İçeriğe atla

Füze

Füze
Çeşitli füze türleri; Soldan sağa:
1. R-36M kıtalararası balistik füze
2. FGM-148 Javelin tanksavar füzesi
3. Harpoon gemisavar füzesi
4. Prithvi balistik füzesi
5. BrahMos seyir füzesi
6. RIM-162 karadan havaya füzesi
Yerden havaya fırlatılan bir füze

Füze, genellikle bir sevk maddesi, jet motoru veya roket motoruyla desteklenen, kendi kendine hareket edebilen, havada giden menzilli bir silahtır.[1]

Füzeler, roketlerden farklı olarak sadece atmosferde çalışan çeşitli güdüm sistemleri ile (görüntü algılayıcılar, ısıl algılayıcılar, radar, ataletsel algılayıcılar, GPS, vb.) hedefe yönelen karmaşık silahlardır. Hava savaşı ve hava savunma savaşı'nın önemli parçalarıdır. Füzeler çoğunluka roket motorludur. Çeşitli füzelerin jet motoru da bulunabilmektedir. Füzelere zaman zaman güdümlü roket de denilmektedir. Roket motoru olmayan sistemlere ise güdümlü mühimmat denir.

Sualtı torpidoları gibi havada gitmeyen sistemler, karmaşık güdüm sistemlerine sahip olmalarına rağmen füze sınıflandırması içinde kabul edilmezler.

Füzelerin beş sistem bileşeni vardır: hedefleme, güdüm sistemi, uçuş sistemi, motor ve savaş başlığı.

Füzeler, farklı amaçlar için uyarlanmış tiplerdedir: karadan karaya füze ve havadan karaya füzeler (balistik füze, seyir füzesi, gemisavar füzesi, taşınabilir hava savunma sistemi, güdümlü tanksavar füzesi vb.), karadan havaya füzeler (ve anti-balistik füze), havadan havaya füzeler ve uydusavar silahlar.[2]

Füze atmak için gemiler, füze tankı, füze kulesi, füze aracı kullanılır.

Füzeler, geçmişte genellikle uzun menziller için kullanılmışlardır. Nedeni ise öncelikle sistemin pahalılığı ve aynı zamanda güdüm sisteminin devreye girebilmesi için zaman gerekmesiydi. Kısa mesafede kullanıldığında güdümsüz bir silahla yapılan atıştan farkı yoktu.[3]

Günümüzde hem uzun hem de kısa menzilli çok sayıda tipi vardır. Bilişim teknolojisindeki gelişmeler, elektronik sistemlerin logaritmik mertebede ucuzlaması, güdümsüz sistemlerin lojistik destek yükünün fazlalığı, güdümsüz sistemler ile çevreye ve sivillere verilen yüksek zararlar, hareketli ve/veya zaman kritik hedeflerin güdümsüz sistemler ile vurulma zorlukları, vb. sebebiyle füze sistemleri gün geçtikçe daha fazla tercih edilir olmuştur.[4]

Güdümsüz sistemlere göre daha pahalı olan füze sistemlerinin kullanılabilmesi için en önemli unsur zamanında, hızlı ve doğru gerçekleştirilen keşif, gözetleme, istihbarat, hedef tespitidir.

Yetersiz hedef istihbaratı durumunda güdümsüz sistem ile yapılan çoklu atışlarda hedefi vurma olasılığı daha yüksektir. Tabi bu atışta bölgede hedefle birlikte hedef dışındaki her şeye zarar verilebilir. Doğru ve zamanında istihbarat yoksa füzeler hedefi hassas bir biçimde ıskalar.

Güdümsüz jet güdümlü füzelere genellikle topçu roketi denir.

Tarihçe

Operasyonel şekilde kullanılan ilk modern füze örnekleri Almanların 2. dünya savaşında kullandığı V-1 füzesi ve V-2 roketleridir. Bu iki füzede güdüm için mekanik otopilotlar içermektedir. Bu otopilotlar fırlatmadan önce belirlenmiş rotayı takip etmek üzere ayarlanırlar.[5] Naziler Almanya'dan İngiltere'yi bombalamak için savaş boyunca bu füzeleri kullanmıştır ayrıca basit radyo kontrollü anti gemi ve anti uçak füzelerinin de kullanıldığı bilinmektedir. Radyo kumandalı roketler yer istasyonundan elle kumanda edilir.[6]

Bileşenler

Güdüm, hedefleme ve uçuş sistemleri

Yarı aktif bir füze güdüm sistemi

Güdümlü füzeler şu kısımlardan oluşur.

