İçeriğe atla

Evrilmiş Harcanabilir Fırlatma Aracı

SLC-37 fırlatma kompleksinde Delta IV fırlatma sistemi faal olarak kullanımdayken. Sistemin pek çok bileşeni açık bir şekilde görülebilmektedir, bunlar arasında araç ile birlikte hareketli ve sabitlenmiş hizmet yapıları bulunmaktadır. Rampa ise egzoz dumanı yüzünden görülememektedir.

Evrilmiş Harcanabilir Fırlatma Aracı - EHFA (İngilizce: Evolved Expendable Launch Vehicle- EELV), ABD Hava Kuvvetleri (USAF) bünyesindeki bir harcanabilir fırlatma sistemi (İng:expendable launch system) programıdır, ABD Savunma Bakanlığına ve ABD Hükümetine ait diğer görev-yüklerinin uzaya erişimini sağlama amacı gütmektedir. 1990'larda hükûmetin uzaya fırlatışlarını daha ucuz ve güvenilir hale getirme amacıyla başlatılan bu programın sonucunda Delta IV ve Atlas V isimli iki adet fırlatma sistemi geliştirilmiştir. Bu iki fırlatma sistemi, ABD askeri uydularının (İng:military satellite) fırlatılmasında kullanılan asıl yöntemlerdir.[1] ABD Hava Kuvvetleri, EHFA ailesindeki fırlatma araçlarını, en azından, 2030 sonlarına kadar kullanmayı planlamaktadır. Ayrıca geliştirme süreci devamında oluşan (Follow-on) teknolojiler üzerinde duruluyor, bunlardan birisi aslen, iptal edilene kadar, Tekrar-kullanılabilir Hızlandırıcı Sistemiydi (İng:Reusable Booster System).[2]

Tarihçe

ABD'nin sıvı roket sevk/itki teknolojisi geçen 50 yılda; ticari sektörün değişen ihtiyaçlarını karşılamak, ABD Savunma Bakanlığının (İng. Kıs.: DoD) azalan bütçesine uyum sağlamak ve uzaya ulusal düzeyde erişimi garantiye almak üzere evrilmiştir.[3] ABD'nin uzaya erişimin garantilenmesinin önemini, 40 numaralı Ulusal Başkanlık Yönergesi şu şekilde belirtmektedir: Uzaya ABD uzay ulaşım olanakları aracılığıyla erişim belirtilen şu sebeplerden ötürü zorunludur: (1) Birleşik Devletler Hükûmetinin kaynaklarının ve yeteneklerinin/olanaklarının uzaya yerleştirilmesi; (2) Artan işletimsel ihtiyaçlar durumunda uzay-temelli yeteneklerin zamanla güçlendirilmesi veya yörüngedeki uyduların bozulması, fırlatma başarısızlıkları ya da ABD uzay kaynaklarına/mallarına yönelik kasıtlı eylemler sırasında oluşabilecek kesintilerin en aza indirgenmesi ve (3) hükûmetin ve ticari sektörün gerçekleştirdiği insanlı uzay uçuşunun desteklenmesi. ABD, o halde, uzaya erişimi sağlayabilmek için kuvvetli, hassas ve esnek olan ABD uzay ulaşım yeteneklerini sürdürmelidir.[4] ABD'nin işletilen uzay kaynaklarına/mallarına erşimi sağlamak için şu anki çözümü, EHFA programı altındaki iki adet fırlatma araçları ailesini sürdürmekten oluşmaktadır. EHFA programı 1995 yılında ABD Hava Kuvvetlerinin uzaya çıkış modernleştirme programı olarak başlatılmıştır (İng: premium space lift modernization program). Bu programın amacı uzaya fırlatma işletimin maliyetini %25–%50 civarında azaltmak ve miras fırlatma sistemlerinin (İng: heritage launch systems) (Atlas II, Delta II ve Titan IV) güvenilirliğini artırmaktı. Askeri uzay fırlatmaları için EHFA hızlandırıcılarının temini, “ticari benzeri” bir yapıya evrilmek içindi.[5] EHFA programı, ABD'nin uzaya fırlatma ihtyaçlarına çözüm olarak, sonuçta iki adet fırlatma araçları ailesi üretti. Bu iki aileden ilki (şimdilerde Boeing Şirketinin bünyesine alınmış olan) McDonnell Douglas tarafından geliştirilmiş olan Delta IV fırlatma sistemidir, diğeri ise Lockheed Martin tarafından geliştirilmiş olan Atlas V fırlatma sistemidir.

