İçeriğe atla

Eski İtalik alfabeler

Eski İtalik
Marsiliana tabletinden bir yazıt, yaklaşık MÖ 700
TürAlfabe (soldan sağa, sağdan sola)
DönemMÖ 7. yy - MÖ 1. yy
Aile sistemi
Mısır hiyeroglifleri
Etkilenen alfabelerRunik yazı, Latin alfabesi
Unicode aralığıU+10300–U+1032F[1]
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.

Eski İtalik yazıları veya Eski İtalik alfabeleri, MÖ 700 ile MÖ 100 yılları arasında İtalya Yarımadası'nda o dönemde konuşulan çeşitli diller tarafından kullanılan eski bir yazı sistemi ailesidir. En dikkate değer üyesi Etrüsk alfabesidir ki bu alfabe, bugün Türkçenin de dahil olduğu 100'den fazla dil tarafından kullanılan Latin alfabesinin de atasıdır. Kuzey Avrupa'da kullanılmış olan runik alfabelerin, bu alfabelerin birinden ayrı olarak MS 2. yy'da türediğine inanılıyor.[2]

Köken

Eski İtalik alfabeler nihai olarak Fenike alfabesinden türemektedir fakat genel fikir birliği; Etrüsk alfabesinin, MÖ 8. yy'da Napoli Körfezi'nde bulunan Cumae ve Ischia (Pithekoūsai)'daki Eğribozlu Yunan kolonilerinden alındığı üzerinedir. Bu Eğriboz alfabesine ayrıca 'Cumae alfabesi' veya 'Halkida alfabesi' de (büyükşehirleri Halkida'dan) denmektedir. Bu alfabe, Eski Yunan alfabelerinin batı varyantlarından biridir.[3] Cumae varsayımı Roma'daki İngiliz Okulu (en) tarafından 1957-58 yıllarında yapılan Veii (en) kazılarıyla desteklenmiştir, bu kazılarda Etrüsk şehri Veii ile Cumae ve Ischia'daki Yunan kolonileri arasındaki ilişkilerin MÖ 8. yy'ın ikinci yarısından beri var olduğunu gösteren Yunan çömlekçiliğinden parçalar bulunmuştur.[3] Diğer bilim insanları, Etrüsk harflerine dönüştüğü iddia edilenlerden bile daha eski olan farklı bir varsayımsal Batı Yunan alfabesi öne sürüyor.[3] Nihayetinde Etrüskler, Antik Yunancada bulunmayan sesleri yazabilmek için c, q ve vh veya hv (/f/ için) kombinasyonlarını eklediler.[4] Kendi Yunan-kökenli alfabelerini geliştirmeleri ve kullanmaları, muhtemelen Villanovan kültürünün sonunda yaşanmış ve Etrüsk Oryantalizasyon dönemini başlatmıştı.[4]:19

Etrüskler o dönemde İtalya'nın önde gelen uygarlığı olduğundan kendi alfabelerini yarımadaya yaydıkları ve diğer Eski İtalik alfabelerin de onlarınkinden türediği yaygın olarak kabul edilir.[4] Akademisyenler üç sebep sunuyor: Etrüsklerin ve Etrüsk olmayanların MÖ 8. ve 7. yy'da güçlü ilişkileri vardı, diğer dillerden günümüze ulaşan yazıtlar en eski Etrüsk yazıtlarından daha sonra (MÖ 8. yy'ın sonundan sonra) ortaya çıkmıştır (ilk olarak güneyde Umbri, Faliskler, Latinler ve Sabinler arasında; 6. yy'da ayrıca Po Ovası'nda ve Cisalpine Kelteri, Venetler ve Retler arasında) ve bu metinlerde kullanılan harfler açıkça Batı Yunan alfabesinin Etrüsk versiyonuna dayanmaktadır.[4] Fakat Latin alfabesi dahil bazı alfabeler, Etrüsklerin oldukça erken bir aşamada kullanmayı bıraktıkları bazı Yunan harflerini korumuşturlar.

Eski İtalik alfabeler çeşitli diller için kullanılmıştır, bunların arasında bazı Hint-Avrupa dilleri (çoğunlukla İtalik diller, ayrıca Galyaca ve muhtemelen Ön-Cermence olarak yorumlanan yazıtlar) ve bazı Hint-Avrupa olmayan diller (örneğin Etrüskçe) de vardı.[5]

Etrüsk ile ilgili alfabeler

Aşağıdaki tablo Etrüsk alfabesiyle ilgili olduğu varsayılan Eski İtalik alfabeleri göstermektedir. Karşılık geldiği varsayılan semboller aynı sütünda verilmiştir. Birçok sembol aynı alfabede iki veya daha fazla varyanta sahiptir, burada yalnızca birer tanesi gösterilmiştir. [←] ve [→] gösterimleri, gösterilen sembollerin sırasıyla sağdan sola ve soldan sağa yazarken kullanıldığını göstermektedir.

