Ethem Nejat
| Edhem Nejad | |
|---|---|
 | |
| Türkiye Komünist Partisi Merkez Komitesi Genel Sekreteri | |
| Görev süresi 15 Eylül 1920 - 29 Ocak 1921 | |
| Yerine geldiği | Yok (Makam oluşturuldu) |
| Yerine gelen | Salih Hacıoğlu |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1883 Üsküdar, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu[1] |
| Ölüm | 29 Ocak 1921 (38 yaşında) Karadeniz açıkları, Sürmene, Trabzon |
| Ölüm nedeni | Suikast |
| Vatandaşlığı | Osmanlı İmparatorluğu |
| Milliyeti | Türk |
| Partisi | Türkiye Komünist Partisi (1920-1921) |
| Diğer siyasi bağlantıları | Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası (1919-1921) |
| Organizasyon | Türk Ocağı (1912-1918), İstanbul Komünist Grubu (1919-1921) |
| Mesleği | Öğretmen Siyasetçi |
Ethem Nejat veya Osmanlıca yazıma göre Edhem Nejad (Osmanlıca: أدهم نژاد, romanize: ʾEdhem Nejâd, ʾEdhem Nijâd; 1883 - 28 Ocak 1921, Karadeniz açıkları), Türk eğitimci ve komünist siyasetçi. Yaşadığı dönemde eğitimin çağdaşlaştırılması çalışmalarına büyük katkıda bulunmuştur. Türkiye Komünist Partisi'nin kurucularından ve ilk genel sekreteridir. TKP'nin ilk Merkez Komitesi Başkanı Mustafa Suphi ve 13 diğer TKP üyesi ile birlikte Karadeniz açıklarında öldürülmüştür.
Hayatı
Ailesi ve eğitimi
Annesinin adı Cavide, babasının adı Hasan'dır.[2] Anne tarafından dedesi Ahmet Cavit Paşa, Çerkes İttihad ve Teavün Cemiyetinin kurucularındandır.[3]
Lise eğitimini Üsküdar İdadisi'nde aldıktan sonra yüksek öğrenimini Ticaret Mekteb-i Âlisi’nde gördü.[4] II. Meşrutiyet öncesi bir süre ABD ve Fransa'da bulundu.[5]
Eğitimciliği
Ethem Nejat, 10 Temmuz 1908 tarihinde II. Meşrutiyet ilan edildiğinde Fransa'daydı. Meşrutiyet ilanı sonrası İstanbul'a döndü ve öğretmenliğe başladı.[6] Bu dönemde Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi'nde yazılar da yazıyordu.[7]
Eğitimci olarak ilk idari görevi Alasonya İdadisi müdürlüğüydü (1909). Bir yıl sonra ise Manastır Darülmualliminliği'ne (öğretmen okulu) müdür olarak atandı.[8] Balkan savaşları yenilgisinin ardından görev yaptığı okullar Osmanlı idaresinden çıktığı için İstanbul’a döndü. 1913 yılında Bursa'da, hemen ardından ise İzmir'de Darülmualliminlik müdürlüğüne atandı. I. Dünya Savaşı'nın patlak verdiği günlerde Eskişehir'de Maarif Müdürü olarak görev yapmaktaydı.[9] Bir süre gönüllü olarak askerlik de yaptı. Savaş sırasında Adana ve İzmir'de de Maarif Müdürlüğü görevlerini yürüten Ethem Nejat, 1918'de savaş bittiğinde İstanbul’da Maarif Nezareti'nde görevliydi.[10]
Siyasi Hayatı
Birinci Dünya Savaşı öncesi Türkçü dönemi
Ethem Nejat, II. Meşrutiyet sonrası dönemde Türkçü çevrelerle irtibat halindeydi.[11] 12 Mart 1912 tarihinde Ahmet Ferit'in başkanlığı ve Yusuf Akçura'nın ikinci başkanlığında kurulan Türk Ocağı'nın ilk üyelerindendi. Diğer önemli üyeler ise şunlardı: Ziya Gökalp, Tevfik Fikret, Celal Sahir Erozan, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Yusuf Ziya Ortaç, Mehmet Emin Yurdakul, Ahmed Ağaoğlu, Mehmet Fuad Köprülü, Halide Edib Adıvar ve Mustafa Suphi[12]
