Fareler (oyun)

Fareler, (Almanca: Die Ratten) orijinal dili Almanca olan bu yapıt, natüralizmin öncüsü Gerhart Hauptmann tarafından yazılmış trajikomedi türünde bir tiyatro eseridir. Eserin daha sonraki yıllarda birçok film versiyonu da yapılmıştır. 1911 yılında yayımlanmış olup, ilk kez 13 Ocak 1911 tarihinde Berlin Lessing Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir. Drama 19. Yüzyılın sonlarındaki Berlin'de geçmektedir.^[1]

• Bay Harro Hassenreuter, eski Tiyatro müdürü
• Bayan Hassenreuter (eşi)
• Bayan Walburga Hassenreuter (kızı)
• Bay Erich Spitta, eski teoloji üniversite öğrencisi
• Papaz Spitta (Babası)
• Bayan Alice Rutterbusch, oyuncu
• Bay Nathanael Jettel, saray aktörü
• Bay Kaeferstein, Bay Hassenreuter'nın öğrencisi
• Bay Dr. Kegel, Bay Hassenreuter'nın öğrencisi
• Bay John, yapı kalfası
• Bayan John (eşi), Hassenreuter ailesinin temizlik yardımcısı
• Bay Bruno Mechelke, Bayan John'un erkek kardeşi
• Bayan Pauline Piperkarcka, Hizmetçi
• Bayan Sidonie Knobbe
• Bayan Selma Knobbe (kızı)
• Bay Quaquaro, apartman görevlisi
• Bayan Kielbacke
• Polis memuru Schierke
• İki bebek

Gerhart Hauptmann tarafından yazılan Fareler (Die Ratten) trajikomik bir eserdir. Trajikomedi hem trajik hem de komik özellikleri barındıran drama türüdür. Trajik olayları komediyle hafifleştirdiği gibi komik olayları da trajediyle yoğunlaştırıyor. (Metzler Lexikon) Fareler 5 perdelik bir oyundur ve aşağıda kısaca özeti bulunmaktadır.

Askeri bir kışladan eve dönüştürülmüş bir apartmanın çatı katında, eski tiyatro müdürü Hassenreuter tiyatro malzemelerini yerleştirmiştir ve kıyafet kiralamaktadır. Otuzlu yaşlarda olan Henriette (Jette) John, bu aksesuar karmaşasının içinde düzen ve temizlikten sorumludur. Pauline Pieperkarcka isimli hizmetçi kızla bir masada oturmuş, karşılıklı konuşma yaparlar. Pauline, hamileliğinin son evresindedir. Bebeğin babası tarafından terk edilmiştir ve gayri meşru ilişkisinden dolayı ailesi tarafından dışlanma korkusuyla canına kıymak ister. Kendi bebeği Adalbert'i sekiz günlükken difteri hastalığından kaybeden Bayan John, Pauline ‘e 123 Mark karşılığında bebeği yetiştirmek üzere kendisine vermesini teklif eder.

Bu esnada Bayan John’un 19 yaşındaki erkek kardeşi Bruno Mechelke, fare kapanları yerleştirmek için çıkagelir. Ürpertici ve zorba görüntüsünden dolayı Pauline ondan korkar. Birtakım sesler duyulur ve Bayan John, Bruno ile Pauline’yi çatı katında saklar. Hassenreuter’in kızı olan Walburga, özel ders öğretmeni ve aynı zamanda sevgilisi olan teoloji öğrencisi Erich Spitta ile burada görüşmek üzere sözleşmiştir.Onun yerine Bayan John ile karşılaşır. Bu esnada Hassenreuter aniden gelir. Babasına gözükmemek için Walburga ve Bayan John çatı katına saklanırlar. Az sonra Hassenreuter’in sevgilisi olan Alice Rütterbusch gelir. O da Spitta ‘ nın gelmesiyle yan odaya saklanır. Spitta Hassenreuter'e oyuncu olma isteğini açıklar ve bundan ötürü Hassenreuter tarafından alaya alınır.Walburga şaşkın bir halde çatı katını terk eder. Hem ürpertici Bruno ile karşılaşmıştır hem de Pauline'nin sancılanmasına şahit olmuştur. Ayrıca artık babasının yasak ilişkisinden de haberdardır.