Uyarı: [?] olarak işaretlenen diller için tablodaki "Harflerin" görünümü; tarayıcının Unicode yazı tipinin, Eski İtalik Unicode bloğunda (en) karşılık gelen kod noktalarının gösterdikleridir. Aynı kod noktası, farklı dillerde farklı sembol şekillerini temsil eder; bu nedenle, bu glif görsellerini düzgün bir şekilde görüntülemek için o dile özel bir Unicode yazı tipinin kullanılması gerekir.

Fenike
Harf [←] AlephBethGimelDalethHeWawZayinHethTethYodhKaphLamedhMemNunSamekhAyinPeSadeQophResSinTaw
Transliterasyon ʾ b g d h w z ḥ ṭ y k l m n s ʿ p ṣ q r š t
Değer [ʔ][b][g][d][h][w][z][ħ][tˤ][j][k][l][m][n][s][ʕ][p][sˤ][q][r][ʃ][t]
Eski Yunan[6][7]
Güney [→] — — — — — — —
Batı [→]
Doğu [→] 1. varyant —
Doğu [→] 2. varyant
Klasik İyonya [→] — — — —
Modern Yunanca Α Β Γ Δ Ε — Ζ — Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π — — Ρ Σ Τ Υ — Φ Χ Ψ
Değer [a][b][g][d][e][w][zd][h][ɛː][tʰ][i][k][l][m][n][ks][o][p][s][k][r][s][t][u][ks][pʰ][kʰ][ps][ɔː]
Etrüsk - MÖ 7.yy'dan itibaren[8][9]
Marsiliana [←] —
Eski (5. yy'a kadar) [←] — — — —
Yeni (4. yy'dan 1. yy'a kadar) [←] — — —
Transliterasyon a — c — e v z h θ i k l m n — — p ś q r s t u ṡ φ χ f
Değer [a]— [k]— [e][v][ts][h][tʰ][i][k][l][m][n]— — [p][ʃ][k][r][s][t][u][s][pʰ][kʰ][f]
Oskan - MÖ 5.yy'dan itibaren[10]
Harf [←]
Transliterasyon A B G D E V Z H I K L M N P R S T U F Ú Í
Değer [a][b][g][d][ɛ][v][ts][x]? [i][k][l][m][n][p][r][s][t][oː][f][o][e]
Lepont - MÖ 7.yy'dan 5. yy'a kadar
Harf [?][→] 𐌀 𐌄 𐌅 𐌆 𐌈 𐌉 𐌊 𐌋 𐌌 𐌍 𐌏 𐌐 𐌑 𐌓 𐌔 𐌕 𐌖 𐌗
Transliterasyon A E V Z Θ I K L M N O P Ś R S T U X
Güney Piken - MÖ 6.yy'dan itibaren
Harf [?][→] 𐌀 𐌁 𐌂 𐌃 𐌄 𐌅 𐌇 𐌉 𐌊 𐌋 𐌌 𐌍 𐌏 𐌐 𐌒 𐌓 𐌔 𐌕 𐌖 𐌚 𐌞 𐌝 𐌟
Transliterasyon A B G D E V Z H I K L M N O P Q R S T U F Ú Í *
Este (Venetçe), Magrè ve Bolzano/Bozen-Sanzeno (Retçe), Sondrio (Kamunca), Lugano (Lepontça) alfabeleri
Alfabenin tarihi

</onlyinclude>

Yukarıdaki tabloda olmayanlar:

Etrüsk alfabesi

Ana madde: Etrüsk alfabesi

Faliskçe, Sabel grubundan Oskanca, Umbriyaca ve Güney Pikence ve diğer gruplardan Venetçe gibi İtalik grubundan birçok Hint-Avrupa dili aslen bu alfabeyi kullandı. Faliskçe, Oskanca, Umbriyaca, Kuzey Pikence ve Güney Pikence alfabelerinin hepsi Etrüsk alfabesinin bir biçiminden evrilmiştir.[11][12]

Nukeria (Nuceria) alfabesi

Nukeria (en) alfabesi Güney İtalya'da (Nocera Superiore, Sorrento, Vico Equense ve diğer yerlerde) bulunan yazıtlara dayanmaktadır. Sadece MÖ 6. yy ve MÖ 5. yy arasında tasdiklenmiştir. En önemli işareti köknar ağacı şeklindeki /S/'dir ve muhtemelen Fenike alfabesinden türetilmiştir.[]