  • Güdüm
  • Arayıcı (hedef bulucu) sistem
  • Uçuş kontrol sistemi
  • Motor
  • Savaş başlığı

Füze çoğu zaman güdüm sistemince yönlendirilir ancak uçuşun bazı aşamalarında yönlendirilmeyen füzeler de vardır.[7] Füze güdümü, füzeyi hedeflenen hedefe yönlendirme yöntemlerini ifade eder. Etkili güdüm önemlidir çünkü hedef pozisyonuna doğru ve kesin şekilde ulaşmak kritik bir faktördür.[8] Füze güdüm sistemi bunu dört aşamada yapar: hedefi izleme, izleme bilgilerini kullanarak yönleri hesaplama, hesaplanan girdileri yönlendirme kumandasına yönlendirme ve girdileri motorlara veya uçuş kontrol yüzeylerine yönlendirerek füzeyi yönlendirme.[9]

Güdüm sistemi üç bölümden oluşur: fırlatma, orta seyir ve terminal; bölümler arasında aynı veya farklı sistemler kullanılır.[9]

Katı yakıtlı bir roketin basitleştirilmiş diyagramı.
  1. İtici ortada bir delik ile paketlenmiştir
  2. Ateşleyici iticiyi yakar
  3. Delik yanma odası görevi yapar
  4. Sıcak egzoz boğazda tıkanır
  5. Egzoz roketten çıkar

Güdüm ve hedef bulma sistemleri genellikle aktif, yarı aktif ve pasif olarak sınıflandırılır.[7]

  • Aktif güdüm: füze kendi ürettiği radar sinyallerinin hedeften yansıması ile hedefini takip eder.

Aktif hedef bulma sistemlerinde, füze hedefi aydınlatmak için gereken radyasyonu iletmek ve yansıyan enerjiyi algılamak için gereken ekipmanı taşır. Hedef bulma başlatıldığında, füze bağımsız olarak hedefe doğru yönelir.[10]

  • Yarı aktif güdüm: füze 3. bir noktadan hedefin işaretlenmesine ihtiyaç duyar. 3. nokta bir geminin, hava savunma sisteminin ya da uçağın yerleşik radarı olabilir. Füze hedeften yansıyan sinyalleri belirleyerek hedefi bulur.

Yarı aktif sistemlerde, radyasyon kaynağı füzenin dışında, genellikle bir uçak veya gemi vb fırlatma aracındadır ve füze hedefe doğru yönelmek için bu radyasyonu algılar. Kaynak dışarıda bulunduğundan, fırlatma aracı füzeyi hedeflenen hedefe yönlendirilene kadar desteklemeye devam etmelidir.[11]

  • Pasif güdüm: füze güneş ışığı gibi hedefin doğal yollardan yaptığı ışımaları izler. Motor sıcaklığı, hedef gövdesinin görüntü işleme ile takibi, kızılötesi kamera ile hedef takibi bu güdüm çeşidine örnek olarak verilebilir. (detaylı bilgi için bkz.)

Pasif sistemde, füze yalnızca hedeften gelen bilgilere dayanır.[11] Hedef bulma sistemi, hedefi aydınlatmak için kızılötesi, lazer veya görünür ışık, radyo dalgası veya diğer elektromanyetik radyasyon gibi ışıkları kullanabilir. Güdüm sistemi hedefi tanımladıktan sonra, hareket halindeyse hedefin sürekli olarak izlenmesi gerekebilir.

Güdüm sistemi, jiroskop ve ivmeölçerden oluşan INS'yi kullanabilir veya füzenin bilinen hedefe göre konumunu izlemek için uydu güdümü (GPS gibi) kullanabilir.[12] Füze bilgisayarı, füzeyi hedefe doğru yönlendirmek için gereken uçuş yolunu hesaplar.[11]

Komut güdümünde, insan operatör bunu elle çalıştırabilir veya destek veya fırlatma sistemi, füzeyi yönlendirmek için optik fiber veya radyo kullanarak komutlar iletir.[13]

Uçuş Kontrol Sistemi

Füzenin güdüm sisteminden aldığı veri ile hedefine düzgün şekilde uçabilmesi için gerekli olan kontrol yüzeylerini yönetir. Füzenin üzerinde kanatçıklar ve motorların vektörlü itki kontrolü bunlara örnek olarak verilebilir.[14] Uçuş sistemi, hedefleme veya güdüm sisteminden gelen verileri, motorların vektörlü itkisi veya kanatlar, kanatçıklar ve kanartlar gibi uçuş kontrol yüzeyleri kullanılarak aerodinamik manevralarla yapılabilir.[15]

Diğer bir yöntemse hedefin yerini bilerek ve INS, TERCOM veya uydu güdüm gibi bir güdümlü bomba sistemini kullanarak füzeyi hedef almaktır.

