Archaeopteryx, kuşumsu bir teropod dinozor, uçamayan tüylü dinozorlar ve çağdaş kuşlar arası geçişi simgeleyen en ünlü avialan cinsi. Cins, uzun süre geleneksel olarak kuşlar sınıfında (Aves) sınıflandırıldı; ancak daha güncel çalışmalarda, Avialae kladındaki en ilkel üyelerden biri –ya da deinonychosaur– olarak kabul edilir. 19. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl başı arası dönemde Archaeopteryx, paleontologlar ve popüler kitaplarca bilinen en eski kuş olarak kabul görmekteydi. İlerleyen süreçte Anchiornis, Xiaotingia ve Aurornis gibi daha yaşlı potansiyel avialanlar tanımlandı.
Kuş kalçalı dinozorlar veya Ornithischia, kuşlarınkini andıran kalça yapılarıyla karakterize edilen ve çoğunlukla otçul dinozorlardan meydana gelen soyu tükenmiş bir klad. Ornithischia veya "kuş kalçalı" kelimesi Eski Yunanca "kuşa ait" anlamına gelen ornith- (ὀρνιθ-) ve "kalça eklemi" anlamına gelen ischion (ἴσχιον), çoğul haliyle ischia kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Ancak kuşlar teropod dinozorlardan olduğu için bu grupla yalnızca uzaktan akrabadır.
Maniraptora, kuşlara Ornithomimus velox'tan daha yakın akraba olan kuş olmayan dinozorları ve kuşları içeren bir coelurosaurian dinozor grubudur. Avialae, Deinonychosauria, Oviraptorosauria ve Therizinosauria ana alt gruplarını içerir. Ornitholestes ve Alvarezsauroidea da sıklıkla klada dahil edilir. Bir sonraki en yakın kardeş grup olan Ornithomimosauria ve Maniraptora, Maniraptoriformes grubunu oluşturur. Maniraptoranların ilk fosil kayıtları Jura Dönemi'nde ortaya çıkmış olup günümüzde yaşayan kuşlar olarak hayatta kaldıkları kabul edilir.
Ornithothoraces tüm enantiornithes ve euornithes'i içeren bir Avialan kladıdır.
Tyrannosauroidea veya tiranozorlar, Tyrannosauridae familyasını ve daha bazal akrabalarını içeren, teropod dinozor üst familyasıdır. Tyrannosauroidler, Jura döneminden itibaren Lavrasya süper kıtasında yaşadı. Kretase döneminin sonunda tyrannosauroidler, Kuzey Yarımküre'de devasa Tyrannosaurus ile bilinen baskın büyük yırtıcılardı. Fosil buluntuları; Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa, Asya ve Avustralya kıtalarında bulundu.
Tetanurae, günümüz kuşlarına Ceratosaurus'tan daha yakın akraba olan tüm teropod dinozorları içeren, geniş bir dinozor grubudur. Tetanurae, Triyas'ın sonlarında muhtemelen kardeş grubu Ceratosauria'dan ayrıldı. Tetanuranlar fosil kayıtlarında ilk olarak Erken Jura devri'nde, yaklaşık 190 myö, ortaya çıktı ve Orta Jura döneminde küresel olarak dağıldı.
Euornithes, Sinornis'ten modern kuşlara daha yakın olan tüm avialanları içeren bir gruptur.
Pygostylia, Confuciusornithidae ile Jinguofortisidae familyalarını, kuşları ve yakın akrabalarını içeren Ornithothoraces grubunu barındıran bir avialan kladıdır.
Ruyangosaurus, Çin'in Erken Kretase Haoling Oluşumunu'ndan kurtarılan bir titanosauriform sauropod dinozor cinsidir. Tip türü, 2009 yılında Lu Junchang ve diğerleri tarafından tanımlanan R. giganteus'tur.
Oviraptorosaurlar, Asya ve Kuzey Amerika'nın Kretase döneminden bilinen tüylü, maniraptoran dinozor grubudur. Kısa, gagalı ve papağan benzeri kafatasları ile ayırt edilirler. Boyutları hindi büyüklüğündeki Caudipteryx'ten 8 metre uzunluğunda ve 1,4 ton ağırlığında Gigantoraptor'a kadar değişiyordu. Grup kuşların atalarıyla yakın akrabadır ve pek çok kuş benzeri özelliğe sahiptir. Maryanska vd. (2002) ve Osmólska vd. (2004), ilkel uçamayan kuşları temsil edebileceğini öne sürmüştür. En eksiksiz oviraptorosaur örnekleri Asya'da bulunmuştur. Kuzey Amerika'daki oviraptorosaur fosilleri seyrektir.
Avebrevicauda, kuyruğunda on veya daha az serbest omur bulunan tüm kuş türlerini (Avialae) içeren bir gruptur. Grup, 2002 yılında Gregory S. Paul tarafından kısa kuyruklu kuşları, uzun sürüngen kuyrukları olan Archaeopteryx gibi atalarından ayırmak için seçildi.
Jixiangornis, Erken Kretase döneminde yaşamış, ilkel bir kuş cinsidir. Daha sonraki avialanlar gibi, dişleri yoktu, ama aynı zamanda modern kuşların aksine uzun bir kuyruğu vardı. Bazı daha gelişmiş kısa kuyruklu avialanlarda dişler hala mevcut olduğundan, Jixiangornis'in dişsizliği modern kuşlardan bağımsız olarak geliştirmiş gibi görünüyor. Uzun ön ayak en azından bir miktar hava kabiliyetini gösterir.