Atlas V ve Delta IV Uzaya Fırlatma Hızlandırıcıları EHFA'yı oluşturmaktadır. ABD Hava Kuvvetleri (USAF) iki yeni fırlatma sisteminin geliştirilmesini sadece 5 yılda denetlemiştir.[5] Boeing'in Delta IV ve Lockheed Martin'in Atlas V programları sonunda, United Launch Alliance (ULA) ortak girişimini oluşturmak üzere birleşmişlerdir.

Kullanımdaki Hızlandırıcı Sistemleri

Atlas V ve Delta IV sistemleri gelişirken birbirinden farklı yollar izlemişlerdir. İki sistemin temel farkları arasında, fırlatma işlemi, fırlatma rampası işletim kavramı ve bazı önemli bileşenler bulunmaktadır.

Atlas V

Atlas V uzaya fırlatma sisteminin, 1954 yılında Kıtalararası balistik füze (KABF) programı altında başlamış bir kökeni vardır.[6] ABD'nin ilk Kıtalararası Balistik Füzesi(KABF) SM-65 Atlas idi. Atlas KABF teknolojisi olarak geliştirilmeye başlanmasına rağmen, kısa süre sonrasında bir uzaya fırlatma aracı (UFA) olarak ortaya çıkmıştır.[6]

Atlas V Yapılandırması

Ana özellikler arasında, RD AMROSS RD-180 motoru tarafından güç sağlanan Ortak Çekirdekli Hızlandırıcı (İng:Common Core Booster), (en fazla 5'e kadar) katı hızlandırıcılara bağlanmış olan Aerojet, Centaur yukarı aşaması olan ve tekli veya çiftli Pratt & Whitney Rocketdyne RL10A-4-2 motorları tarafından güç sağlanan Centaur (roket aşaması) ve 4.2 ile 5.4 metrelik Görev-yükü kaplaması (İng:payload fairing - PLF). Atlas V yapılandırma kimliklendirmesi için üç-haneli (XYZ) bir isimlendirme yöntemi kullanılmıştır. İlk hane Görev-yükü kaplaması boyutunu (4 ya da 5), ikinci hane kaç adet katı roket hızlandırıcısı kullanıldığını (0'dan - 5'e) ve üçüncü hane ise Centaur üzerinde kaç adet motor kullanıldığını(1 ya da 2) belirtmektedir.

Delta IV

Delta SLV, doğrudan Thor füzesinden (PGM-17 Thor) türetilmiştir. 1950'lerde bir fırlatma aracı olarak ortaya çıkan Delta programı, NASA tarafından başlatılmıştır.

Delta IV Yapılandırması

Ana özellikler arasında, Pratt and Whitney Rocketdyne RS-68 motoru tarafından güç sağlanan Genel Hızlandırıcı Çekirdeği (İng:Common Booster Core - CBC), Delta Kriyojenik İkinci Aşama (İng:Delta Cryogenic Second Stage - DCSS) ve rampa dışı "uzay aracı dikey yerleştirimi" bulunmaktadır. Delta IV M yapılandırması, CBC ilk aşaması ve 4-m çağında DCSS bileşenlerinden oluşur.[7] Üç adet Delta IV M+ yapılandırması mevcuttur. Delta IV M+(4,2); ilk aşama CBC ve 4-m çapındaki DCSS ile PLF bileşenleri destekleyip güçlendirmek üzere, dahili takılan ve "katı roket motoru" (solid rocket motors-SRM) da denen iki adet "katı roket hızlandırıcısı" (İng:solid rocket booster) kullanır. Delta IV M+(5,2) ve Delta IV M+(5,4) ise have sırasıyla iki ve dört adet SRM içermektedir ve 5-m çapında DCSS ile PLF bileşenlerine sahiptir. Ağır-Yük Kaldırma Aracı (İng:Heavy Lift Vehicle-HLV) türevi ise 5-m çağında DCSS ve PLF içeren iki adet dahili takılan CBC çekirdek içermektedir. Delta IV-Heavy; Delta IV-M ile aynı yapılandırmayı (dahili bağlanmamış Aerojet hızlandırıcılar) kullanmaktadır ancak fazladan iki adet Genel Hızlandırıcı Çekirdeğe sahiptir.

