Estonya kültürü

Estonya kültürü ülkenin dili olan Estonca ile temsil edilen yerel miras ve İskandinav kültür ögelerinin birleşiminden oluşmaktadır. Tarihi ve coğrafyasından dolayı Estonya kültürü Alman, Fin, Balt ve Slav kültürlerinden ve bir zamanlar coğrafya üzerinde egemenlik kurmuş olan İsveç, Danimarka ve Rusya kültürlerinden etkiler taşımaktadır. İskandinav ülkelerinin genelgeçer kültürlerinde olduğu gibi Estonya kültüründe de doğa olayları ve geleneksel yaşam büyük önem taşımaktadır.

18. yüzyılda Jacob Johan Köhler tarafından Estonca’ya çevrilen İncil’den beri Estonca yazılı eserlerin var olduğu bir gerçek olsa da 19. yüzyıla kadar Estonca’da az sayıda yazılı eser verilmiştir. 19. yüzyılda ise Estonya’da milli romantik akım gelişmeye başlamış, bununla birlikte Friedrich Robert Faehlmann Estonya halk şiirlerini derlemiş, Friedrich Reinhold Kreutzwald ise bunları Estonya milli destanı sayılan Kalevipoeg adı altında düzenlemiş ve yayımlamıştır. Bu çağ başta Lydia Koidula olmak üzere öteki şair ve romancıların da parladığı çağ olmuştur.

Estonya bağımsızlığını kazandıktan sonra ülkede bir modernist yazarlar akımı başladı. Bunların en ünlüsü Jaan Kross’tur. Günümüz Estonya’sında edebiyat güçlü bir konumdadır, özellikle detektif hikâyeleri çok rağbet görmektedir.

Sanatsal müzik konusunda görece kısa bir tarihe sahip olsa da Estonya müzik konusunda saygın bir konumda yer almaktadır. Estonya’daki klasik müzik eğitiminin dünya çapında yetiştirmiş olduğu icracılar ve ses sanatçıları bu konumda yer almasını sağlamıştır.

Modern Estonya popüler müziği de yurt dışından çok ilgi görmüştür. Özellikle Vanilla Ninja ve Metsatöll gibi rock müzik ve metal müzik grupları rağbet görmektedir. Kerli gibi sanatçılar ve Arvo Pärt gibi besteciler uluslararası takdir görmektedir.

Estonya Sanat Müzesi Estonya’nın en büyük ulusal görsel sanatlar müzesidir ve halihazırda Estonya sanatından geniş bir koleksiyon sergilemektedir. 17 Kasım 1919 yılında kurulmuş, 18. yüzyılda inşa edilen daimi binası Kadriorg Sarayı’na ise 1921 yılında kavuşmuştur.

Estonya’nın ünlü ressamları arasında Johann Köler, Ants Laikmaa, Paul Raud, Evald Okas, Kristjan Raud ve Konrad Mägi yer almaktadır.

Estonya tiyatrosunun tarihi August von Kotzebue’nin Tallinn’de bir amatör tiyatro kumpanyası kurduğu 1784 yılına uzanmaktadır. O zamanlar oyunların birçoğu Baltık Alman soylularını eğlendirmek için sahnelenen komedilerden oluşmuştur. 1809’da Tallinn’de profesyonel bir tiyatro kumpanyası kurulmuştur. Bu tiyatronun da oyun repertuvarını Almanca oyunlar kaplamış, Estonca ve Rusça oyunlar da sahnelenmiştir.

İlk yerel Estonya müzik kumpanyası Vanemuine 1865 yılında kurulmuştur. Vanemuine kumpanyası tarafından 1870'te sahnelenen Saaremaalı Kuzen adlı oyun yerel Estonya tiyatrosunun doğumunu işaret eder. Sonraki yıllarda Vanemuine kumpanyası tarafından Henrik Ibsen, Gerhart Hauptmann, Maksim Gorki gibi ülke dışından oyun yazarlarının ve August Kitzberg, Oskar Luts ve Eduard Bilde gibi Estonyalı oyun yazarlarının oyunları da sahnelenmiştir.

Estonya Tiyatrosu Tallinn’de opera binası ve konser salonu olarak hizmet veren bir binadır. 1913’te Estonya halkının kendi çabalarıyla inşa edilmiştir.

Estonya’daki tiyatro sayısı 2004 yılında 20 olarak hesaplanmıştır. 2009 yılında şehir nüfusunun %46’sı ve kırsal nüfusun %40’ı bu tiyatrolarda oyunlar izlemiştir.