Hamburg'un Altona kentinde evinden uzakta bir inşatta çalışan Bay John, aynı apartmanda bulunan ikinci kattaki gösterişten uzak ama temiz evine geri dönmüştür. Bayan John evlerinde bulunan bebeği, eşine kendi çocukları olarak göstermiştir. Bunun üzerine Bay John, Nüfus Müdürlüğü'ne gider ve bebeğin kaydı esnasında doğum tarihini bilemediği için eşine sormak üzere eve geri gönderilir. Bundan dolayı Bay ve Bayan John tartışırlar. Komşularının kızı olan Selma Knobbe hasta kardeşi ile John ailesini ziyaret etmek istediğinde, Bayan John tarafından bebeğine hastalık bulaşmaması için reddedilir. Bay ve Bayan Hassenreuter, kızları Walburga ile odaya girerler ve John çiftine anne sütünü sterilize eden bir alet getirirler. Peşlerinden Hassenreuter ‘ in öğrencileri Kaeferstein ve Dr.Kegel gelir. Onlar da bebeğe kumbara hediye ederler. Hep birlikte bebeğin doğumunu kutlarlar.

Spitta da geldikten sonra Dr.Kegel ve Kaeferstein Bay Hassenreuter ile birlikte oyunculuk dersine giderler.Spitta, Walburga' ya kendini oyunculuğa adayacağını ve babası gibi bir din görevlisi olarak hayatını sürdürmek istemediğini söyler. Protestan Papaz olan babasına aldığı kararı bildirmek için uzunca bir mektup göndermiştir. Walburga da babasının yasak aşkını öğrendiğini Spitta ile paylaşır. Bay John Altona’daki şefine artık evinin yakınında çalışmak istediğini iletmek üzere ayrılmıştır. Herkes Johnların evinden çıktıktan sonra Pauline geliverir. Bayan John’ a bebeğini görmek istediğini söyler. Pauline ayrıca kendisinden aldığı parayı iade eder. Bayan John, Pauline'yi yaptıkları anlaşmayı hatırlatarak tersler ve ona bir tokat atar. Sonra da hemen özür diler. Pauline bebeğini Nüfus Müdürlüğü'ne kayıt ettirdiğini ve ertesi gün bir memurun bebeği görmeye geleceğini açıklar.Bayan John bu durumdan iyice tedirgin olur.

Hassenreuter öğrencileriyle prova yapmaktadır. Onların oyunculuğundan hiç memnun kalmaz. Bu sırada Spitta ile tartışmaya girerler. Natüralizm'i savunan Spitta, Alman Klasik Tiyatrosu'nu eleştirmektedir. Hassenreuter ise Klasik Tiyatro'yu över ve Spitta‘yı Alman İmparatorluğunu kemiren fare olarak adlandırır. Orada bulunan bina görevlisi Quaquaro ve Bayan Hassenreuter'in tiyatro malzemelerinin bulunduğu çatı katında olduğu tahmin edilen bir hırsızlığın izini sürmek üzere görevlendirilir. Ayrıca kan izine bile rastlanmıştır. Bundan sonra Bayan John birkaç günlüğüne akrabasına gitmek üzere oradan ayrılır. Spitta'nın babası gelir. Hassenreuter'e oğlunun oyuncu olmak istediğini, onu desteklememesini söyler ve oğlunun odasında bulduğu Walburga‘nın resmini hakaret ederek gösterir. Artık Hassenreuter, Erich Spitta ve kızı arasındaki aşk ilişkisini öğrenmiş olur. Pauline ve Bayan Kielbacke odaya kucaklarında bir bebekle girerler ve Hassenreuter'e Pauline'nin çocuğunu Bayan John'un evlatlık aldığını anlatırlar. Bu esnada polis memuru Schierke Bayan Knobbe' nin kaybolan bebeğini aramaktadır. Hem Bayan Kielbacke hem de Pauline çocuğa sahip çıkarlar. Bebeğin öldüğünü ilk fark eden Walburga olur.

Bay John, Altona ‘dan geri döner ve Quaquaro yokluğunda olan hadiseleri ona aktarır.Bayan Knobbe’nin bebeğini sahiplenmek isteyen kız kaybolmuştur ve bu bağlamda da Bruno aranmaktadır. Bay John Selma Knobbe’yi sorgular ama hiçbir şey öğrenemez. Walburga, Spitta’yı Johnların evine çağırır.Her ikisi de ailelerinin ilişkilerine direnişlerine rağmen aşklarına sahip çıkarlar. Bayan John da çıktığı akraba ziyaretinden geri döner. Eşinin bütün gerçekleri öğrenmiş olmasından korkar. Konuşmaları karışıktır. Bruno gizlice Bayan John’un evine gelir. Bay John onu silah ile tehdit eder. Eşi kardeşine sahip çıkınca evden ayrılır. Bruno ablasından yurt dışına kaçabilmek için para ister. Çünkü Pauline ‘ yi korkutmak yerine öldürmüştür.

