İçeriğe atla

Evrensel temel gelir

Temel gelir veya vatandaşlık geliri, bir devletin tüm vatandaşlarına düzenli diğer gelirlerinden ya da servetlerinden bağımsız olarak toplumun bir bireyi olmaları nedeniyle düzenli bir gelir sağlamasını öneren sosyal güvenlik kuramıdır.[1]

Temel gelirin bir politika aracı olarak kullanılması önerisi 1986'da kurulan Avrupa Temel Gelir Ağı (Basic Income European Network) projesi ile başlamıştır. Tartışmalar tüm dünyada ilgi çekince, Avrupa ile sınırlı kalınmamış ve Küresel Temel Gelir Ağı (Basic Income Earth Network) projesine dönüştürülmüştür. 1986-2004 yılları arasında Avrupa kentlerinde iki yılda bir düzenlenen kongreler, 2006'da Güney Afrika’da, 2010'da ise Brezilya'nın Sao Paulo kentinde düzenlenmiştir.

Finlandiya'da aylık 800 euro olarak uygulamaya geçirilmesi tartışılmaktadır.[2]

Tarihçe

Thomas Paine

Kavramın kökeni Thomas More'un Ütopya'sına (1516) kadar dayanır. Ancak fikrin asıl fikir babası olarak Juan Luis Vives (1492-1540) sayılmalıdır. Vives, 1526'da bilimsel bir andaçya yazdığı 'Yoksullara Yardım' yazısında belediye sınırları içinde yaşayan herkese beli bir asgari yaşam güvencesi sağlama önerisinde bulunmuştur.[3] Vives'ye göre yoksul insanlara, eğer çalışmaya isteklilerse yardım yapılmalıdır. Yoksulların bir uğraşının olması olması onları kötü düşüncelerden ve eylemlerden uzaklaştırır. Yoksullar açlıktan ölmemeli; ancak tembellik etmemeleri için bazı işlerle uğraştırılmalıdırlar. Zenginler ise doğanın onlara bahşettiği hediyeleri, ihtiyaç içinde bulunanlara vermedikleri sürece sadece birer hırsızdır, sadece kendileri için yaratılmamış olan birşeyi gaspetmektedir. Vives'in düşünceleri 1587–98 arasında İngiltere'de uygulanan "Yoksulluk Yasası"na ilham kaynağı olmuştur.[3]

Fransız devrimi ile yoksulluğun azaltılması düşüncesi yeniden öne çıktı. Marqui de Concordet(1743-1794) bunun için "temel bağış" adı verdiği bir fikir attı. Daha sonra Thomas Paine'in (1737-1809) geliştirdiği bu düşünceye göre yeryüzü insanoğlunun ortak malıdır ve verimli toprakları olan her mal sahibinin topluma ödemesi gereken bir kira borcu vardır. Bu doğal mirasın 21 yaşına giren her insana ödenmesi gerekir. Ütopik sosyalistlerden Charles Fourier (1772-1837) avlanma, balık tutma, hayvan otlatma vb. temel hakların uygarlık tarafından tecavüze uğratıldığını ve, insanların doğal kaynaklara doğrudan ulaşımının engellenmesi karşılığında bir "geçim ödeneği" sağlanması gerektiğini savunur. Yine ütopik sosyalistlerden Joseph Charlier Fourier'in "geçim ödeneği"ne devletin çok fazla müdahale edebileceği gerekçesiyle karşı çıkmış, yerine tüm gayrimenkullerin kira bedeki hesaplanarak bir "bölgesel kar payı" hesaplanmasını ve bunun her vatandaşa ödenmesini önermiştir.[3] John Stuart Mill ise "Principles of Economy" adlı eserinde Fourier'in önerisinin büyük bir ileri görüş olduğunu; ancak bu geçim ödeneğinin sağlanması için özel mülkiyetin ortadan kalmasının gerekmediğini, hatta mirasın bile sürebileceğini söyler. Buna göre önce üretim,n toplamından toplumun her bir üyesine belli bir geçim ödeneği dağıtılır. Kalan fazla ise emek, kapital ve yetenek arasında önceden belirlenmiş oranlara göre dağıtılabilir.[4]

