İçeriğe atla

Eski Latince

Eski Latince (aynı zamanda İlk Latince ya da Arkaik Latince olarak bilinir) Klasik Latin Çağı'nda, yani MÖ 75 yılına kadar kullanılan Latin dilidir.

Ses bilimi

Latince dilinin ses bilimdeki özelliklerinden biri sözcüklerin genel olarak -os ve -om ile (ilerleyen zamanlarda -us ve -um) bitiyor olmasıdır. Aynı zamanda "C" harfi hem C hem de G olarak kullanılmaktaydı. Bazı durumlarda kelimelerin sonundaki "s" harfi önüne "r" getirilerek değişime uğramıştır. Örneğin "honos" kelimesi "honoris" olarak değiştirilmiştir.

Bilinen yazıtlar

  • Forum kitabesi (MÖ 550)
  • Duenos kitabesi (MÖ 500)
  • Castor-Pollux (MÖ 500)
  • Garigliano Bowl (MÖ 500)
  • Tibur pedestal (MÖ 400)
  • Senatusconsultum de Bacchanalibus (MÖ 186)
  • Lapis Satricanus
  • Vase Inscription from Ardea
  • Carmen Arvale
  • Carmen Saliare
  • Scipionum Elogia

Dilbilgisi

İsimler

Birinci çekim (a)

Sonu "a" harfi ile biten kelimelerin çekimleri. Sonu a ile biten kelimeler genelde "dişil" kelimelerdir. Birçok Latin dilinde kelimeler eril, dişil ve yansız olarak ayrılırlar.

puella, –aī
kız f.
TekilÇoğul
yalın hâlpuellapuellai
hitap hâlipuellapuellai
belirtme hâlipuellampuellā
tamlayan hâlipuellās/-es/-aipuellōm/ -āsom
yönelme hâlipuellaipuellaīs/-eīs/ -abos
çıkma hâlipuellādpuellaīs/-eīs/ -abos
bulunma hâlipuellāpuellaīs/-eīs

İkinci çekim (o)

Sonu "o" harfi ile biten kelimelerin çekimleri. Sonu "o" harfi ile biten kelimeler ya eril ya da yansızdırlar.

campos, –oī
field, plain m.
saxom, –oī
rock, stone n.
TekilÇoğulTekilÇoğul
yalın hâlcamposcampoīsaxomsaxa
hitap hâlicampecampoīsaxesaxoī
belirtme hâlicampomcampōssaxomsaxa
tamlayan hâlicampoīcampōm/ -ōsomsaxoīsaxōm/ -ōsom
yönelme hâlicampoīcampoīssaxoīsaxoīs
çıkma hâlicampōdcampoīssaxōdsaxoīs/ -oes
bulunma hâlicampōcampoīssaxōsaxoīs/ -oes

Hitap hâllerinin çoğul çekimleri iki şekilde yapılır: Bunun ilk kullanım şekli -ōm iken daha sonra Arkaik Latincede -ōsom olarak değişikliğe uğramıştır. Arkaik Latincedeki "r" harfinden "s" harfine değişimde olduğu gibi Klasik Latincedeki -ōrum şeklindeki bitişler daha sonra Arkaik Latincede -ōsom şekline dönüşmüştür.

Üçüncü çekim

Sonu "e" harfi ve "i" harfi ile biten üçüncü tip çekimler eril, dişil ve yansız bütün kelimeleri kapsamaktadır.

Regs –es
kral m.
TekilÇoğul
yalın hâlregsreges
hitap hâliregsreges
belirtme hâliregemreges
tamlayan hâliregisregōm
yönelme hâliregeiregebos
çıkma hâliregeidregebos
bulunma hâliregeiregebos

Şahıs zamirleri

Kişi zamirleri Eski Latince eserlerinde en çok kullanılan dilbilgisi terimleridir. Belirtme ve çıkma hâllerinin çekimleri tam olarak birbirinin aynıdır.

Ego, benTu, senSuī, o kendisi
yalın hâlego tu -
belirtme hâlimēd tēd sēd
tamlayan hâlimis tis sei
yönelme hâlimihei, mehei tibei sibei
çıkma hâlimēd tēd sēd
Çoğul
yalın hâlnōs vōs -
belirtme hâlinōs vōs sēd
tamlayan hâlinostrōm, -ōrum, -i vostrōm, -ōrum, -i sei
yönelme hâlinōbeis, nis vōbeis sibei
çıkma hâlinōbeis, nis nōbeis sēd

Tamlama zamirleri

Eski Latincede, tamlama zamirleri eserlerde sıkça ekullanılan kavramlardan biridir. Ancak birbirleriyle tutarsızlık göstermeleri bilginler tarafından daha sonra değiştirilmeleri ile sonuçlanmıştır.