Türk Ocağı'nın yayın organı Türk Yurdu dergisinde "Manastır'da Hayat-ı Aile" başlıklı bir makalesi yayınlandı (21 Mart 1912).[13] Türk Ocağı'nın yan kuruluşu Türk Gücü derneğinin 1913 yılındaki kuruluş çalışmalarına katıldı.[14]
Sosyalist dönemi
İstanbul
Eylül 1918'de Maarif Nezareti tarafından Berlin'e gönderilen Ethem Nejat, burada Spartakist hareketlere katılarak sosyalist düşünceyle tanıştı. Berlin'deki Türk Spartakistleri denen çevre tarafından kurulan Türkiye İşçi Köylü Partisi ve onun siyasi hattında çıkan Kurtuluş dergisini çıkaran ekipte yer aldı. Mayıs 1919'da İstanbul'a döndüğünde Kurtuluş dergisini yayınlamaya devam etti ve 22 Eylül 1919'da kurulan Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası (TİÇSF)'na katıldı. VI. Meclis-i Mebusan için yapılan 18 Aralık 1919 seçimlerinde TİÇSF'nin de desteklediği Eskişehir adayı oldu, ancak seçilemedi.[15]
Kurtuluş dergisi, İstanbul İşgal Kuvvetleri Komutanlığı tarafından kapatıldı. TİÇSF'nin faaliyetlerine de engellemeler getirildi.[16] Bir süre gizli faaliyette bulunan Ethem Nejat, Komintern'in II. Kongresine katılmak için Bolşevik Rusya'ya geçti.
Bakü
Bakü'de Mustafa Suphi'nin kurduğu Türkiye İştirakiyun Teşkilatı'na üye oldu. Doğu Halkları Kurultayı'na ve ardından Mustafa Suphi başkanlığında toplanan Türkiye Komünist Partisi kuruluş kongresine (10-16 Eylül 1920) katıldı. Kongrede Mustafa Suphi TKP Merkez Komitesi Başkanı, Ethem Nejat ise genel sekreter seçildi.
Mustafa Suphi ve diğer TKP yönetici ve kadroları ile Mustafa Kemal önderliğindeki Türk Kurtuluş Savaşı'na destek olmak için Bakü'den Anadolu'ya geçmeye karar verdiler.[17]
Anadolu'ya geçiş
Anadolu'ya geçmeye karar veren TKP heyeti, yolculuklarında çeşitli engellemeler ve provokasyonlarla karşılaştı. Trabzon'da elleri bağlı olarak bindirildikleri teknede 28-29 Ocak 1921 tarihinde öldürüldüler.
Eserleri
Orijinal basımlar
Süreli Yayınlar
Ethem Nejat, 1911-1914 yılları arasında Yeni Fikir adlı eğitim dergisini çıkardı. Aynı dönem, Terbiye ve Muallim gibi başka eğitim dergilerinde ve Toprak isimli bir ziraat dergisinde de yazılar yazdı. Dönemin önde gelen pek çok gazete ve dergisinde makaleleri yayınlandı: Tanin, Tasvir-i Efkar, Sırat-ı Müstakim/Sebîlürreşâd, Siper-i Saika, Ulum-u İctimaiye, Sa’y-u Amel, Çocuk Dünyası, Talebe Defteri, Türk Kadını, İfham, Yeni Dünya.
Kitapları
- Türklük Nedir ve Terbiye Yolları (1913)
- Çiftlik Müdürü (1913)
- Yiğit Türkler (1913)
- Terbiye-i İptidaiye Islahatı (1915)
- Çocuklarımızı Nasıl Büyütmeliyiz (1916)
Sonraki baskılar ve derlemeler
Kitap olarak
- "Türklük Nedir ve Terbiye Yolları". Nejat, Ethem. Kızılelma Yayıncılık. 1. Baskı, 2001.
- "Ütopik Hikâyeler". Nejad, Edhem.; Güngör, Bilgin (ed.).; Büyüker Güngör, Nilgün (ed.). Paradigma Akademi Yayınları. 1. Baskı, 2019. ("Çiftlik Müdürü" ve "Yiğit Türkler" eserlerinin derlemesi)
Süreli yayınlarda
- "İlk eğitim reformu". Nejat, Ethem. Yeni Ülke. Temmuz-Ağustos-Eylül 1978. Yıl: 1. Sayı: 4. Sayfalar: 274-303. ("Terbiye-i İptidaiye Islahatı" başlıklı eserinin, Tahsin Yılmaz tarafından dilce sadeleştirilerek yayını)
- "Japonya'da okullar". Ethem, Nejat. Sanat ve Toplum. Eylül-Ekim 1978. Yıl: 1. Sayı: 2.