Geliştirilmesi

ABD Hava Kuvvetleri EHFA'nın ilk planlarını, gelişmiş bir sistem ve mimari hakkında yıllardır süren ve devlet tarafından akçalanmış (para desteği sağlanmış) çalışmaların sonucunda, 1994 yılında oluşturmuştur; kullanımda olan "miras" uzaya-fırlatıcıların (İng:spacelifters) (Örn: Delta II, Atlas II/Centaur, Titan IV, vb.), hepsinin olmasa da çoğunluğunun, değiştirilmesi hedeflenmekteydi. Uzaya-fırlatıcı için hedeflenen mimari; standartlaşmış kaplamalar (İng:Fairing), Sıvı roket hızlandırıcısı (İng:Liquid rocket booster), yukarı aşamalar ve katı yakıtlı roketlere dayanacak şekilde tasarlanacaktı. Standart Görev-yükü Arayüzü (İng:Standard Payload Interface) platformu ise maliyeti azalatıp verimi artırmanın başka bir yolu olarak önerilmişti.

İlk ihale teklifleri dört büyük savunma sektörü yüklenicisinden geldi: Lockheed Martin, Boeing, McDonnell Douglas ve Alliant Techsystems. Her teklif çeşitli ve farklı fikirler içeriyordu. Boeing, başlangıçta Uzay Mekiği Ana Motorlarını (İng:SSME) kullanmayı teklif etmiştir.[8] 1997 yılında McDonnell Douglas şirketi Boeing ile birleşmiş ve Boeing'in Delta IV uzaya-fırlatıcısını EHFA teklifi için kullanmıştır.

Tasarım

Boeing ve Lockheed Martin şirketlerinin her ikisi de ihalenin son aşaması için ortaklaşa 100 milyon $ değerinde sözleşmeye hak kazanmışlardır. Her iki şirket de tasarımlarını modülerlik, tek tip (standart) yapılanma ile donanım miktarını en aza indirme ve kanıtlanmış, güvenilir ve basitleştirilmiş sistemleri kullanma üzerine kurmuştu. Boeing,daha sonra Delta IV'ün çekirdeğini oluşturacak olan, Genel Hızlandırıcı Çekirdeği'ni (İng: Common Booster Core - CBC) geliştirdi. Atlas V için ise, Lockheed Martin benzer bir şey yapmış ve Genel Çekirdek Hızlandırıcısı (İng Common Core Booster -CCB) olarak adlandırmıştır.[9]

Endüstriyel casusluk

Boeing şirketinin elinde Lockheed Martin şirketine ait olan patentli belgelerin olduğu ortaya çıktı.[10] Davayı sonlandırmak için, her iki şirket de güçlerini birleştirmeye karar verdi ve United Launch Alliance isimli ortak girişimi oluşturdular.[11] Şirketlerden her biri %50 oranında hisseye sahiptir.[12]

