Estetik
| Felsefe |
|---|
| üzerine bir seri |
 |
Estetik, güzel duygu ya da bedii, güzelliği ve güzelliğin insan belleğindeki ve duygularındaki etkilerini konu olarak ele alan[1] felsefe dalıdır.
Estetik, Antik Çağ'dan bugüne kadar felsefe tarihi boyunca birçok filozof tarafından incelenmiştir. Antik Çağ'da Platon ve Aristoteles, Aydınlanma Çağı'nda ise Leonardo Da Vinci, Alexander Gottlieb Baumgarten ve Immanuel Kant, felsefenin estetik dalıyla ilgilenen filozoflar arasında yer almaktadır.
Etimoloji
Estetik, Antik Yunanca duymak ve algılamak anlamına gelen aísthēsis (αἴσθησις) sözcüğünden gelmektedir. Güzelin değerlendirilmesi, beğenilerin yargılanması ve duyusal değerlerin incelenmesi gibi konular üzerine çalışmalarda bulunan bir felsefe dalıdır.
Sanat felsefesiyle yakından ilişkilidir. Sanatın yanında kültür ve doğa gibi alanları da kapsaması bakımından[2] sanat felsefesinden ayrılmaktadır.
Estetik, ilk kez 1750 yılında Alman filozof Alexander Gottlieb Baumgarten tarafından, konusu duyusal yetkinlik olan duyusal bilgi bilimi olarak tanımlanmıştır. Baumgarten'a göre estetik, güzel üzerine düşünmek, gerçekleştirilmek isteneni incelemek ve güzel olanı aramak gibi anlamlara gelmektedir.
Baumgarten'dan önce estetiği bir felsefe dalı olarak tanımlayan önemli filozofların başında Immanuel Kant gelmektedir.
Sanat nedir?
Yansıtma olarak sanat
Yansıtma olarak sanat, taklit kuramı ya da mimesis kuramı, sanatçıların doğayı taklit etmesi sonucunda sanatın oluştuğunu öne sürmektedir. Platon ve Aristoteles'in sanat üzerine ortaya koyduğu görüşlere dayanmaktadır.
Platon, ontolojide idealar ve görüntüler dünyası arasında yaptığı ayrımı temel alarak, sanatın görüntüler dünyasının bir taklidi olduğunu dile getirmiştir. Aristoteles ise, sanatın doğanın taklidi olduğuna katılmakla birlikte, sanatçının olanı değil olması gerekeni yansıtmakla sorumlu olduğunu düşünmüştür.
Başlıca temsilcileri: Platon ve Aristoteles
Yaratma olarak sanat
Yaratma olarak sanat, sanatçıların doğayı yeniden yaratması sonucunda sanatın oluştuğunu savunmaktadır. Benedetto Croce'nin doğanın sanatçı için model değil, esin kaynağı olması gerektiği görüşü üzerine kuruludur.
Yaratma olarak sanat, doğa ve hayal gücünün birleşimi yoluyla mükemmelliğe ulaşmayı amaçlayan idealist bir sanat anlayışı ortaya koymaktadır.
Başlıca temsilcileri: Benedetto Croce
Oyun olarak sanat
Oyun olarak sanat, gündelik yaşamdan uzaklaşma ve özgür bir dünya oluşturma amacıyla sanatın yapıldığını öne sürmektedir. Friedrich Schiller, sanatın insanı zamandan uzaklaştıran bir etkinlik olarak, fayda beklentisi olmadan yapılması gerektiğini savunmuştur.
Başlıca temsilcileri: Friedrich Schiller
Güzel nedir?
Antik felsefe
Platon, görüntüler dünyasındaki güzeli idealar dünyasına dayandırmıştır. Özgün ve sürekli olan bir güzel anlayışı ortaya koymuştur.
Aristoteles, güzelin matematiksel olarak ölçülü ve kurallı olduğunu savunmuştur.
Plotinus, ilahi aklın evrende ışıması sonucunda güzelin oluştuğunu dile getirmiştir.
Modern felsefe
Immanuel Kant, etikte iyiliğin karşılık gözetilmeden yapılması gerektiği görüşünü temel alarak, güzelden de beklenti içerisinde olunmadan hoşlanılması gerektiğini düşünmüştür. Objenin amacına uygun olması şeklinde değerlendirdiği güzeli, subjektif olarak ele almıştır.
Friedrich Schiller, güzelliği duygusal güzellik ve akli güzellik olarak ikiye ayırmıştır.
Hegel, tabiatın soyut bütünlüğünün duyusal görünüşünün güzeli oluşturduğunu savunmuştur.
Estetik ve sanat felsefesi
Estetik ve sanat felsefesi, bazı durumlarda birbirlerinin yerine kullanılmakla birlikte, aralarında farklılıklar bulunan iki felsefe dalıdır.
Estetik, felsefenin güzeli inceleyen dalıdır. Doğal güzellik ve sanatsal güzellik, estetiğin konusudur. Sanat felsefesi ise, felsefenin yalnızca sanatsal güzelliği inceleyen dalıdır. Bu durumda, estetiğin inceleme alanının sanat felsefesine göre daha geniş olduğu söylenebilmektedir.
Sanat felsefesinin diğer inceleme alanları arasında sanatın toplumdaki yeri ve işlevi, sanatın insan üzerindeki etkisi ve sanatsal eserlerin anlamları gibi konular da yer almaktadır.
Estetiğin sınıflandırılması
Felsefenin bir dalı olan estetik, bazı ölçütlerden hareketle edebiyat estetiği ve resim estetiği gibi alt dallara ayrılabilmektedir. Bu alt dallar da kendi içerisinde şiir estetiği, öykü estetiği, roman estetiği, eleştiri estetiği, drama estetiği ve masal estetiği şeklinde detaylandırılabilmektedir. Edebiyat estetiği, yabancı kaynaklarda en çok incelenen estetik alt dallarından biridir. Bu alanda ortaya konulan eserlerden bazıları aşağıdaki gibidir:
- Horst Redeker, Edebiyat Estetiği (Çev. Aziz Çalışlar), Kuzey Yayınları, Ankara, 1986, 286 s.
- Stein Haugom Olsen, "Edebiyat Estetiği ve Edebiyat Uygulaması" (Çev. Yrd. Doç. Dr. Adem Çalışkan), Studies of the Ottoman Domain / Osmanlı Hakimiyet Sahası Araştırmaları, C. 5, S. 9, Ağustos 2015, ss. 1-29.
- Stein Haugom Olsen, "Edebiyat Teorisi ve Edebiyat Estetiği" (Çev. Yrd. Doç. Dr. Adem Çalışkan), Studies of the Ottoman Domain / Osmanlı Hakimiyet Sahası Araştırmaları, C. 5, S. 9, Ağustos 2015, ss. 30-52.
Estetiğin temel soruları
- Güzel nedir?
- Güzellik nesnel midir?
- Güzelliğin iyi veya kötüyle ilişkisi var mıdır?
- Güzel denen nesneleri güzel kılan şey nedir?
Kaynakça
- ^ Eren, Hasan (1988). Türkçe sözlük. Yeni baskı. Nevzat Gözaydın, Türk Dil Kurumu. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu. s. 732. ISBN 975-16-0070-7. OCLC 19820962.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 31 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2014.