20. yüzyıl bu düşüncelerin en çok tartışıldığı yüzyıl oldu. Bertrand Russell anarşizm ve sosyalizmin birleştirilmesi konusunda kafa yordu, anarşizmin özgürlüğü, sosyalizmin üretimi öne çıkardığını, bunların birleştirilebileceğini ve çalışsın çalışmasın herkese belli bir asgari gelir ödenebileceğini, eğitim süresi bittikten sonra kimsenin çalışmaya zorlanmaması ve tercihinde özgür olması gerektiğini savundu.[4]

Vatandaşlık gelirinin bir başka biçimi Milton Friedman'ın 1962'de "Capitalism and Freedom" adlı kitabında ortaya atmış olduğu Negatif Gelir Vergisi'dir. Bu öneri ABD'de Earned Income Tax Credit, İngiltere'de Working tax credit adı altında tartışılmaktadır. Negatif Gelir Vergisi de düşük gelir sahiplerine vergi muhafiyeti ve yüksek gelir sahiplerine daha yüksek vergilendirme sistemi yardımıyla bir nakdi gelir desteği sağlamak için geliştirilmiştir.Milton Friedman, Robert Lampman, Robert Theobald ve James Tobin gibi iktisatçıların savunduğu tez, 1974 yılında OECD tarafından üye ülkelere önerildi ve ABD ile İngiltere'de pilot proje olarak uygulandı. Ancak projeye destek 80'li yıllarda azaldı.[5]

Kavramın Çerçevesi

Kavram bugüne kadar farklı açılardan ifade edilmiştir. Hem yoksullukla mücadele çerçevesinde bir kavram olarak, hem de işsiziliğe çözüm olarak önerilmektedir. Diğer yandan ise vergilerle ve kesintilerle finanse edilen İşsizlik Sigortası, Sosyal Yardım, Çocuk parası vb. ile ilgili tüm sosyal yardım kuruluşlarını ortadan kaldırmak düşünülmektedir.

Deneyimler

Alaska

Alaska'da 1976'dan bu yana uygulanan Alaska Permanent Fund (Alaska daimi fonu) tam anlamıyla bir temel gelir uygulaması olmamakla birlikte bu tartışma çerçevesinde ele alınmaktadır.[6][7] Dönemin Alaska hükûmeti petrol gelirlerini hızlı şekilde harcadığı için suçlamalara maruz kaldı ve 1976'da yapılan halkoylaması ile petrol gelirlerinin belli bir kısmının oluşturulan fona aktarılması ve halka dağıtılması kararlaştırıldı. Fon ilk ödemesini 1982 yılında kişi başına 1000 dolar olarak yaptı.[8] Bugüne kadar petrol gelirlerinin yüzde 25'i fona aktarıldı ve her yıl 800 dolar ile 2000 dolar arasında değişen miktarlarda ödeme yapıldı. Fondan halen 650 bin ile 700 bin arasında insan yararlanmaktadır.[6]

Brezilya

Brezilya 2004 yılında anayasasına Temel Gelir'i koyan ilk ülke oldu.[9] Böylelikle en az beş yıldan beri ülkede yaşayan herkes, çalışıp çalışmadığından, bir serveti olup olmadığından bağımsız olarak barınma, yiyecek ve sağlık gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için devlet güvencesine alındı. Kanunun aşama aşama herkesi kapsayacağı belirtiliyordu. Bugüne kadar sadece en yoksulları kapsamına alan Bolsa Familia hayata geçirilebildi. Bu uygulama da henüz bazı şartlar taşır. Gerçi orta vadede Bolsa Familia uygulaması halkın yüzde 25'ine ulaşmış olsa da, hâlâ çok sayıda yoksul bilgi ve destekten yoksun durumdadır.[10]