Ethem Nejat Hakkında
Kitaplar
- "Bir Meşrutiyet Aydını Ethem Nejat". Erkek, Mehmet Salih. Kitap Yayınevi. 1. Baskı, 2012. İstanbul.
- "Turancı Sosyalist Ethem Nejat". Yılmaz, Yunus. İleri Yayınları. 1. Baskı, 2014. İstanbul.
Makaleler
- "Ethem Nejat Bey Eskişehir'de Ne Yaptı". Tunçay, Mete. Tarih ve Toplum. Ocak 1989. Sayı: 61. Sayfalar: 40-41.
- "Edhem Nejad'ın Seçim Beyannamesi". Tunçay, Mete. Toplumsal Tarih. Mayıs 2011. Sayı: 209. Sayfalar: 64-66.
- "Ethem Nejat ve Eğitim Tarihimizdeki Yeri". Altın, Hamza. Turkish Studies. Summer 2008. Vol.: 3. No.: 4. Sayfalar: 73-96.
- "Osmanlı Devletinde İlk Türkçü Eğitim Dergisi: Yeni Fikir". Erkek, Mehmet Salih. History Studies. 2012. Vol.: 4. No.: 1. Sayfalar: 197-213.
- "Turancı Sosyalist Ethem Nejat". Ataberk, Kaya. Türksolu. 19 Kasım 2012. Sayı: 384.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- İslamcı Dergiler Projesi arşivindeki dergilerde Edhem Nejad imzalı yazılar.
Kaynakça
- ^ "Turancı sosyalist Ethem Nejat". türksolu.com.tr. 12 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.
- ^ Harris, George S. (1977). Türkiye'de Komünizmin Kaynakları. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. s. 54.
- ^ Berzeg, Sefer E. (2013). Çerkesler - Vubıhlar, Soçi’nin İnsanları. Ankara: Kuban Matbaacılık Yayıncılık.
- ^ Altın, Hamza. "Ethem Nejat ve Eğitim Tarihimizdeki Yeri" (PDF). 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2015.
- ^ Arkın, R. G., (Ed.) (1953). Öğretmen Ansiklopedisi ve Pedagoji Sözlüğü. İstanbul: Bir Yayınevi. s. 136.
- ^ Ethem Nejat. Öztürk, Faruk (Ed.). Türklük Nedir ve Terbiye Yolları (2001 bas.). İstanbul: KızılElma Yayıncılık. s. 38.
- ^ Tunçay, Mete (2000). Türkiye'de Sol Akımlar - 1. BDS Yayınları. s. 142.
- ^ Ethem Nejat (Temmuz-Ağustos 1978). "Gezinti". Sanat ve Toplum, 1. s. 124.
- ^ Tunçay, Mete (Ocak 1989). "Ethem Nejat Bey Eskişehir'de Ne Yaptı?". Tarih ve Toplum, 61. ss. 40-41.
- ^ Tunçay, Mete (Mayıs 2011). "Edhem Nejad'ın Seçim Beyannamesi". Toplumsal Tarih, 209. ss. 64-66.
- ^ Tonguç, İsmail Hakkı (1998). Eğitim Yolu ile Canlandırılacak Köy. Ankara: KEÇEV. s. 262.
- ^ Feyizoğlu, Turhan (2007). Mustafa Suphi. İstanbul: Ozan Yayıncılık. s. 21.
- ^ Edhem Nejad (21 Mart 1912). "Manastır'da Hayat-ı Aile". Türk Yurdu, 9.
- ^ Toprak, Zafer (1985). "II. Meşrutiyet Döneminde Paramiliter Gençlik Örgütleri". Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt II. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 536.
- ^ Erkek, Mehmet Salih (2012). Bir meşrutiyet aydını : Ethem Nejat : 1887-1921. İstanbul: Kitap Yayınevi. ISBN 978-6051-050-97-3.
- ^ Yılmaz, Yunus (2014). Kurtuluş Savaşı'nda İstanbullu ve Ankaralı Komünistler. İstanbul: İleri Yayınları. s. 23. ISBN 978-6055-452-86-5.
- ^ Yılmaz, Yunus (2014). Turancı Sosyalist Ethem Nejat. İstanbul: İleri Yayınları. s. 292-324. ISBN 978-6055-452-37-7.