Estonya’daki film endüstrisi ilk sinema filminin Tallinn’de gösterildiği 1896 yılında başlamıştır. İlk sinema salonu 1908 yılında açılmıştır. Estonya’nın ilk belgeseli Johannes Pääsuke tarafından 1912 yılında çekilmiş, bunun sonrasında 1914’te Karujaht Pärnumaal (Pärnumaa’da Ayı Avı) adlı ilk kısa film çekilmiştir.

1924 yılında Konstantin Märska’nın yönettiği Geçmişin Gölgesi adlı film Estonya’nın ilk uzun metrajlı sinema filmi olmuştur. Theodor Luts’un 1927 yılında yönettiği Noored kotkad filmi Estonya sinemasının köşe taşlarından biri olarak sayılmaktadır.

1997 yılında Estonya Kültür Bakanlığı tarafından Estonya Film Vakfı kurulmuştur.

Estonya televizyonu (Eesti Televisioon ya da kısaltılmış şekliyle ETV) ülkenin resmi televizyon kanalıdır. İlk yayınını 19 Haziran 1955’te gerçekleştirmiştir.

Estonya’nın mimari tarihi ülkenin Kuzey Avrupa’daki çağdaş gelişimini yansıtmaktadır. Dünya Mirası listesinde yer alan Tallinn’in Orta Çağ'dan kalma şehir merkezi bahsedilmeye değer, mimari güzelliklerin toplandığı bir alandır. Buna ilaveten ülkenin birçok yerinde Hristiyanlık öncesi zamanlardan kalma, yüksek tepelere kurulu korunaklı kaleler, çok sayıda Orta Çağ'dan kalma kale ve kilise vardır. Ülkenin kırsal kesimlerinde ise yüzyıllar öncesinden kalma çok sayıda konak varlığını sürdürmektedir.

Estonya’daki örgün eğitimin tarihi manastır ve katedral okullarının kurulduğu 13. ve 14. yüzyıllara dayanır. Estonya dilindeki ilk okuma kitabı 1575’te yayımlanmıştır. Estonya’nın en eski üniversitesi İsveç Kralı II. Gustaf Adolf tarafından 1632 yılında kurulmuş olan Tartu Üniversitesi’dir.

Günümüzde Estonya’daki eğitim genel, mesleki ve hobi eğitim olmak üzere üçe ayrılmıştır. Eğitim sistemi okul öncesi öğrenim, ilköğrenim, ortaöğrenim ve yükseköğrenim olmak üzere dört kademeden oluşmaktadır. Ülke çapında geniş bir okul ve destekleyici eğitim kurumu ağı kurulmuştur. Estonya eğitim sistemi devlet, belediye, kamusal ve özel eğitim kurumlarından oluşmaktadır. Şu anda Estonya’da 589 okul vardır. Estonya’daki eğitimin kurucusu Estonya dilindeki ilk alfabe kitabını yazmış ve Estonya dilinin öğrenilmesini ve öğretilmesini kolaylaştırmış olan Bengt Gottfried Forselius’tur.

Modern Estonya’nın kurulu olduğu coğrafyada tarih boyunca Eston halkı yaşamıştır. Daha sonradan Ruslar gibi azınlıklar da oraya göç etmiştir. Büyük Kuzey Savaşı’ndan önce Estonya İsveç İmparatorluğu toprakları dâhilinde sayılmaktaydı, sonrasında Rus İmparatorluğu bünyesine, ondan sonra da Sovyetler Birliği’ne dâhil olmuştur. Zaman zaman hem Ruslar hem de İsveçliler tarafından yönetilmesine ve Baltık Almanlarının hükmü sırasında yönetim dilinin Almanca olmasına rağmen Estonya halkı yerel dilini ve kültürünü korumayı başarmıştır.

Daha ayrıntılı bir biçimde tanımlanmış Estonya kültürel kimliği çağdaş anlamda 19. yüzyılda, ulusal romantizm ve milliyetçilik akımlarının bütün Avrupa’da çok yaygın olduğu bir dönemde hızlı bir şekilde gelişmeye başlamıştır.

Günümüzde Estonya halkı eşitlik ve liberalizmi savunmaktadır, refah devleti idealine saygı çok rağbet görmektedir. Toplum genelinde gelir eşitsizliği ve sınıflı toplum yapısından özellikle kaçınılmaktadır. Protestan iş etiği toplumun kültüründe önemli bir yer tutmaktadır.