queī, quaī, quod who, what
ErilDişilYansız
yalın hâlqueī quaī quod
belirmte hâliquem quam quod
tamlayan hâliquoius, quoios quoia quoium, quoiom
yönelme hâliquoī, queī, quoieī, queī
çıkma hâliquī, quōd quād quōd
Çoğul
yalın hâlques, queis quaī qua
belirtme hâliquōs quās quōs
tamlayan hâliquōm, quōrom quōm, quārom quōm, quōrom
yönelme hâliqueis, quīs
çıkma hâliqueis, quīs

Fiiller

Şimdiki zaman ve geçmiş zaman

Latincedeki fiil çekimleri arasında tutarsızlıklar bulunmasından dolayı kesin olarak kulanılan bir çekim türü bulunduğu söylenemez. Ancak Eski Latince oymaları üzerindeki eserlerden birçok Avrupa dili diyalekti ile çeşitli benzerlikler gözlenmektedir.

Şimdiki Zaman: Sumşimdiki Zaman: Facio
EskiKlasikEskiKlasik
TekilÇoğulTekilÇoğulTekilÇoğulTekilÇoğul
Birinci Şahıssom, esomsomos, sumossumsumusfac(e/ī)ofac(e)imosfaciofacīmus
İkinci Şahısesesteīsesestisfac(e/ī)sfac(e/ī)teisfacisfacitis
Üçüncü Şahısestsontestsuntfac(e/ī)d/-(e/i)tfac(e/ī)ontfacitfaciunt
Geçmiş Zaman: SumGeçmiş Zaman: Facio
EskiKlasikEskiKlasik
TekilÇoğulTekilÇoğulTekilÇoğulTekilÇoğul
Birinci Şahısfueifuemosfuifuimus(fe)fecei(fe)fecemosfecifecīmus
İkinci Şahısfuisteifuisteīsfuistifuistis(fe)fecistei(fe)fecisteisfecistifecistis
Üçüncü Şahısfued/fuitfueront/-eromfuitfuerunt(fe)feced/-et(fe)feceront/-eromfecitfecerunt

İlgili Araştırma Makaleleri

C, c, ISO temel Latin alfabesi ve Türk alfabesinin üçüncü harfidir. İngilizce söylenişi şeklindedir. Türkçedeki söylenişi [d͡ʒ] şeklindedir.

<span class="mw-page-title-main">Latince</span> İtalik ailesinin neredeyse soyu tükenmiş Hint-Avrupa dili

Latince, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna ait bir dildir.

<span class="mw-page-title-main">İtalyanca</span> Roman dili

İtalyanca, çoğunluğu İtalya ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine mensup bir Latin dilidir. İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Sanskrit</span>

Sanskrit, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran koluna bağlı bir dildir. Sanskrit ve lehçeleri, Antik Hindistan'da lingua franca statüsüne sahip olmuştur. Dil aynı zamanda Hititçe ve Miken Grekçesinden sonra kaydedilmiş en eski Hint-Avrupa dili olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Rumence</span> Romanyanın resmî dili

Rumence, Romanya'nın resmî dilidir ve Latin dillerinin doğu koluna mensuptur. Çoğunluğu Romanya ve Moldova'da yaşayan 28 milyon kişi tarafından konuşulur. Moldova'nın resmî dili Moldovaca da Rumence ile aynı olmasına rağmen ülke yasaları kapsamında ülkenin resmî dili Moldovaca olarak yer almaktadır.

Latince, fazlasıyla çekim içeren bir dil bilgisi yapısına sahiptir. Bu açıdan zaman zaman Türkçedeki çekim yapısını andırsa da, genel olarak çekim yapısı Türkçeden daha farklıdır. Her kitap, okul ve hattâ öğretmen, dil bilgisini farklı bir yöntem ve yapısal sıra ile öğretse de, Latince dil bilgisi genel olarak dokuz ana başlık altında incelenebilir:

Akadca, Doğu Sami dillerine ait Antik Mezopotamya'da, özellikle Asur ve Babil imparatorluklarında kullanılmış ölü dil. Dil, kayda geçmiş ilk Sami dili olup, aslen soysal açıdan akraba olmadığı Sümerce için kullanılmış çivi yazısı ile yazılmıştır. Akadca ismini Akad İmparatorluğu'nun başkenti Akad şehrinden almıştır. Bir izole dil olan Sümerce ve Akadcanın birbirleri üzerindeki karşılıklı etkileşimleri, bu iki dilin bir dil birliği içerisinde sınıflandırılmasına yol açmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İzlandaca</span> İzlandanın resmî dili olan Kuzey Cermen dili.

İzlandaca, Cermen dillerinden biri ve İzlanda'nın resmî dilidir. İzlandacaya en yakın diller, Faroe Adaları'nda konuşulan Faroe dili ile Sognamål gibi Batı Norveç lehçeleridir. İzlanda, anakaraya uzak bir ada devleti olmasından dolayı, diğer ülkelerle arasında kayda değer oranda kültür alışverişi gerçekleşmemiş, bunun sonucunda dile çok az yabancı sözcük girmiştir. İzlanda'nın konumu Amerika'ya daha yakın olmasına rağmen, İzlandaca bir İskandinav dilidir.