Füze güdümü için en yaygın kullanılan yöntem hedeften yayılan radyasyonu izlemektir. Bu radyasyon kızılötesi, lazer veya radyo dalgası olabilir.[16] Füze arayıcı başlığı hedef uçağın motorundan çıkan sıcaklığı, gövdesinden yansıyan görüntüyü veya kızılötesi ışını veya radyo dalgalarını izleyerek güdüm sistemine sinyaller gönderir. Bu radyasyonu füze bir dalga üreteci ile kendisi de üretebilir. Özetle füze hedefi belirlemek için radar teknolojisi kullanır. Ayrıca bu radyasyon bazı tür füzeler için 3. bir bölgeden hedefe yansıtılarak da gönderilebilir. Bu yöntem anti tank füzeleri için yaygın olarak kullanılır (bkz. javelin).

Motor

Motor roketin hareketi için gerekli olan itkiyi üretir. Katı yakıtlı roket motoru, sıvı itici yakıtlı roket, hibrit ve hava soluyan motorlar olmak üzere 4 tip füze motoru vardır.

Füzeler, itme gücü üretmek için tutuşan itici gazlarla çalıştırılır ve roket veya jet motor türleri kullanılabilir.[17]

Füzeler, bakımı nispeten daha kolay olan ve daha hızlı konuşlandırma sağlayan katı itici gazlarla çalıştırılabilir. Bu itici gazlar, yanma hızını ve süresini belirleyen tane boyutu ve yanma odası ile seçilmiş oranlarda karıştırılmış yakıt ve oksitleyici içerir.[18] Yüksek hızlı ve az hacimli füzeler genellikle katı yakıt kullanır. Bunun sebebi katı yakıtlı roket motorlarının az hacimli tasarımda daha kolay uygulanabilmesidir.

Büyük füzeler, itici gücün sıvı yakıt veya sıvı yakıt bileşimi ile sağlandığı sıvı itici yakıtlı roketler kullanabilir.[19] Hibrit sistem ise sıvı oksitleyici ile katı roket yakıtı kullanır.[19]

Jet motorları, nispeten basit olmaları ve az ön alanları nedeniyle genellikle turbojet tipi seyir füzelerinde kullanılırken, turbofanlar ve ramjetler de teorik olarak kullanılabilir.[20][21]

Seyir füzeleri genellikle uzun süreli çalışabilmek için ramjet veya turbojet motor kullanırlar ki bu motorlar hava soluyan motorlardır.

Uzun menzilli füzelerin birden çok motor kademesi vardır ve benzer tipte veya motor tiplerinin bir karışımını kullanabilirler. Bazı füzeler fırlatma anında mancınık, top veya tank topu gibi başka bir kaynaktan ek itici güce sahip olabilir.[22]

Savaş Başlığı

Füzeler bir veya daha çok patlayıcı savaş başlığı vardır, ancak diğer silah türleri de kullanılabilir.[23] Füzenin savaş başlıkları, silahın kinetik enerjisi ve kullanılmayan yakıt nedeniyle ikincil yıkıma neden olabilecek birincil yıkıcı gücünü sağlar. Savaş başlıkları genellikle şiddetli patlayıcı tipindedir ve genellikle sert hedefleri yok etmek için güdümlü bir silahın doğruluğundan yararlanmak için şekillendirilmiş yükler kullanır. Savaş başlığı geleneksel, yanıcı, nükleer, kimyasal, biyolojik veya radyolojik silahlar taşıyabilir.[24] Diğer savaş başlığı türleri misket bombası veya KE mermisidir.[25]

Görevlerine Göre Temel Füze Türleri

Ana madde: Füzeler listesi

Füzeler, tip, fırlatma platformu ve hedef, menzil, tahrik ve güdüm sistemi gibi çeşitli parametrelere göre kategorilere ayrılabilir.[26] Füzeler genellikle stratejik veya taktik füze sistemleri olarak sınıflandırılır.

Taktik füze sistemleri, daha küçük bir alanda sınırlı bir saldırı yapmada kullanılan kısa menzilli sistemlerdir ve konvansiyonel veya nükleer savaş başlıkları taşıyabilir.[27][28] Stratejik füzeler ise yakın çevrenin ötesini hedeflemede kullanılan uzun menzilli silahlardır ve çoğunlukla nükleer savaş başlıkları taşımak üzere tasarlanmıştır, ancak diğer savaş başlıkları da takılabilir.[28]

Tipik balistik füze dizisi:
  1. Motor1(A) ateşlenerek fırlatılır
  2. Aşama1 düşer, motor2(B) ateşlenir ve örtü(E) dışarı atılır
  3. Motor3(C) ateşlenir ve ayrılır
  4. Aşama3 sonlanır ve güçlendirme sonrası araç(D) ayrılır
  5. Araç manevra yapar ve yeniden giriş aracını (RV) hazırlar
  6. Sahte ve chaff'li RV konuşlanır
  7. RV atmosfere yeniden girer
  8. Savaş başlığı(ları) hedefte patlar