Fırlatma hizmetleri sözleşmeleri

1998 yılı Ekim ayında, ('Satın Alım 1' olarak bilinen) iki adet fırlatma hizmetleri sözleşmesi verildi. Verilen iki adet geliştirme anlaşmasıyla birlikte, sözleşmelerin toplam değeri 3 milyar $'dan fazlaydı.[9] Boeing şirketi 28 adet fırlatmanın 19 tanesi için hak kazandı; Lockheed Martin şikretine ise kalan 9 adet fırlatma verildi. Fırlatmalar için Boeing şirketine 1,38 milyar $ Lockheed Martin şirketine ise 650 milyon $ verilmiştir[13] 2003 yılında USAF; 7 adet fırlatmayı Delta IV yerine Atlas V kullanılacak şekilde güncellemiştir[14]

Rekabet

2012 yılının Aralık ayında; DoD EHFA-sınıfı fırlatma aracı pazarının, 2015 yılından başlayarak yeniden rekabete açılacağını duyurmuştur. "Yeni plana göre Hava Kuvvetleri; şu anki tekel satıcı olan United Launch Alliance (ULA) şirketinden 36 adete "kadar" fırlatma satın alması için yetkilendirilmiştir, diğer taraftan rekabet ortamı oluşturmak için 14 adet daha fırlatma satışa çıkarılmıştır. Bu yeni dönem 2015 yılında başlayacak ancak ilk fırlatmalar 2017 yılı içerisinde gerçekleşecektir".[15] Hava Kuvvetleri, 2014 ve 2015 yılları içinde,Falcon 9 v1.1 ve Falcon Heavy roketlerinin onaylanma süreçlerini destekleyen kanıtlama uçuşları olarak, iki adet fırlatma için SpaceX şirketi ile sözleşme imzalamıştır.[16]

Ertelemelerin ardından, Hava Kuvvetleri Falcon 9 roketinin onaylanmasının 2015 ortalarında gerçekleşmesini beklemektedir. Diğer taraftan SpaceX ve Hava Kuvvetleri; SpaceX'in fırlatmaların rekabet dışı bir şekilde ULA'ya verilmesine itiraz amaçlı açtığı dava bünyesinde arabulucu vasıtasıyla anlaşma evresine girmiş durumdadırlar.[17]

İnsanlı uçuşa uygunluk

Orion uzayaracı için olan fırlatma aracının özelliklerinin belirlenmesi amacıyla, NASA Aerospace Corporation şirketinden 2005, 2008 ve 2009 yıllarında teknik ve donanımsal olarak uygulanabilirliğini ve bir EHFA'nın,İnsanlı uzay uçuşu görevlerinde kullanılmak üzere, İnsanlı uçuşa uygun (İng:human-rated) hale getirilmesi için değiştirilmesinin maliyetini belirlemesi için üç kez görevlendirilmiştir.[18] Daha sonraki iki belirleme işlemi ayrıca Ares I roketinin Delta IV Heavy roketiyle değiştirilmesi olasılığını da ele almıştır. Raporlar, Delta IV Heavy roketinin UUİ ve Ay için belirlenmiş verimlilik gereksinimlerini karşıladığını göstermektedir.[19] Delta IV roketindeki değişikliklerden farklı olarak, Heavy uyarlaması katı roket hızlandırıcısı kullanmamaktadır.