Yy, Türk alfabesinin 28. harfidir. Türkçede /j/ sesini temsil eder.

Litvanca dil bilgisi, Litvancayı konuşabilmeyi sağlayan kurallar bütünüdür. Litvanca dil bilgisi aşırı derecede karmaşık ve eskidir. Sözcükler kullanımda çok fazla farklı biçimlere bürünürler ve çoğu zaman bu farklılık çok büyük olur.

Kaynaştırma ünsüzü veya yardımcı ünsüz, Türkçede iki ünlü harf yan yana gelemeyeceği için, ünlü ile biten bir kök veya gövdenin sonuna eklenen ve yine bir ünlü ile başlayan ekin önüne gelen ünsüzü belirtir. Sadece Türkiye Türkçesi için değil, bütün tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde temel kaynaştırma ünsüzü veya yardımcı ünsüz /y/ ve /n/ sesleridir. Bu ünsüz; kök+ek veya ek+ek durumlarında, iki ünlü yan yana geldiğinde kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Şuadit</span>

Şuadit, Yahudi Provençal dili ya da Yahudi Arpitancası Güney Fransa'da ölü bir Yahudi dilidir. 11. yüzyıl Fransız belgelerinde varlığından bahsedilen bu dil Fransa'daki Engizisyonlar sonucu düşüşe geçti. Yahudilerin Fransız Devrimi ile Fransa'nın herhangi bir yerinde yaşama hakkı ve tam vatandaşlık kazanmasıyla Şuadit'in erimesi hız kazandı. Bu dilin son konuşanı olan Armand Lunel'in 1977'de ölmesiyle Şuadit dili tarihe karıştı.

Fransızca dil bilgisi, diğer Latin dilleri dil bilgileriyle benzerlikler barındıran, Fransızcanın yani Fransız dilinin kullanımındaki kuralların bütünü, dil bilgisidir.

Pe harfi İbrani alfabesinin 17. harfi olup Arap alfabesindeki muadili Fe harfidir. Karşılığı Yunan alfabesinde Pi (Π), Latin alfabesinde P ve Kiril alfabesinde Pe'dir. Kelime başında ve ortasında פ, kelime sonunda da ף olarak yazılır.

Vokatif, Türkçede olmayan ismin hâllerindendir. Kişiye, hayvana ya da eşyaya hitap için bazı dillerde kullanılmaktadır. Vokatif bir ifade hitabın altını çizen bir söz yöneltme şeklini içerir. Mesela "Bilmiyorum, Ahmet" cümlesinde Ahmet vokatif bir ifade olup "Bilmiyorum Ahmet" cümlesindeki Ahmet gibi "bilmek" fiiline bağlı düz tümleç olmayıp tersine kime hitap edildiğini belli eder.

Kutsal İbranice veya klasik İbranice, İbranicenin arkaik bir formu olup, Akdeniz ile Şeria Nehri arasında kalan Kenan toprakları denen bölgede Semitik Kenan dillerinden biriydi. Ahit İbranicesi MÖ yaklaşık 10. yüzyıldan, İkinci Tapınak döneminin sonu olan MS 70 yılına kadar kullanılmıştır. Ahit İbranicesi en nihayetinde gelişip Mişna İbranicesine dönüştü ve bu dil MS 2. yüzyıla kadar devam etti. Tanah, sessiz harf iskeletinin ve Orta Çağ'da kullanılmaya başlanan sesli harf sisteminin geçirdiği evrelerin belgesel kanıtıdır. Ayrıca, kuzeydeki İsrail Krallığı ile güneydeki Yehuda Krallığı'ndaki lehçe farklılıkları da göze çarpmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Arapça dilbilgisi</span> Arapça dil kuralları

Arapça dilbilgisi Arap dilinin yapısını inceler. Arapça bir Sami dili olmakla birlikte diğer Sami dillerin dilbilgisi kurallarıyla benzerlik göstermektedir.

Esperanto dilbilgisi, kuralları aşırı şekilde düzenli olması için tasarlanmıştır. Eklemeli bir dil olan Esperanto'nun kelime dağarcığı Hint-Avrupa dil ailesi, özellikle de Latin, Slav ve Germen dilleri esas alınarak hazırlanmıştır. Esperanto serbest cümle dizimine sahiptir, cümledeki ögelerin yerleri değiştirildiğinde cümlenin anlamı değişmez.

<span class="mw-page-title-main">Ön-İtalik</span>

Ön-İtalik, Proto-İtalik veya Ana İtalik; Latince ve ondan türeyen Romen dillerinin de dahil olduğu İtalik dillerin atasıdır. Doğrudan yazılı olarak tasdiklenmemiş, karşılaştırmalı yöntemle belli bir dereceye kadar yeniden oluşturulmuştur. Ön-İtalik, önceki Ön-Hint-Avrupaca dilinden türemiştir.