Johnların oturdukları apartman, Bruno'nun orada bulunduğu düşüncesiyle polis tarafından kuşatılmıştır. Bayan Hassenreuter John'ların evine gelir ve Walburga ile Spitta'ya eşinin onlara bir şans vermek istediğini söyler. Ayrıca Hassenreuter Strassburg'da Tiyatro Müdürlüğü'ne tayin edildiğini bildirir. Bu arada koltukta uyuyan Bayan John uyanır. Hassenreuter ve Bay John gelirler ve Bayan John kendini aklayabilmek için uğraşır. Fakat söylediği yalanların içinden çıkamaz. Gözü dönmüş olan Bay John, bebeğin kendisinin olmadığını öğrenir. Selma Knobbe tüm gerçeği ortaya çıkarır; Pauline bebeği çatı katında dünyaya getirmiştir ve Selma onu Bayan John'un dairesine indirmiştir. Bay John eşine bu duyduklarından sonra sırtını döner. Bu esnada polis memuru Schierke ve Bay Quaquaro gelirler ve Schierke bebeği kimsesizler yurduna teslim etmek üzere oradan götürmek ister. Bayan John bebeği alarak kaçma teşebbüsünde bulunur ancak başaramaz. Bunu kaldıramayan Bayan John odayı terk eder ve camdan atlayarak hayatına son verir.

Dramada bahsi geçen kişiler köken ve muhitlerinden dolayı sınırlanmıştır. Bunu özellikle eserdeki dil kullanımında görebiliriz. Bir taraftan John'un kullandığı şive, Bruno'nun argo dili ve Hassenreuter ile Spitta' da görülen Yüksek Almanca bunu destekleyen bir örnek iken diğer taraftan da Hassenreuter'nın kelime hazinesinde bulunan Latince ifadeler kişilerin eğitim düzeyini belirginleştirir. Daha önce de belirtilen natüralizm edebiyatının konuları bu eserde de yer almaktadır. Örneğin Büyük kent yaşantısı (Berlin), Spitta'nın yoksullukla özel ders vererek mücadele etmesi, Bayan John'un kendi çocuğunu hastalıktan dolayı kaybetmesi gibi. Ayrıca Bruno'nun işlemiş olduğu cinayet ve son olarak Piperkarcka'nın yaşam koşulları ve de muhit hayatından dolayı çocuğunu vermek zorunda kalması tipik natüralizm konularını temsil eder.

Ancak katman ayırmaksızın her kesimden çıkabilen problemleri sahneye taşımanın önemini savunan eserdeki natüralizm temilsici olan Spitta hemen yanıbaşında gelişen trajediyi görmemektedir.

Bu eserin açık veya kapalı drama formu olduğuna dair net bir cevap bulunmamaktadır. Her iki kalıbın unsurlarını da barındırmaktadır.

• Kişiler mekan yardımıyla karakterize ediliyor (insan tipi, sınıf, muhit, dil)
• Belirsiz tarih
• Birden fazla olay ziniciri (John/Hassenreuter)
• Olayların parça parça aktarımı
• Çeşitli sosyal katmanlar
• Farklı dil kullanımları

• Nadir değişen mekan
• Kronolojik anlatım
• Eşzamanlı
• 5 perdelik tiyatro yapıtı
• 3. Perde dönüm ve doruk noktasını içerir

• 1932: “Münchner Kammerspiele”, Reji: Otto Falckenberg
• 1976: “Freie Volksbühne Berlin”, Reji: Rudolf Noelte
• 2007: “Deutsches Theater Berlin”, Reji: Michael Thalheimer
• 2013: “Residenztheater München”, Reji: Jannis Houvardas

1921, 1955, 1959, 1962, 1964, 1969 ve 1978 yıllarında çeşitli yönetmenler tarafından uyarlanmıştır.

Behçet Necatigil'in 1962 yılında çevirmiş olduğu Fareler eseri Varlık Yayınevi tarafından yayımlanmıştır. Eserin başka çevirisi bulunmamaktadır. Bu çeviriyi Kütüphane Ve Müzeler Müdürlüğüne bağlı Atatürk Kitaplığı'nda (Taksim/İstanbul) bulmak mümkündür. Behçet Necatigil çevirisinde orijinal metindeki şiveleri dikkate almayarak gündelik konuşma dilini kullanmıştır (Bayan John, Piperkarcka ve Bruno). Böylelikle natüralizmin tipik bir özelliği kaybolmuş ve eserin vermek istediği mesaj eksik kalmıştır. Çünkü natüralizmin ana fikri tabii gerçeği olduğu gibi edebiyatta yansıtmaktır.

• Gerhart Hauptmann, "Die Ratten...verstehen", Schöningh Verlag, ISBN 978-3-14-022537-3
• Gerhart Hauptmann, "Fareler", Varlık Yayınevi, Çeviren: Behçet Necatigil