ABD İnsanlı Uzay Uçuşu Planları Değerlendirme Kuruluna yapılan bir sunumda, Bir Uzay-Havacılık (Aerospace) Şirketi temsilcisi yukarıda bahsedilen çalışmanın özetini sunmuştur. Özet'in içeridiğinde; yeni tasarlanmış bir yukarı aşama olmadan dahi, insanlı-uçuşa-uygunluk almış bir Delta IV Heavy roketinin, mürettebatlı bir Orion uzayaracını Uluslararası Uzay İstasyonu'na çıkarmasının uygulanabilir olduğu değerlendirilmiştir.[20] Sonrasında ULA, insanlı uçuşa uygun EHFA'lar için yapılması gerekli değişiklikleri ayrıntılı olarak ele alan bir çalışma yayımlamıştır.[21] 2 Şubat 2010 tarihinde NASA ULA şirketine,Ticari Mürettebat Geliştirme (CCDev) programı çerçevesinde, 6,7 milyon $ değerinde teşvik fonu vermiştir.[22] Her iki EHFA üzerinde de kullanılabilecek bir Acil Durum Algılama Sistemi (İng: Emergency Detection System - EDS) geliştirilmesi için bir uzay yasası anlaşması yapılmıştır. EDS; fırlatma aracının ve uzay aracının hayati öneme sahip sistemlerini ve sorunların durumunu, alçak Dünya yörüngesine yapılan görevlerde mürettebata verilen uyarı ve iptal komutlarını izlemektedir.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ Tony Capaccio (29 Aralık 2009). "Boeing May Lose $271 Million in Rocket Billings, Pentagon Says". Bloomberg. 19 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2015. 
  2. ^ Guy Norris (24 Nisan 2012). "Reusable Successor To EELV Moving Ahead". Aviation week. 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020. 
  3. ^ Coleman, M. (2000). U.S. expendable launch vehicle performance history. Paper presented at the 36th Joint Propulsion Conference, Huntsville, AL.: AIAA Paper 2000–3281. 25 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  4. ^ Bush, George W. (2004). Nspd-40:u.s space transportation policy. US Gov. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015. 
  5. ^ a b Buzzatto, J.L. (2003). The transition of space launch-heritage to eelv. Paper presented at the Space Conference, Long Beach, CA.AIAA Paper 2003–6408: AIAA. 25 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  6. ^ a b Minami, H.M (1991). Atlas engines-a history (Paper presented at the 27th Joint Propulsion Conference, Sacramento, CA. bas.). AIAA Paper 91–1943.: AIAA. 25 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020. 
  7. ^ William Graham (3 Nisan 2012). "ULA Delta IV launches the NROL-25 military satellite from VAFB". nasaspaceflight.com. 13 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2015. 
  8. ^ "Boeing Banks on SSME For Air Force Contract," Space News, 1 May 1995, page 2.
  9. ^ a b "Evolved Expendable Launch Vehicle". USAF Space Command. Mart 2009. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015. 
  12. ^ "About ULA". ULA. 30 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2015. 
  13. ^ "EELV Evolved Expendable Launch Vehicle". GlobalSecurity.org. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2015. 
  14. ^ Justin Ray (24 Temmuz 2003). "Pentagon strips 7 launches from Boeing Delta 4 rocket". Spaceflight Now. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2015. 
  15. ^ Money, Stewart (4 Aralık 2012). "EELV Update : A Split Decision and a New Beginning". Innerspace. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2012. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2015. 
  17. ^ "Spacex US Air Froce to enter Mediation over ULA blockbuy". 
  18. ^ Frank Morring, Jr. (15 Haziran 2009). "Study Finds Human-rated Delta IV Cheaper". Aviation Week. []
  19. ^ "Human-rated Delta IV Heavy study Constellation architecture impacts" (PDF). Aerospace Corporation. NASA. Haziran 2009. 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Kasım 2015. 
  20. ^ Gary Pulliam (17 Haziran 2009). "Initial Summary of Human Rated Delta IV Heavy Study" (PDF). 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Kasım 2015. 
  21. ^ Jeff A. Patton. "Atlas and Delta Capabilities to Launch Crew to Low Earth Orbit" (PDF). 1 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2015. 
  22. ^ "NASA Selects United Launch Alliance for Commercial Crew Development Program". 2 Şubat 2010. 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2015. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Uzay aracı</span> araştırma yapmak üzere uzaya gönderilen insanlı veya insansız araçların ortak adı

Uzay aracı ya da uzay gemisi, Dünya'nın atmosferi dışında, özellikle dış uzayda çalışmak üzere tasarlanmış araç ya da makinedir. Uzay araçları insanlı ya da insansız olabilir. Bir uzay aracı telekomünikasyon, Dünya'nın gözlemlenmesi, meteoroloji, yolbul, uzay kolonizasyonu, gezegen keşfi, uzay turizmi, uzay savaşımı, uzay ortamında insan ve kargo taşınması gibi görevler için yapılmış olabilir. Bu tanım aynı zamanda yapay uyduları da kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Saturn V</span>