Stratejik

Stratejik silahlar genellikle seyir ve balistik füze olarak sınıflandırılır.[29] Balistik füzeler fırlatma sırasında roketlerle tahrik edilir ve hedefe ulaşmak için alçalmadan önce yukarı doğru kıvrılan bir yörünge izler. Seyir füzeleri ise sürekli jet motorlarıyla ve daha düz bir yörüngede uçar.[29]

Balistik Füzeler

Balistik füze, başlangıçta tek veya birçok roketle kademeli çalıştırılır sonra hedefe ulaşmak için alçalan ve yukarı doğru bir kemer oluşturan güçsüz bir yörünge izler. Hem nükleer hem de konvansiyonel savaş başlıkları taşıyabilir.[30]

Balistik füze süpersonik veya hipersonik hıza ulaşabilir ve genellikle atmosfere yeniden girmeden önce Dünya atmosferinin dışına çıkabilir.[30] Genellikle uçuş üç aşamalıdır:[31]

  • Fırlatma aşaması: Füzeyi iten bir veya daha çok roket motoru kademesinin ateşlendiği fırlatmada anındaki ilk aşama
  • Orta aşama: Roket motorlarının ateşlemeyi durdurduğu ve füzenin verilen yörüngede yukarı doğru yükselmeye devam ettiği ikinci aşama
  • Son aşama: Savaş başlığının ayrıldığı ve hedefe doğru alçaldığı son aşama

Balistik füzeler fırlatıldıktan sonra belirli bir balistik rotayı izleyen füzelerdir. Bazı türleri atmosfer dışında uçarak dünyanın öbür ucundaki hedefleri vurabilecek kabiliyette olabilir.

Uçuş halinde bir Tomahawk seyir füzesi

Balistik füzeler menzillerine göre şöyle sınıflandırılır:[29][32]

  • Kısa menzilli : 1.000 kilometre (620 mi) 'den az
  • Orta menzilli : 1.000 kilometre (620 mi)'den 3.000 kilometre (1.900 mi)'ye kadar
  • Uzun menzilli : 3.000 kilometre (1.900 mi)'den 5.500 kilometre (3.400 mi)'ye kadar
  • Kıtalararası : 5.500 kilometre (3.400 mi)'den daha fazla menzilli

Seyir Füzeleri

Seyir füzesi, atmosferde kalan ve uçuşunun büyük kısmını sabit hızda yapan güdümlü füzedir.[33] Uzun mesafelere yüksek hassasiyetle büyük bir savaş başlığı göndermek için tasarlanmıştır ve jet motorları tarafından itilir.[31] Seyir füzesi birçok platformdan fırlatılabilir ve genellikle kendi kendine güdümlüdür. Daha düşük hızlarda (genellikle ses altı veya süpersonik) ve Dünya yüzeyine yakın uçar, bu ise daha çok yakıt harcatır ancak tespit edilmesini zorlaştırır.[29]

Seyir füzeleri genellikle radarlara ve hava savunma sistemlerine yakalanmamak adına alçak irtifadan uzun mesafeleri kat edebilen füzelerdir. Böylelikle uzak ve stratejik hedefleri düşmana tespit edilmeden imha edebilirler.

Taktik

Füzeler ayrıca fırlatma platformuna ve hedefe göre karadan havaya, karadan karaya, havadan havaya, havadan karaya, gemi savar ve tank savar olarak sınıflandırılabilir.[32]

Sistem Kısaltma Fırlatma Platformu Hedef
Gemi savarAShM Hava/Kara/Su Su
TanksavarATGM Hava/Kara Kara
Havadan havayaAAM Hava Hava
Havadan karayaASM Hava Kara
Karadan havayaSAM Kara Hava
Karadan karayaSSM Kara Kara
Uydu karşıtı ASAT Hava/Kara/Su Uzay

Gemi savar füzeleri

Uçuş halinde bir Exocet gemisavar füzesi
Bir FGM-148 Javelin tanksavar füzesi
F-22'den ateşlenen bir AIM-120 AMRAAM AAM
Monte edilmiş bir Rudram-1 havadan karaya füzesi
Mobil platformdan ateşlenen bir Akash SAM
Bir MGM-140 ATACMS karadan karaya füzesi
Bir sanatçının ASAT'a dair çizimi
Ana madde: Gemisavar füzesi

Gemi savar füzesi (AShM), muhripler ve uçak gemileri gibi büyük teknelere ve gemilere karşı kullanılmak için tasarlanmıştır. Çoğu gemi savar füzesi denizden sıyrılma türlüdür ve çoğu ataletsel rehberlik ve aktif radar güdümünü birlikte kullanır. Diğer birçok gemi savar füzesi, gemi tarafından yayılan ısıyı izlemek için kızılötesi güdüm kullanır; gemi savar füzelerinin uçuşun sonuna kadar radyo komutuyla yönlendirilmesi de mümkündür. Birçok gemi savar füzesi, yüzey savaş gemileri, denizaltılar, savaş uçakları, deniz devriye uçakları, helikopterler, kıyı bataryaları, kara araçları ve piyadeler dahil olmak üzere çeşitli silah sistemlerinden fırlatılabilir.[34]