Okuma Listesi

Kaynakça

  1. ^ Eyüp BEDİR (Ocak 2012). "Yoksullukla Mücadelede Yeni Bir Tartışma Alanı: Vatandaşlık Geliri" (PDF). Sosyal Güvenlik Dergisi • 2012/1. s. 25. Erişim tarihi: 26 Ocak 2016. []
  2. ^ Zehra ÖZER (8 Aralık 2015). "Her Finlandiyalı için temel gelir 800 Avro: Bu nasıl uygulanabilir?". bruxelleskorner.com. 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2016. 
  3. ^ a b c Sosyal Devletin Yeniden Yapılandırılmasında Bir Araç Olarak Asgari Gelir Düşüncesi: Teorik Yaklaşımlar 12 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Doç. Dr. Nuray Gökçek Karaca, Anadolu Ün., 09.06.2016 tarihinde erişildi.
  4. ^ a b History of basic income 16 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Basic Income European Network resmi sitesi, Vatandaşlık geliri uluslararası
  5. ^ Yoksullukla Mücadele ve Negatif Gelir Vergisi Önerisi 6 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Coşkun Can Aktan ve İstiklal Yaşar Vural, 09.06.2016 tarihinde erişildi.
  6. ^ a b By the numbers: Alaska Permanent Fund Dividend 6 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Alaska Dispatch News, 10.06.2016'da ulaşıldı.
  7. ^ In Alaska bekommt im Oktober jeder Einwohner 2072 Dollar geschenkt 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ze.tt, 10.06.2016 tarihinde erişildi.
  8. ^ Landmarks in Permanent Fund History 18 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., APEC resmi sitesi, 10.06.2016 tarihinde erişildi.
  9. ^ Almosen für alle 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., http://lateinamerika-nachrichten.de 4 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 10.06.2016 tarihinde erişildi.
  10. ^ Sie gingen hin und fingen an 5 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., publik.verdi.de, 10.06.2016 tarihinde erişildi.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Paraguay</span> Güney Amerikada ülke

Paraguay Cumhuriyeti, Güney Amerika'da bir ülkedir. Denize kıyısı olmayan bir ülke, güneyi ile güneybatısında Arjantin, kuzeyi ile kuzeydoğusunda Brezilya, kuzeybatısında ise Bolivya ile çevrelenmiştir.

Vergi hukuku, kamu hukuku içinde yer alan ve devletin mali faaliyetlerinin hukuki yönünü inceleyen mali hukukun bir alt dalıdır. Mali hukuk; vergi (gelir) hukuku, harcama (gider) hukuku ve bütçe hukuku olmak üzere üç alt sınıflandırmaya tabidir. Vergi hukuku, devletin kamu gücüne dayanarak elde ettiği kamu gelirlerinin hukuki rejimini inceler.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye İş Kurumu</span> Türkiye Cumhuriyetinin Kamu İstihdam Kurumu

Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Türkiye'de istihdamın korunmasına, geliştirilmesine, yaygınlaştırılmasına ve işsizliğin önlenmesi faaliyetlerine yardımcı olmak ve işsizlik sigortası hizmetlerini yürütmek üzere kurulmuş, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın ilgili kuruluşu olup, özel hukuk hükümlerine tâbi, tüzel kişiliği haiz, idarî ve malî bakımdan özerk bir kamu kuruluşudur.

<span class="mw-page-title-main">Uluslararası Para Fonu</span> uluslararası finans kurumu

Uluslararası Para Fonu, küresel finansal düzeni takip etmek, borsa, döviz kurları, ödeme planları gibi konularda denetim ve organizasyon yapmak, aynı zamanda teknik ve finansal destek sağlamak gibi görevleri bulunan uluslararası bir organizasyondur.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı</span> Birleşmiş Milletlerin küresel kalkınma ağı

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Birleşmiş Milletler'in küresel kalkınma ağı oluşturmak için kurduğu bir programdır. Özellikle gelişmekte olan ülkelere odaklanarak, insanların daha iyi yaşam standartlarına sahip olmaları için gerekli olan bilgi, deneyim ve kaynakları sağlar. UNDP, bu amaç doğrultusunda hükûmetler, sivil toplum kuruluşları, akademi ve iş çevreleri ile iş birliği yaparak kalkınma çalışmaları yapar.