Satürn V ABD yapımı insan taşıyabilen kullan at roket olup, NASA'nın Apollo ve Skylab programlarında 1967 ile 1973 arasında kullanılmıştır. Bu çok kademeli sıvı yakıtlı fırlatma aracını NASA 13 kez Kennedy Uzay Merkezi - Florida'dan hiçbir mürettebat veya yük kaybı olmadan fırlatmıştır. Kullanılabilirliği olan en uzun, en ağır ve en güçlü roket olup halen en ağır fırlatma aracı kapasitesi rekorunu elinde tutmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Energiya</span>

Energiya, Sovyet uzay mekiği Buran'da taşıyıcı görevini üstlenen roket. 175 tonu taşıyacak kadar güçlüdür. Valentin Gluşko tarafından tasarlamış ve yalnızca 2 kez uzaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">SpaceX</span> Amerikan özel havacılık şirketi

SpaceX, merkezi ABD'nin Kaliforniya eyaletindeki Hawthorne şehrinde bulunan bir Amerikalı uzay taşımacılığı şirketidir. SpaceX; Falcon 9, Falcon Heavy, Starlink, Dragon Kargo, Starship gibi uzay misyonu araçlarını bünyesinde bulundurmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Falcon 9</span> Merkezi Kaliforniyanın Hawthorne şehrinde olan SpaceX şirketi tarafından tasarlanıp geliştirilen yeniden kullanılabilir bir fırlatma araçları ailesi

Falcon 9, merkezi Kaliforniya'nın Hawthorne şehrinde olan SpaceX şirketi tarafından tasarlanıp geliştirilen yeniden kullanılabilir bir fırlatma araçları ailesidir. Bu fırlatma araçları ailesi Falcon 9 v1.0, Falcon 9 v1.1, Falcon 9-R'den oluşmaktadır. Bu yörüngeye iki aşamada çıkan aracın her iki aşaması için de güç, yakıt olarak sıvı oksijen (LOX) ve roket-sınıfı kerosen (RP-1) kullanan roket motorları tarafından sağlanır. Falcon 9'un şu anki haliyle alçak Dünya yörüngesine 13150 kilogram (28990 lb) ağırlığında ve yer istasyonu transfer yörüngesine 4,850 kilogram (10,690 lb) ağırlığında görev yüklerini taşıyabilmektedir. Her üç Falcon 9 aracı da orta ölçekteki fırlatma sistemleri sınıfındadır.

<span class="mw-page-title-main">Falcon 1</span> SpaceX şirketi tarafından özel sermaye ile geliştirilmiş ve üretilmiş olan, bir harcanabilir fırlatma sistemi

Falcon 1, SpaceX şirketi tarafından özel sermaye ile geliştirilmiş ve üretilmiş olan, bir 'harcanabilir fırlatma sistemidir. Yörüngeye-iki-aşamalı-çıkan türdeki roket her iki aşama için de yakıt olarak LOX/RP-1 karışımını kullanmaktadır, ilk aşamada tek bir Merlin motoru ve ikinci aşamada ise tek bir Kestrel motoru kullanılmaktadır. Roket baştan sona SpaceX tarafından tasarlandı ve özel sermaye ile geliştirilerek yörüngeye çıkabilen ilk başarılı sıvı-yakıt-itkili fırlatma aracı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Falcon (roket ailesi)</span>

Falcon roket ailesi, Space Exploration Technologies (SpaceX) şirketi tarafından geliştirilen ve işletilen bir dizi fırlatma aracıdır. Tamamen 21. yüzyılda tasarlanmış ilk yörüngesel fırlatma araçlarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Falcon Heavy</span>