Gansus, Batı Çin'in şimdiki Kansu ve Liaoning eyaletlerinde bulunan Erken Kretase (Aptian-Albian) döneminin Aptian çağında yaşamış bir su kuşu cinsidir. Fosillerinin bulunduğu kaya katmanları 120 milyon yıl öncesine tarihleniyor. İlk olarak 1984 yılında izole bir sol bacak temelinde tanımlanmıştır. Modern kuşları (Neornithes) ve Ichthyornis ve Hesperornithes gibi soyu tükenmiş ilgili grupları içeren grup olan Ornithurae'nin bilinen en eski üyesidir.
Anchiornithidae, Avialae soyundaki kuşların en bazal familyası olabilecek bir eumaniraptoran familyasıdır. Anchiornithidler, maniraptoran ağacında çeşitli konumlarda sınıflandırılmıştır, bazı bilim adamları onları ayrı bir aile, Troodontidae'nin bir bazal alt familyası, veya Archaeopterygidae familyasının üyeleri olarak avialae veya Paraves içinde evrimsel bir grup dinozor topluluğu olarak sınıflandırır.
Confuciusornis, Çin'in Yixian ve Jiufotang Oluşumlarının Erken Kretase Dönemi'nden 125 ila 120 milyon yıl öncesine tarihlenen, ilkel, karga büyüklüğünde bir avialan cinsidir. Modern kuşlar gibi, Confuciusornis'in dişsiz bir gagası vardı, ancak Hesperornis ve Ichthyornis gibi modern kuşların yakın akrabaları dişliydi, bu da Confuciusornis ve canlı kuşlarda diş kaybının yakınsak bir şekilde meydana geldiğini gösteriyor. Gagası olduğu bilinen en eski kuştur. Adını Çinli ahlak filozofu Konfüçyüs'ten almıştır. Confuciusornis, Yixian Formasyonu'nda bulunan en bol omurgalılardan biridir ve birkaç yüz tam, eklemli örnek bulunmuştur.
Enantiornithineler veya enantiornitheanlar olarak da bilinen Enantiornithes, Mezozoik Çağ'dan bilinen en bol ve çeşitli soyu tükenmiş avialan grubudur. Neredeyse tümünün dişleri ve kanatlarında pençe parmakları vardı, ancak bunun dışında dışarıdan modern kuşlara çok benziyorlardı. Seksenden fazla enantiornithine türü adlandırılmıştır, ancak bazı isimler yalnızca tek kemikleri temsil eder, bu nedenle hepsinin geçerli olmaması muhtemeldir. Enantiornithes, Kretase-Paleojen sınırında hesperornithidler ve diğer tüm kuş olmayan dinozorlarla birlikte yok oldu.
Jeholornis, Çin'de Erken Kretase döneminde yaklaşık 122 ila 120 milyon yıl önce yaşamış bir avialan dinozor cinsidir. Jeholornis fosilleri ilk olarak Çin'in Hubei yaletindeki Jiufotang Formasyonu'nda keşfedildi. Daha sonra daha yaşlı Yixian Formasyonu'nda ek örnekleri bulundu.
Scansoriopterygidae tırmanan ve süzülen maniraptoran dinozorlarından oluşan soyu tükenmiş bir familyadır. Scansoriopterygidler, Liaoning ve Hebei, Çin'deki Tiaojishan Formasyonu fosil yataklarında ortaya çıkarılan dört türü temsil eden iyi korunmuş beş fosilden bilinmektedir.
Protopteryx, soyu tükenmiş bir avialan cinsidir ve Kretase döneminin en temel enantiornitheanınıdır. Tip türü, P. fengningensis'tir. İlk olarak 131 milyon yıl önce Çin'in kuzeyindeki Hebei Eyaletindeki Yixian Oluşumu'nun Sichakou Üyesi veya Huajiying Formasyonu'nda keşfedilmiştir. Protopteryx, Daibeigou Oluşumu'nda da bulunmuştur. Protopteryx adı "ilkel tüy" anlamına gelir: "proto-" "ilk" anlamına gelir ve "-pteryx" "tüy" veya "kanat" anlamına gelir. Adı, Protopteryx tüylerinin, tüy ve rami içermeyen iki uzun kuyruk tüyü gibi modern kuşlarınkinden daha ilkel olması gerçeğinden gelmektedir.
Saurolophinae, hadrosaurid dinozorların bir alt ailesidir. 20. yüzyılın ortalarından beri, tepeli alt familya Lambeosaurinae ile ilgili, büyük ölçüde tepesiz hadrosaurlardan oluşan bir grup olan Hadrosaurinae olarak anılır. Bununla birlikte, Hadrosaurinae adı, daha yakın tarihli çalışmalarda lambeosaurinlerden veya Edmontosaurus ve Saurolophus gibi diğer geleneksel "hadrosaurinlerden" daha ilkel olduğu bulunan Hadrosaurus cinsine dayanmaktadır. Bunun bir sonucu olarak, Hadrosaurinae adı kaldırıldı veya yalnızca Hadrosaurus ile sınırlandırıldı ve geleneksel "hadrosaurinleri" içeren alt aile, Saurolophinae olarak yeniden adlandırıldı. Hai Xing tarafından yapılan son filogenetik çalışma, Hadrosaurus'un lambeosaurin olmayan tüm hadrosauridleri içeren monofiletik grup içine yerleştirildiğini gösterir. Bu görüşe göre, geleneksel Hadrosaurinae yeniden dirildi ve Hadrosauridae iki sınıfa ayrıldı: Hadrosaurinae ve Lambeosaurinae.