<span class="mw-page-title-main">Man Adası</span> Britanya taç toprağı olan ancak Birleşik Krallıkın parçası olmayan ada

Man Adası, İrlanda Denizi'nde, Britanya Adaları'nın coğrafî merkezinde yer alan ada. Birleşik Krallık'a dâhil olmamakla beraber taç toprakları olarak kraliyete bağlıdır..

<span class="mw-page-title-main">Yoksulluk sınırı</span> Asgari ücret

Yoksulluk sınırı, yeterli hayat standardında yaşayabilmek için gerekli olan minimum gelir miktarıdır. İlk defa 1990 yılında Dünya Bankası tarafından satın alma gücü paritesine göre yoksulluk sınırı günlük 1 Amerikan doları olarak tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Refah devleti</span>

Refah devleti veya sosyal devlet, minimum düzey ötesinde vatandaşlarının refahı için birincil sorumluluk kabul eden devlet kavramı olup devletin vatandaşlarının iktisadi ve sosyal esenliklerinin korunması ve teşvik edilmesinde ana rol oynamasını önerir. Müdahaleci, düzenleyici, yeniden dağıtıcı, girişimci ve bireylere hak ve özgürlüklerin sağlanması bakımından pozitif bir devlet anlayışıdır. Bu şekil devlet kavramı fırsat eşitliği, servetin eşit şekilde dağılması ve nispeten rahat bir hayat sağlamak için gerekli asgari şartlara yetişemeyen kişiler için kamu mesuliyeti prensiplerine dayanır. Bu genel yaklaşım bir ülkenin çok değişik şekilde iktisaden ve sosyal bakımdan organize edilmesini mümkün kılar.

Merkez sol, siyasette sol ve merkez arasındaki görüşler bütünüdür. Fırsat eşitliği yoluyla toplumsal adaletin sağlanabileceği düşüncesini savunmaktadır. Merkez sol siyaset, toplumun varsıl ve yoksul kesimleri arasındaki gelir farkını en aza indirmeyi amaç edinmiştir. Siyaseten ve toplumsal olarak radikal kararlar alınabilir. Bunun yanında reformist tutumlar ile de ekonomik ve sosyal politikalar sağlanabilir. Çoğulculuk taraftarı bir görüştür, toplumun sosyal hak ve çıkarları el üstünde tutulur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de engelli hakları</span> Engelli bireylerin Türkiyedeki hakları

Engelli hakları, mevcut engel durumu nedeniyle engellilerin, sağlıklı bireyler gibi eşit haklara erişiminin sağlanması için engellilere verilen pozitif ayrıcalık sağlayan haklara verilen genel ad.

Türkiye'de asgari ücret, Türkiye'de bir işçinin kanunca 30 gün üzerinden minimum alması gereken brüt ücrettir. Asgari ücretin günlük olarak belirlenmesi esastır. Günlük hesap üzerinden de “Aylık” ve “Saat” ücreti hesaplanmaktadır. Haftalık standart çalışma saati 45'tir, bu süre haftanın diğer günlerine sadece bir gün izin yapıldığı varsayılarak eşit dağıtılması durumunda günlük 7 saat 30 dakikadır. Kısmi zamanlı çalışma 30 saate kadar ve 30 saat dahil çalışmadır, bunun üzerindeki 45 saate kadar olan haftalık çalışma süresi içeren işler tam zamanlı çalışmadır. Mesai günleri içinde yapılan molalar çalışma süresine eklenmez. Yasal olarak kullandırılması zorunlu en az bir günlük haftalık izin, sanki işçi o gün çalışmış gibi ücretlendirilir. Devlete verilen vergiler kesilerek işçiye "net asgari ücret" ödenir. Kısaca asgari ücret, iş hayatının temel unsurlarından biridir ve uygulanması en düşük sınırı ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">İslami sosyalizm</span> Siyasi ideoloji

İslami sosyalizm, İslam ilkelerinin sosyalizm ilkeleri ile uyumlu olduğunu öngören bir görüştür. Terim olarak ilk defa, Müslüman liderler tarafından sosyalizmin dine uyarlanmış hâli olarak kullanıldı.