Denizaltı savar füzesi, doğrudan denizaltıya, sualtı bombasına veya güdümlü torpidoya hedeflenen patlayıcı bir harp başlığı fırlatmada kullanılan, gemi savar füzelerinin uzaktan kumandalı bir denizaltı savar silah çeşididir.[35]

Gemi savar ve denizaltı savar füzeleri özellikle deniz araçlarını imha için özelleştirilmiş füzelerdir. Denizaltı savar füzeleri genellikle bir torpidoyu hedef bölgeye götürecek şekilde tasarlanmış füzelerdir.

Tank savar Füzeleri

Ana madde: Güdümlü tanksavar füzesi

Tanksavar güdümlü füzesi (ATGM), esasen ağır zırhlı askeri araçları vurma ve imha etmek için tasarlanmış güdümlü bir füzedir. ATGM'ler, bir asker tarafından taşınabilen omuzdan fırlatılan silahlardan, daha büyük üç ayaklı veya araç ve uçak monteli füze sistemlerine kadar değişir. Eskiden tanksavar tüfekleri ve manyetik tanksavar mayınları gibi taşınabilir tanksavar silahlarının menzili kısaydı ancak gelişmiş tanksavar füzeleri, lazer güdüm, televizyon kamerası veya tel güdüm dahil olmak üzere çeşitli farklı güdüm sistemleri tarafından daha uzun bir hedefe yönlendirilebilir.[36]

Karadan Havaya Füzeler

Karadan havaya atılan füzeler genellikle bir hava aracının imhası veya tehdidi için kullanılır. Bu füzeler genellikle hedefini direkt olarak vurmaz. Füze patlayıcısının etki alanına girecek şekilde en verimli rotayı izler.

Havadan Havaya Füzeleri

Ana madde: Havadan havaya füze

Havadan-havaya füzesi (AAM), bir savaş uçağından başka bir uçağı yok etme amacıyla ateşlenen füzedir. AAM'ler genellikle katı yakıtlı ancak bazen sıvı yakıtlı bir veya daha çok roket motoruyla çalıştırılır. Genellikle bir radar veya ısı emisyonuna dayalı bir hedef bulma sistemi kullanılır ve bazen bir kombinasyon kullanılabilir. 16 km'den daha kısa mesafelerde karşıt uçaklarla çatışmak için kullanılan kısa menzilli füzeler genellikle kızılötesi kılavuzluk kullanırken uzun menzilli füzeler çoğunlukla radar kılavuzluğuna güvenir.[37]

Havadan havaya füzeleri hava araçlarından diğer hava araçlarını vurmak için kullanılan füzelerdir. Hedef araçlar genellikle yüksek manevra kabiliyetine sahip oldukları için yüksek manevra kabiliyetine sahip olarak üretilirler. (örn. gökdoğan)

Anti uydu Füzeleri

Bu tür füzeler yörüngedeki uyduları vurmak için karadan veyahut havadan fırlatılan füzelerdir. Dünya üzerinde belirli sayıda ülkeler bu teknolojiye sahiptir. (örn. ASM-135 ASAT)