Estonyalılar tarih boyunca en çok bütün Avrupalılar gibi tarımla iştigal etmişlerdir. 20. yüzyıla gelindiğinde ise Estonya halkı daha kentsel bir yaşamı benimsemiştir. Estonya’nın ikinci en büyük kenti olan Tartu’nun en büyük ihracat ürünü yazılımdır. Bütün bu gelişmelere rağmen Estonyalılar doğa yaşamına büyük ilgi göstermekte, tatillerini kırsal alanlardaki yazlık evlerde geçirmektedir.

Günümüzde tipik bir Estonyalı aile çekirdek aileden oluşmaktadır. Akrabalar birbirinden ayrı yaşamakta, gençler yirmili yaşlarına vardıklarında ebeveynlerinin evinden ayrılıp bağımsız bir yaşam sürdürmektedir.

Estonya’da boşanma oranı %60’dır. Avrupa’daki çocuğunu yalnız başına büyüten anne veya baba oranının en yüksek olduğu ülke Estonya’dır. Bu oran Avrupa genelinde 2009 yılında %13 iken 2000 yılında Estonya’da %19 olmuştur. 2006 yılında bu oran %16’ya düşmüştür. Bu düşüş genel olarak doğum oranındaki düşüşten kaynaklanmış olabilir.

Eşcinsel ilişkiler yasaldır fakat yasalar eşcinsel çiftlerin evliliğine izin vermemektedir.

Estonya bayramları çoğunlukla Batı Hristiyan takvimi ve Protestan geleneklerine dayalıdır.

Bunlar arasında en dikkate değer olanı insanların kırsal çevrelere ve doğaya dönüşünü içeren, büyük şenlik ateşlerinin yakıldığı yaz dönümü bayramı olan Jaanipäev bayramıdır. Şenlik ateşi sabahın çok erken saatlerinde yakılır, Estonya geleneksel mutfağının önemli bir ögesi olan patatesler ateşin küllerinin altına gömülür. Birkaç saat sonra toprağın altında pişen patatesler çıkarılır, soyulur ve sıcakken yenir.

Yaz dönümü bayramı çeşit çeşit çiçekler toplayıp yastık altına koyma geleneğini de içerir. Çiçekleri yastığının altına koyan kişinin o gece rüyasında gelecekteki eşini göreceği rivayet edilir.

Estonya Noel bayramı olarak kabul edilen Jõulud Kuzey ve Orta Avrupa’da kutlanan Hristiyan Noel bayramıyla aynı çizgide gelenekler içerir. Noel ağaçları süslenir, Noel bayramına özgü geleneksel yemekler hazırlanır. Noel, Estonya’daki en kapsamlı, en çok kutlanan ve ticari yönü en büyük olan bayramdır. Bayram 23 Aralık’ta başlar, 24 ve 25 Aralık’ta devam eder. Okullarda ve birçok işyerinde bayram tatili yılbaşına kadar sürer.

Estonya Bağımsızlık Günü 24 Şubat’ta ulusal bayram olarak kutlanır.

Geleneksel Estonya mutfağı ağırlıklı olarak kara ekmek, ringa balığı, ekşi krema sosu, domuz eti, patates ve süt ürünlerinden oluşmaktadır. Estonyalılar kanlı sosisi ve lahanayla yapılan, sauerkraut adlı yiyeceği geleneksel Estonya yemekleri olarak sayarlar ve bunlar en çok Noel arifesinde tüketilir.

Birçok Estonyalı kendilerini Baltık olarak görmektense İskandinav olarak görür. Baltık terimi Estonyalılar için geçerli değildir. Estonca Baltık dillerindense Fince’ye çok yakındır. Estonya’nın kuzey kesimi 13. ve 14. yüzyıllarda Danimarka’nın bir parçasıydı, sonrasında 1346’daki St. George Gece Ayaklanması’ndan sonra Töton Şövalyeleri’ne satıldı. Estonya’nın başkenti Tallinn’in isminin Estonca’da “Danimarka şehri” anlamına gelen taani linn kelimelerinden geldiği düşünülmektedir. 16. ve 17. yüzyıllarda Estonya'nın bazı kısımları yine Danimarka egemenliği altına girmiş, 1645’te ise İsveç’e geçmiştir.

Fince ve Estonca dillerinde tamamen aynı şekilde yazılıp okunan fakat farklı anlamlara gelen birçok kelime vardır. Fakat bu diller konuşanlarının birbirlerini anlayamayacağı kadar da birbirlerinden farklıdır. Estonya 2005 yılında Avrupa Birliği bünyesindeki İskandinav Savaş Grubu’na dâhil olmuştur.