Falcon Heavy, SpaceX tarafından tasarlanmış ve üretilmiş, kısmen yeniden kullanılabilen bir ağır yük fırlatma aracıdır. Falcon Heavy, Falcon 9 fırlatma aracının bir uyarlamasıdır ve Falcon 9 roket çekirdeğinin yanı sıra, Falcon 9 ilk aşamasından türetilmiş olan, fazladan iki adet sonradan eklenen roketten oluşmaktadır. Bu yapılandırma Alçak Dünya yörüngesine (ADY) çıkarılabilen görev yükü miktarını yaklaşık 54 tona yükseltecektir, bununla karşılaştırılacak olursa Falcon 9 v1.1 aracı 13 ton'a kadar görev yükünü ADY'ye çıkarabilmektedir. Falcon Heavy için ilk fırlatma 6 Şubat 2018 tarihinde başarılı olarak gerçekleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Fırlatma aracı</span> uzaya bir obje taşımayı sağlayan roket

Uzay yolculuğu alanında fırlatma aracı ya da taşıyıcı roket bir görev-yükünü Dünya'nın yüzeyinden uzaya taşımak için kullanılan bir rokettir. Bir fırlatma sistemi fırlatma aracından, fırlatma rampasından ve diğer çeşitli altyapı bileşeninden oluşmaktadır. Genelde taşıyıcı roketler yörüngeye yapay uydu yerleştirmek için kullanılırken, araştırma roketi gibi bazı uzay uçuşları Yörünge-altı uzay uçuşu olarak sınıflandırılır. Bazı roketler ise bir uzay aracının Dünya'nın yörüngesinden tamamen kurtulamasını sağlarlar.

<span class="mw-page-title-main">Atlas V</span>

Atlas V, aktif olarak sürmekte olan fırlatma sistemlerinden Atlas Füzesi ailesi içerisinde bulunmaktadır. Roket ilk başlarda sadece Lockheed Martin şirketinin desteğiyle sürmesine karşın, devreye Boeing, United Launch Alliance'nin (ULA), Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA)'nin de girmesiyle hız kazanmıştır. Atlas V'in motoru Rus yapımı RD-180 dir ve yakıt olarak kerosen ile sıvı oksijen kullanmaktadır. Atlas V roketinin çapı 7.2 m olup, yüksekliği ise 32.3 m dir. Roket Decatur, Alabama ve Harlingen, Teksas'ta monte (üretim) yapılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">United Launch Alliance</span>

United Launch Alliance (ULA), Lockheed Martin ile Boeing ortaklığında kurulan bir havacılık ve uzay mühendisliği şirketidir. Şirket 1 Aralık 2006 tarihinde kurulmuştur. En büyük müşterileri NASA ve ABD Savunma Bakanlığı'dır. Şirketin merkezi Centennial'da yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Artemis Programı</span> Ay ve Marsta insan keşfine olanak sağlayacak üç aşamadan oluşan uzay programı

Artemis Programı ya da Artemis görevi, Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) liderliğinde, Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Japonya Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) ve Kanada Uzay Ajansı (CSA) gibi uluslararası ortaklar tarafından yönetilen bir robotik ve insanlı Ay keşif programıdır. Projenin amacı "ilk kadın ve sıradaki erkeği" Ay'ın güney kutbuna indirmek olarak ifade ediliyor. Projenin ismini aldığı Artemis, Yunan mitolojisinde tanrı Apollon'un ikiz kız kardeşi ve ay tanrıçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">RL10</span>

RL10, itici gazlar olan kriyojenik sıvı hidrojen ve sıvı oksijen yakan, Aerojet Rocketdyne tarafından Amerika Birleşik Devletleri'nde inşa edilen sıvı yakıtlı kriyojenik bir roket motorudur. Modern versiyonlar vakumda motor başına 110 kilonewton (25.000 lbf) kadar itme gücü sağlar. Atlas V'in Centaur üst fazı ve Delta IV'ün DCSS'si için üç RL10 versiyonu üretildi. Uzay Fırlatma Sisteminin Keşif Üst Fazı, OmegA roketinin üst fazı ve Vulcan roketinin Centaur V'i için üç versiyon daha geliştirilmektedir.