Uydu karşıtı silah (ASAT), stratejik veya taktik amaçlarla uyduları etkisiz hale getirmek veya yok etmek için tasarlanmış bir uzay silahıdır.[38] Henüz 2023 itibarıyla savaşta hiçbir ASAT sistemi kullanılmamış olsa da, birkaç ülke güç gösterisinde ASAT yeteneklerini göstermek için kendi uydularını başarıyla düşürmüştür.[39][40][41] ASAT'lar ayrıca hizmet dışı bırakılmış uyduları kaldırmak için de kullanılmıştır.[42] ASAT rolleri arasında düşmanın uzay tabanlı ve nükleer silahlarına karşı savunma önlemleri, nükleer ilk saldırı için bir kuvvet çarpanı, bir düşmanın anti-balistik füze savunmasına (ABM) karşı bir karşı önlem, teknolojik olarak üstün bir düşmana karşı asimetrik karşı önlem ve karşı değer silahı yer alır.[43]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "missile, n. and adj.". OED Online. Oxford: Oxford University Press. 2021. 11 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. a. An object propelled (either by hand or mechanically) as a weapon at a target
    b. Military. A long-distance weapon that is self-propelled, and directed either by remote control or automatically, during part or all of its course.     
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  7. ^ a b Siouris, George (2006). Missile Guidance and Control Systems. Springer New York. s. 6. ISBN 978-0-3872-1816-8. 
  8. ^ Constant, James N. (27 Eylül 1981). Fundamentals of Strategic Weapons: Offense and Defense Systems. Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 978-9-0247-2545-8. 
  9. ^ a b Aviation Ordnanceman 3 & 2. United States Bureau of Naval Personnel. 1967. s. 355. 
  10. ^ Weapons System Fundamentals: Synthesis of systems. U.S. Government Printing Office. 1960. s. 60. 
  11. ^ a b c Fire Control Technician M 3 & 2. United States Naval Education and Training Command. 1978. s. 87. 
  12. ^ "Inertial Guidance System". Britannica. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  13. ^ "Command Guidance System". Britannica. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  15. ^ "Vectored thrust". NASA. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  17. ^ "Redstone Missile Rocket Engine". National Air and Space Museum. 7 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. 
  18. ^ Kosanke, K. L.; Sturman, Barry T.; Winokur, Robert M.; Kosanke, B. J. (Ekim 2012). Encyclopedic Dictionary of Pyrotechnics: (and Related Subjects) (İngilizce). Journal of Pyrotechnics. ISBN 978-1-889526-21-8. 
  19. ^ a b Sutton, George P. (1963). Rocket Propulsion Elements, 3cü basım. New York: John Wiley & Sons. ss. 25, 186, 187. 
  20. ^ "Turbojet Engine". NASA Glenn Research Center. 8 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2019. 
  21. ^ "Missile system". Brahmos aerospace. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  22. ^ "Lab products: SAMHO". DRDO. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  23. ^ "Warhead". Cambridge. 4 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  24. ^ Carleone, Joseph (1993). Tactical Missile Warheads. American Institute of Aeronautics and Astronautics, Incorporated. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  26. ^ "Missile classification". Brahmos. 29 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  27. ^ "Strategic and nuclear weapons". Indian Express. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  28. ^ a b "Strategic missile". Britannica. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  29. ^ a b c d "Difference between ballistic and cruise missiles". Military view. 14 Eylül 2023. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  30. ^ a b "World's military powers". The Independent. 30 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  31. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ACS isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  32. ^ a b "Missile". Britannica. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  33. ^ "Cruise missile". Britannica. 20 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  34. ^ "Anti ship missile". Britannica. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  35. ^ Moore, John Evelyn; Compton-Hall, Richard (1987). Submarine Warfare, Today and Tomorrow. Adler & Adler. s. 23. ISBN 978-0-9175-6121-4. 
  36. ^ "Anti tank guided missile". Britannica. 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  37. ^ "Tactical Weapons system". Britannica. 12 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  38. ^ Friedman, Norman (1989). The Naval Institute Guide to World Naval Weapons Systems. Naval Institute Press. s. 244. ISBN 9-780-8702-1793-7. 
  39. ^ Hitchens, Theresa (5 Nisan 2019). "Indian ASAT Debris Threatens All LEO Sats: Update". Breaking Defense (ABD ingilizcesi). 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  40. ^ Strout, Nathan (16 Aralık 2020). "Space Command calls out another Russian anti-satellite weapon test". C4ISRNET (ABD ingilizcesi). 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  41. ^ "Russia conducts space-based anti-satellite weapons test". United States Space Command (İngilizce). 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  42. ^ Gohd, Chelsea (22 Kasım 2021). "Russian anti-satellite missile test draws condemnation from space companies and countries" (İngilizce). Space.com. 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2021. 
  43. ^ Strauch, Adam (2014). ""Still All Quiet on the Orbital Front? The Slow Proliferation of Anti-satellite Weapons". Defence & Strategy. 

Wikimedia Commons'ta Füze ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.


Füze sınıfları

Havadan havaya füze (AAM) • Havadan karaya füze (ASM) • Karadan havaya füze (SAM) • Karadan karaya füze (SSM) • Balistik füze • Kıtalararası balistik füze (ICBM) • Denizaltından fırlatılan balistik füze (SLBM) • Balistiksavar füze (ABM) • Seyir füzesi • Gemisavar füze (AShM) • Denizaltısavar füze (ASROC) • Güdümlü tanksavar füzesi (ATGM) • Uydusavar füze (ASAT) • Havadan fırlatılan balistik füze

Güdüm sistemlerine göre
Radrasyon takipli füze • Kablo güdümlü füze • Kızılötesi güdümlü füze • Radyo sinyalli füze • Lazer güdümlü füze • Etkin radar güdümlü füze • Yarı etkin radar güdümlü füze

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Havadan havaya füze</span>

Havadan Havaya Füze, uçak ve helikopterlerin diğer hava araçlarını bertaraf etmekte kullandığı silahlardır. Bu silahlar, ısıya veya hedefe gönderilip yansıyan radar ve lazer sinyallerine veya hedeften çıkan radar sinyallerine güdümlüdürler.