<span class="mw-page-title-main">Ulusal varlık fonu</span>

Ulusal varlık fonu (UVF), cari işlemler fazlası veren ülkelerin yabancı para rezervlerindeki artışın yarattığı bir değerlendirme arayışından doğan bir kavram olup, basit anlamda, bir havuz oluşturan söz konusu rezervlerle finanse edilen devlet kontrolündeki yatırım kurumları olarak tanımlanmaktadır. Türkçede henüz tam kabul görmüş bir çevirisi olmayan bu kavram, çeşitli kaynaklarda Bağımsız varlık fonları, Ulusal yatırım fonları, Ülke yatırım fonları, Devlet refah fonları veya kısaca Ulusal fonlar olarak adlandırılabilmektedir.

Sosyal güvenlik, çocuklar, yaşlı, hasta ve işsiz gibi büyük ve potansiyel olarak zayıf kesimler de dahil olmak üzere yiyecek ile barınak ve nüfus için sağlık ile refahı teşvik etmek için yeterli kaynaklara erişimi güvence altına alma tedbirleri yoluyla nüfusun refahını sağlanması için hükûmet tarafından gerçekleştirilen eylemler programıdır.

<span class="mw-page-title-main">Macaristan'da vergilendirme</span>

Macaristan'da vergilendirme hem ulusal hem de yerel hükûmetler tarafından alınır. Macaristan'da vergi geliri 2017 yılında GSYİH'nın %38,4 seviyesinde kaldı. En önemli gelir kaynakları gelir vergisi, sosyal güvenlik, kurumlar vergisi ve hepsi ulusal düzeyde uygulanan katma değer vergisidir. Toplam vergi geliri arasında yerel vergilerin oranı sadece %5 iken, AB ortalaması %30'dur.

Düz oranlı vergi, vergi ödemesinin vergi matrahından bağımsız olarak tek bir oran ile hesaplandığı bir vergi sistemidir. Örneğin, matrah 10.000 TL ise, ödenmesi gereken vergi %20 x 10.000 TL = 2.000 TL ve matrah 100,000 TL ise ödenmesi gereken vergi 20.000 TL'dir. Vergi yüzdesi oranı matrahın bir fonksiyonu olarak grafiğe dökülürse grafik "düz" bir çizgi olur.

Aşamalı vergi, vergilendirilebilir miktar arttıkça vergi oranının da arttığı bir vergidir. Aşamalı terimi, bir vergi mükellefinin ortalama vergi oranının kişinin marjinal vergi oranından daha düşük olmasıyla sonuçlanan, vergi oranının düşükten yükseğe doğru ilerleme şeklini ifade eder. Terim, bireysel vergilere veya bir bütün olarak bir vergi sistemine uygulanabilir. Daha düşük ödeme gücüne sahip kişilerin vergi oranlarını düşürmek amacıyla aşamalı vergiler uygulanmaktadır, çünkü bu tür vergiler oranı giderek daha yüksek ödeme gücüne sahip olanlara kaydırmaktadır. Aşamalı verginin tersi, fakirlerin zenginlere kıyasla gelirlerinin daha büyük bir kısmını ödediği satış vergisi gibi gerileyen bir vergidir.

Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı ya da kısaca SYDV, Türkiye'de Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü'ne bağlı olarak Valilik ve Kaymakamlıklar bünyesinde yoksulluk içinde olan kişi ve ailelere sosyal yardım hizmeti sağlayan ve ülke genelinde 1003 Vakıf ile kamu hizmeti veren kurum.

<span class="mw-page-title-main">Alaska Daimi Fonu</span>

Alaska Daimi Fonu ), devlete ait bir şirket olan Alaska Kalıcı Fon Şirketi (APFC) tarafından yönetilen anayasal olarak oluşturulmuş kalıcı bir fondur.

<span class="mw-page-title-main">Kalkınma teorisi</span>

Kalkınma teorisi, toplum içerisinde istenilen ve hayal edilen değişimin nasıl başarılacağına dair fikirler içeren bir teori türüdür. Kalkınma teorisi altında birçok teori bulunmaktadır. Bu makale içerisinde de farklı teorilerin bakış açıları "kalkınma teorisi"ne göre belirtilmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.