Delta IV Heavy, Delta IV ailesinin en büyük türü olan harcanabilir ağır yük fırlatma aracıdır. Bu, SpaceX'in Falcon Heavy'sinin arkasında, çalışan dünyanın en büyük kapasiteli ikinci fırlatma aracıdır ve onu CNSA'nın Long March 5'i yakından takip eder. United Launch Alliance tarafından üretilmiştir ve ilk 2004 yılında fırlatılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dream Chaser</span>

Dream Chaser, Sierra Space adlı Uzay şirketi tarafından geliştirilmekte olan Amerikan yapımı bir yeniden kullanılabilir gövdeden taşımalı (ing:lifting-body) uzay uçağıdır. Orijinalde mürettebatlı bir araç olarak tasarlanmış olan Dream Chaser Uzay Sistemi, kargolu versiyonu olan Dream Chaser Kargo Sistemi operasyonel hale geldikten sonra üretilecektir. Mürettebatlı versiyonunun, yer ile alçak Dünya yörüngesi arasında kargo ile birlikte 7 kişiye kadar mürettebat da taşıyabilmesi planlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Modüler roket</span> Çok kademeli roket türü

Modüler roket, görevden göreve değişebilen bileşenlere sahip bir tür çok kademeli rokettir. Bu tür birkaç roket; nakliye, üretim ve uçuş hazırlıkları için destek altyapısını optimize etme masraflarını en aza indirmek için birleşik modüller gibi benzer konseptleri kullanır.

<span class="mw-page-title-main">Tek Seferlik Fırlatma Sistemi</span>

Tek seferlik fırlatma sistemi, yalnızca bir kez fırlatılabilen ve ardından modülleri ya yeniden giriş sırasında yok edilen ya da uzayda atılan bir fırlatma aracıdır. ELV'ler tipik olarak, yakıtları tükendiğinde ve araç irtifa ve hız kazandığında sırayla atılan birkaç roket aşamasından oluşur. 2022 itibarıyla, çoğu uydu ve insanlı uzay aracı şu anda ELV'lerde fırlatılıyor. ELV'lerin tasarımı, yeniden kullanılabilir fırlatma sistemlerinden daha basittir ve bu nedenle daha düşük üretim maliyetine sahip olabilir. Ayrıca, bir ELV, tüm yakıt tedarikini, yükünü hızlandırmak için kullanabilir ve daha büyük taşıma yükleri sunabilir. ELV'ler, onlarca yıldır yaygın olarak kullanılan kendini kanıtlamış teknolojilerdir.

<span class="mw-page-title-main">Centaur (roket üst kademesi)</span>

Centaur, ABD fırlatma hizmeti sağlayıcısı Birleșik fırlatma ittifakı (ULA) tarafından üretilen, bir ana aktif versiyon ve bir versiyon geliştirilmekte olan bir roket tahrikli üst aşamalar ailesidir. çapında Common Centaur/Centaur III, Atlas V fırlatma aracının üst aşaması olarak uçar ve çapındaki Centaur V, ULA'nın yeni Vulkan roketinin üst aşaması olarak geliştiriliyor. Centaur, sıvı hidrojen (LH 2 ) ve sıvı oksijen (LOX) itici gazlarını kullanan ilk roket aşamasıydı, üst aşamalar için ideal olan ancak önemli taşıma zorlukları olan yüksek enerjili bir kombinasyondur.

International Launch Services, Inc. (ILS), ticari Angara ve Proton roket fırlatma hizmetlerinin dünya çapında satışına ilişkin münhasır haklara sahip bir ortak girişimdir. Proton fırlatıcıları Kazakistan'daki Baikonur Cosmodrome'da gerçekleşirken Angara, Rusya'daki Plesetsk ve Vostochny Cosmodrome'dan fırlatılır.

<span class="mw-page-title-main">National Launch System</span>

National Launch System, 1991 yılında Başkan George HW Bush tarafından Dünya yörüngesine ulaşmak için Space Shuttle alternatiflerini belirlemek üzere başlatılmış bir projeydi. Kısa bir süre sonra NASA, Lockheed Missiles and Space, McDonnell Douglas ve TRW'den on aylık bir çalışma yapmalarını istedi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.