<span class="mw-page-title-main">Tomahawk</span> Uzun menzilli, sesten yavaş seyir füzesi

Tomahawk, tam adı BGM-109 Tomahawk, stratejik bir seyir füzesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kruvazör</span> ağır savaş gemisi

Kruvazör büyük savaş gemilerinin sınıfıdır. Muhrip sınıfı gibi dışarıda destek ihtiyacı olan bir sınıftı fakat modern zamanda bu fark ortadan kalkmıştır. Geçmişte bağımsız operasyonlar için en küçük gemi olarak düşünülürdü. Modern savaşta kruvazörün eski işlevi ortadan kalkmış, yerlerini muhriplere terk etmiştir. Askeri işlev nedeniyle kruvazör adı en büyük gemiler için kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sea Sparrow</span> NATO Donanmasının standart Gemi Konuşlu Kısa Menzilli Hava Savunma Füzesi

RIM-7, NATO Donanmasının standart Gemi Konuşlu Kısa Menzilli Hava Savunma Füzesi'dir

<span class="mw-page-title-main">S-125 Neva</span> Rus yapımı Orta Menzilli Hava Savunma Füzesi sistemi

S-125 Neva\Pechora,, yüksek performanslı uçaklara, diğer hava hedeflerine angajman yetenekli, çok kanallı, her hava şartında faaliyet kabiliyetine sahip olan, Rus yapımı orta menzilli karadan havaya füze savunma düzeneğidir.

<span class="mw-page-title-main">Balistik füze</span> nükleer, kimyasal, biyolojik başlık taşıyabilen uzun menzilli güdümlü veya güdümsüz füzedir

Balistik füze, nükleer, kimyasal, biyolojik başlık taşıyabilen uzun menzilli güdümlü veya güdümsüz füzedir. Bu füzeler tek bir nükleer başlık taşıyabilecekleri gibi, birden fazla başlık taşıyarak bu başlıkları farklı hedeflere yollayabilirler. Bu silahlar, motorlu uçuşta aerodinamik olarak yönlendirilen seyir füzelerinden farklı bir kategoridedir.

<span class="mw-page-title-main">Havadan karaya füze</span>

Havadan karaya füze tabiri askeri uçaklar tarafından fırlatılan, kara ve deniz hedeflerine karşı kullanılan füzelere verilen genel addır. Süzülen bombalara çok benzeseler de bu bombaların sahip oldukları itiş sistemleri vardır. Bu sistemler içerisinde en çok kullanılan türleri roket ve jet motorlarıdır. Bu motorlar silaha kısa ve uzun menzil sağlamaktadır. Bunun yanında Sovyetler tarafından geliştirilen bazı füzelerde kullanılan ramjet sistemi, füzeye hem uzun hem de yüksek uçuş hızı sağlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Güdümlü tanksavar füzesi</span> tankları imha etmek için üretilen güdümlü füze sınıfında bir silah

Güdümlü tanksavar füzesi tankların imhası amacıyla üretilen güdümlü füze sınıfında bir silahtır. Bu füze ya da silahların ana görevi ağır zırhlı tank veya zırhlı savaş araçlarını vurmak ve yok etmektir.

<span class="mw-page-title-main">Seyir füzesi</span> Jet motorundan faydalanan güdümlü, antigemi füze sistemidir

Seyir füzesi kaldırıcı kuvvet olarak kanatçıklarının yardımıyla havanın dinamik yapısından, sürüklenmeyi dengelemek için de çekiş kuvvetlerinden bunun içinde jet motorundan faydalanan güdümlü bir füze sistemidir. Kruz füzesi genel olarak içerisinde klasik patlayıcı veya nükleer bomba bulunan savaş başlıklarını yüzlerce kilometre taşımak üzere tasarlanmıştır. Gelişmiş kruz füzeleri süpersonik veya yüksek sesaltı hızla ilerleyen, kendi kendine sevk edebilen, radara yakalanmamak için çok alçak irtifadan uçabilen araçlardır. Genel olarak bu araçlar savaş başlığı taşımaları ayrıca keşif veya gözetleme değil saldırı amacı taşıdıklarından insansız hava aracı sınıfına girmezler.

<span class="mw-page-title-main">Kablo güdümlü füze</span> Hedefe atılan mühimmat

Kablo güdümlü füze, hedefini bulmak için gerekli koordinatları kablo yardımıyla alan bir güdümlü füze sınıfıdır. Operatör füzeyi ateşlediği andan, füze hedefini vuruncaya kadar geçen sürede füzenin rotasındaki düzeltmeler kablo yardımıyla iletilir. Uçuş esnasında kablo makara düzeneğinden açılarak uzar. Bu sistem en çok tanksavar füzelerinde kullanılmaktadır. Bu sistemin en kötü özelliği azami menzilinin kablonun uzunluğu ile sınırlı olmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">ERYX</span> Avrupalı bir firma olan MBDAnın ürettiği kablo güdümlü tanksavar füzesi

ERYX Avrupalı bir firma olan MBDA tarafından üretilen kısa menzilli seyrüsefer sistemi olarak SACLOS güdümle sistemini kullanan kablo güdümlü bir tanksavar füzesidir. En fazla Kanada Ordusu, Fransız Ordusu ve Norveç Ordusu tarafından kullanılmaktadır. Silah tanksavar özelliğinin yanında sığınakların imhasında da kullanılır. Bazı durumlarda alçaktan uçan helikopterlere karşı uçaksavar olarak kullanılabilir.

