri kırmızı palmiye baskılarıyla ("Hamsa") El-Fetva gençliği tarafından işaretlenmişti.

Farhud'dan iki gün önce hükûmet bakanı Yunus Sabavi kendisini Bağdat valisi ilan etti, cemaat lideri haham Sasson Khduri'yi yanına çağırtıp güvenlik gereği üç gün boyunca evden çıkmamalarını tavsiye etti. Araştırma komisyonu, Yunus'un niyetinin Yahudileri öldürmek olduğunu ortaya çıkardı. Yunus'un Bağdat'taki hâkimiyeti sadece birkaç saat sürdü.

Raşid Ali hükûmetinin düştüğü sırada yalan dedikodu çıkarılıp Yahudilerin İngiliz hava kuvvetlerine aynalarla işaret verdiği duyuruldu.

Irak hükûmeti ve İngiliz kaynaklarına göre saldırılar, Irak Yahudilerinden oluşan bir delegenin Abdullah'ı ziyaret etmek için Çiçekler Sarayı'na (Kasr el Zuhur) gittiği sırada Al Khurr Köprüsü'nde bir güruhun delegeye saldırısıyla başladı. Saldırılar El Rusafa ve Abu Sifyan'da devam etti ve ertesi gün polislerin saldırganlara katılmasıyla şiddetlendi. Yahudilere ait dükkânlar yakıldı ve sinagog harabeye çevrildi.

Prof. Zvi Yehuda'ya göre El Geylani Camisi'nin kışkırtmasıyla başlayan olaylar önceden tasarlanmıştı. Prof. Yehuda, bu sonuca varmak için görgü tanıklarının yorumlarını ve uygulanan metotları inceledi.^[6]

Ayaklanmanın ikinci gününde, 2 Haziran'da, İngiliz kuvvetleri, saldırıları sokağa çıkma yasağı koyarak bastırdı ve yasağı ihlal edenlere ilk görüşte ateş açtı. London Sunday Times'ta gazeteci Tony Rocca'nın araştırmalarına göre saldırılara müdahalenin geç kalınmasının sebebi dönemin İngiliz elçisi Kinahan Cornwallis'in kişisel kararıdır; altında çalışan memurların ayaklanmayı bastırması için istekte bulunmasına rağmen Londra'dan gelen emirleri hiçe sayarak beklemeye karar vermiştir.^[7] Diğer bazı görüşlere göre ise İngilizler olayların yatışmasını beklemiştir çünkü Yahudiler ile Müslümanlar arasındaki bir çatışma işlerine gelmekteydi.^[8]

Farhud sonucunda 180 Yahudi öldü, 240'ı yaralandı, 586 Yahudiye ait iş yeri yağmalandı ve 99 Yahudi evi yıkıldı.^[9] Aralarında ordu yetkilileri ve polislerin de bulunduğu sekiz saldırgan Irak hükûmetince ölüme mahkûm edildi. Bazı kaynaklar rakamları farklı göstermektedir: 200 Yahudi ölü, 2000'den fazla yaralı, 900 Yahudi evi ve yüzlerce iş yeri yağmalanıp yıkıldı.^[10] Bernard Lewis'a göre "resmî" istatistiklerde 600 Yahudi ölü, 240 yaralı vardır fakat resmî olmayan rakamlar daha da yüksektir.^[11]

Farhud, Irak Yahudileri için dönüm noktalarından biridir. Yahudiler; saldırıların, boykotların, el koymaların ve 1951'de neredeyse tamamıyla kovulmanın hedefi hâline geldi.

2003 itibarıyla Irak'taki Yahudi nüfusu 100'den azdır. 2008'de ise bu sayı yedi kişi daha azaldı.^[12]

• Irak'taki Yahudilerin tarihi
• Yahudilerin Arap topraklarından toplu göçü
• İslam ve antisemitizm
• Arap dünyasında antisemitizm
• Pogrom
• Şefik Ades

• Cohen, Hayyim (1966). The Anti Jewish Farhud in Baghdad 1941. (Middle Eastern Studies, 3, 2–17)
• Levin, Itamar (2001). Locked Doors: The Seizure of Jewish Property in Arab Countries. (Praeger/Greenwood) ISBN 0-275-97134-1
• Shamash,Violette (2008,2010) "Memories of Eden: A Journey Through Jewish Baghdad."(Forum Books, London; Northwestern University Press, Evaston, IL, USA)
• Shenhav, Yehouda (2002). Ethnicity and National Memory: The World Organization of Jews from Arab Countries (WOJAC) in the Context of the Palestinian National Struggle. (British Journal of Middle Eastern Studies. 29 (1), 27–56)
• Kedouri Elie (1974) The Sack of Basra and the Farhud in Baghdad, (Arabic Political Memoirs. London), pp. 283–314.
• Meir-Glitzenstein Esther (2004). Zionism in an Arab Country: Jews in Iraq in the 1940s. (London and New York: Routledge)
• Zvi Yehuda and Shmuel Moreh, Al-Farhud: the 1941 pogrom in Iraq. (Magnes Press and The Vidal Sassoon International Center for the Study of Antisemitism) 1992 Hebrew, 2010 English

• The Farhud: Sephardic Holocaust Project
• The Farhud of 1941 in Iraq.7 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Iraq Coup Attempt of 1941, the Mufti, and the Farhud13 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Jews of Iraq29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Baghdad & Forgotten Pogrom30 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Edwin Black (The Jewish Times) October 5, 2004
• The terror behind Iraq's Jewish exodus6 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Telegraph, 16 Apr 2003.
• JIMENA7 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Babylonian Jewry Heritage Center14 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Iraqi Jews
• The Farhud27 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (United States Holocaust Memorial Museum)
• Those Responsible for the Farhud3 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (137 KiB) Lecture given by Dr. Zvi Yehuda on June 4, 2006 at the Babylonian Heritage Center in Or-Yehuda during the Memorial Evening of the 129 Jewish Victims of the Farhud (International Sephardic Leadership Council)
• Hebrew documentary video about the Farhud
• [1] the chapter on the farhud of "memories of eden", a book on Iraqi Jew history.
• [2]30 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. review of "memories of eden", Haaretz.