Eski Yunan'da devlet anlayışı

Eski Yunan’da devlet ile ilgili en önemli görüşler, Platon(427-347) ile Aristoteles(384-322) tarafından ileri sürülmüştür.^[1] Bunlardan özellikle Platon üzerinde Sokrates (469-399)’in önemli tesirleri olmuştur.^[2] Bu üç büyük Yunan düşünürleri de hayatı çeşitli tehlikelere maruz kalmış ve Sokrates, inandığı fikirler uğruna ölümlünü kendisi hazırlamıştır. Devlet ile ilgili görüşler, Platon ve Aristoteles’ten sonra da devam etmişse de bu görüşlerin hiçbiri bu iki filozofun devret teorileri ile kıyaslanamaz. Ancak, ortaya çıkan çeşitli okullar önemli siyasi hadiseleri hazırlamaları bakımından ayrı bir değer taşımaktadır. Örneğin, M.Ö. 3. yüzyılda ortaya çıkan Stoacı mektep evrensel bir dinin (Hristiyanlık) belirtisini bünyesinde toplamaktadır. Bu mektep ve bundan sonrakiler ise, tesirlerini Roma üzerinde de icra etmişlerdir. Roma İmparatorluğunun yayılması ile Eski Yunan felsefesi daha geniş bir bölgeye yayılmıştır. Yunan felsefesinin sona erdiği tarih M.S. 529 yılıdır. Bu tarihte Kayzer Justinian’ın emri ile Yeni Platon Mektebi Atina’da kapatılmıştır.

Eski Yunanistan’da en çok rastlanan hükûmet şekli ataerkil krallık olmuştur. Aristokrasi, İstibdat ve Demokrasi hüküm sürmüştür. Her site kendi ihtiyacına uygun bir siyasi rejimi kabul ederek onu uygulamıştır. Ancak şu husus dikkati çekmektedir ki, her sitede hüküm süren siyasi rejim birbirinden önemli farklar göstermiştir. Örneğin, Sparta Sitesinde asalet yani asil bir sınıf bulunmadığı halde Aristokrasi kurulabilmiştir.

Krallık: Bu idare şekli Yunan sitelerinde en ilkel şekliyle partriyarkal bir mahiyetteydi. Kralın ruhani ve cismani olmak üzere iki nevi yetkisi vardı. Bunlardan ruhani yetkisi çok önemliydi. İktidarların intikali hususunda veraset usulü kabul edilmişti. Aile içinde babanın işgal ettiği mevki, kendisinin ölümünden sonra nasıl erkek çocuklarından büyüğüne intikal ediyorsa, kralın ölümü halinde de iktidar mevkiinin hükümdarın erkek çocuklarından büyüğü işgal etmekteydi. Daha sonraları bu veraset usulü değişmiştir. İrsen intikal yerine seçim esasında müstenit ve her sene değişebilen yüksek bir memuriyet şekli almıştır. Neticede, Aristokrasi veya Oligarşi’ye doğru bir gidiş kendini göstermiştir.

Aristokrasi: Nüfusun artması ve toprağın işlenmesi ile birlikte toplum içerisinde servet sahibi olan ailelerin yanı sıra ekonomik yönden zenginleşen ve güçlenen bir ticaret grubu doğmuştur. Toplum içerisinde yeni ortaya çıkan bu gruplar siyasal iktidarla söz sahibi olmak istemişlerdir. Bu nedenlerden dolayı toprak sahipleri ile ticaret kesimi arasında mücadele başlamıştır.

Toplum içerisinde ortaya çıkan zengin toprak sahipleri ve ileri gelen aristokrasi olarak adlandırılan bir grup ortaya çıkmıştır.Bu grup artık siyasal otoritede söz sahibi olmak istemektedirler. Neticede krallar baskı sonucunda sahip oldukları siyasi, idari yargı yetkileri kaybederek bu yetkiler “majistra”lıklara geçmiştir.

Demokrasi: Eski Yunan sitelerinde hiçbir zaman tam manasıyla halk hakimiyeti gerçekleştirilememiştir. Polis’in siyasi rejiminin demokrasi olduğu devirlerde bile, halkın tamamı veya büyük çoğunluğu siyasi faaliyetlere iştirak etmemiştir. Hatta vatandaşlar arasında bile hakiki otorite muayyen ve mahdut bir zümreye geçmiştir. Demokraside asillerin siyasi nüfusları bir müddet devam etmiştir. Perikles’in ölümünden sonra ise (M.Ö. 429) Atina demokraside parti mücadelesi had safhaya varmıştır. Yunan siteleri içinde, demokrasi alanında en ileri gitmiş olan Atina’da dahi ne Solon ne Klisten ne Efiatles ne de Perikles’in islahatları, bu hususta devamlı bir gelişmeye kafi gelmemiştir. Atina’da demokratik idarenin en mütekamil devri olan M.Ö. 5. yüyılda vatandaş sıfatını haiz bulunanların sayısı site nüfusuna göre pek azdı ve 20.000 kadardı. Bu 20.000 kişiden ancak muayyen şartları haiz bulunanlar, siyasi faaliyete iştirak edebilmektedir.^[3]