<span class="mw-page-title-main">AT-6 Spiral</span> SSCB yapımı güdümlü tanksavar füzesi

9K114 Shturm SSCB tarafından geliştirilen SACLOS sınıfı radyo güdümlü bir tanksavar füzesidir. GRAU tarafından verilen ad ise 9K114. Füzenin NATO rapor adı ise AT-6 Spiraldir. Füzenin bilinen adı ise 9M114 Kokon.

<span class="mw-page-title-main">AT-16 Scallion</span> Rusya tarafından geliştirilen lazer ışın güdümlü tanksavar füzesi

9A1472 Vikhr Rusya tarafından geliştirilen lazer ışın güdümlü tanksavar füzesidir. GRAU adı "9K121",NATO rapor adı ise AT-16 Scalliondur. Füze Ka-50, Ka-52 helikopterleri ve Su-25T savaş uçağından fırlatılır. 1990 yılında Rus Ordusunda kullanılmaya başlandığı düşünülen füze ilk olarak 1992 yılındaki Farnborough Hava Gösterisi sırasında halka izlettirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">MIM-104 Patriot</span> Amerikan menşeli yüksek irtifa uzun menzilli hava savunma sistemi

MIM-104 Patriot, uçaklara, seyir füzelerine ve taktik balistik füzelere karşı koruma sağlamak üzere tasarlanmış uzun menzilli, her irtifada, her türlü hava koşuluna uygun bir hava savunma sistemidir. Amerika Birleşik Devletleri merkezli bir savunma ve havacılık şirketi olan Raytheon Technologies tarafından üretilmektedir. Öncelikle Amerika Birleşik Devletleri ve dünyadaki diğer bazı ülkeler tarafından kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">AGM-88 HARM</span>

AGM-88 HARM Amerikan Raytheon firması tarafından üretilen bir havadan karaya taktik saldırı füzesidir. İlk olarak Texas Instruments tarafından geliştirilen HARM füzesi, radar sistemlerinden yayılan sinyallere odaklanabilmekte ve böylelikle özellikle düşman uçaksavar sistemlerine karşı doğrudan saldırı gerçekleştirilmesine olanak sağlamaktadır. Daha önce aynı amaçla geliştirilmiş olan AGM-45 Shrike ve AGM-78 Standard füzelerinin yerine geçen HARM füzesi, Texas Instruments firmasının silah sistemleri departmanının Raytheon tarafından satın alınmasını takiben bu firma tarafından geliştirilip üretilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cirit (füze)</span>

Roketsan Cirit, Türk roket ve füze üreticisi Roketsan tarafından üretilmekte olan, 8 km menzilli, lazer güdümlü 70 mm'lik füze sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Karadan havaya füze</span> karadan fırlatılan ve hava araçları veya diğer füzelere karşı kullanılan füzeler

Karadan havaya füze veya uçaksavar füzesi, karadan fırlatılan ve hava araçları veya diğer füzelere karşı kullanılan füzelere verilen genel addır.

HİSAR, karadan havaya füze savunma sistemi grubudur. Grup içinde, alçak irtifa hava savunma füzesi sistemi HİSAR-A/HİSAR-A +, orta irtifa hava savunma füzesi sistemi HİSAR-O/HİSAR-O + ve uzun menzilli hava ve füze savunma sistemi HİSAR-U yer alır. Sistemler, Aselsan ve Roketsan liderliğinde 2007'den itibaren geliştirilmektedir.

Atmaca, ROKETSAN tarafından geliştirilmekte olan azami olarak 220–280 km menzilli gemisavar ve/veya seyir füzesi.

<span class="mw-page-title-main">Roket (silah)</span>

Bir roket, roket motoruyla çalışan, kendinden tahrikli, güdümsüz bir silah sistemidir. Roketler öncelikle orta ve uzun menzilli ağır silahlar sistemleri olarak kullanılır. Tarihsel olarak havadan yüzeye, bazıları havadan havaya ve hatta birkaç yerden havaya atılarak önemli bir kullanım gördüler. Modern yüzeyden yüzeye roket sistemlerinin örnekleri arasında BM-27 Uragan ve M270 MLRS Roket Sistemi bulunur. VA-111 Şkval gibi su altında hareket eden roketler ve füzeler, torpido olarak da bilinirler.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.