Ret (Retik) alfabeler

Ret alfabeleri

Çoğunluğu Kuzey İtalya'nın Trentino ve Güney Tirol bölgelerinden ve Avusturya'nın Kuzey Tirol bölgesinden olan neredeyse 400 yazıtla iki farklı alfabe olarak tasdiklenmiştir: Sanzeno ve Magrè (Schio yakınında) alfabeleri. Retçe dili için kullanılmıştır.[13][14][15]

Venet (Venetik) alfabesi

Este alfabesi, Magrè alfabesine benzer ve Venetçe yazıtlarında kullanılmıştır.[]

Kamun (Kamunik) alfabesi

Valcamonica'daki kaya çizimlerinde bulunan abecedaria ve diğer kısa yazıtlarda kullanılmıştır.[16]

Latin alfabesi

Ana madde: Latin alfabesi
Duenos yazıtı, MÖ 6. yy

26 eski Etrüsk harfinin 21'i, ya doğrudan Cumae alfabesinden (Batı Yunan tipindeki Eğriboz alfabesinin bir varyantından) ya da eski Etrüsk alfabeleri aracılığıyla MÖ 7. yy'dan itibaren Eski Latince için kullanılmaya başlanmıştır; klasik Etrüsk alfabesine kıyasla B, D, K, O, Q, X harfleri korunurken Θ, Ξ, Ϻ, Φ ve Ψ harfleri düşmüştür.[17]

𐌀 𐌁 𐌂 𐌃 𐌄 𐌅 𐌆 𐌇 𐌉 𐌊 𐌋 𐌌 𐌍 𐌏 𐌐 𐌒 𐌓 𐌔 𐌕 𐌖 𐌗
A B C D E F Z H I K L M N O P Q R S T V X

Güney Piken alfabesi

Ana madde: Güney Pikence

MÖ 6. yy'dan bilinen Güney Piken alfabesi, /k/ için Q ve /g/ için K kullanmasından ötürü Güney Etrüsk alfabesine benzer. ⟨o⟩ ve /f/ için kullanılan ⟨8⟩ harfi basitleşerek sırasıyla ⟨.⟩ ve ⟨:⟩ olmuştur.[18]

Unicode

Mart 2001'de 3.1 sürümünün çıkmasıyla Eski İtalik alfabeler birleştirildi ve Unicode Standard'a eklendi. Eski İtalik için Unicode bloğu U+10300–U+1032F'dir ve belli bir alfabeyi belirtmez (yani tüm İtalik alfabeler denktir ve yazı tipi kullanılacak varyantı belirler).[19]

Yazma yönü (sağdan sola, soldan sağa, bustrofedon) dile ve hatta kullanıldığı zamana göre çeşitlilik gösterir. Basitlik için çoğu akademisyen soldan sağa yazımı kullanır ve Unicode'daki Eski İtalik bloğunun varsayılan yönü de soldan sağadır.[20]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Old Italic (PDF) (chart), Unicode, 26 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 24 Haziran 2024 .
  2. ^ "runic alphabet | writing system". Encyclopædia Britannica (İngilizce). 2 Eylül 2022. 8 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. 
  3. ^ a b c Banti, Luisa (1973). Etruscan Cities and Their Culture. Berkeley, California: University of California Press. s. 193. ISBN 978-0-520-01910-2. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2021. 
  4. ^ a b c d Wallace, Rex E. (2015). "Chapter 14: Language, Alphabet, and Linguistic Affiliation". A Companion to the Etruscans. Chichester: John Wiley & Sons. s. 309. ISBN 978-1-118-35495-7. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2021. 
  5. ^ Everson, Michael (6 Ağustos 2015). Unicode Technical Note No. 40: Old Italic glyph variation (PDF). 27 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  6. ^ Kirchhoff, Adolf (1877). Studien zur Geschichte des griechischen Alphabets. Berlin: Dümmler. s. 102. OL 24337090M. 
  7. ^ Kirchhoff 1877, s. 168.
  8. ^ Bonfante, Giuliano (1983). The Etruscan language. Manchester: Manchester University Press. s. 64. ISBN 0-7190-0902-2. OCLC 610734784. OL 19629507M. 
  9. ^ Stützer, Herbert Alexander (1992). Die Etrusker und ihre Welt. Köln: DuMont. s. 12. ISBN 3-7701-3128-2. LCCN 94191271. OCLC 611534598. OL 1198388M. 
  10. ^ Buck, Carl Darling (1904). A grammar of Oscan and Umbrian. Boston: Ginn. s. 22. OL 7118142M. 
  11. ^ "What Is the Indo-European Family of Languages?". ThoughtCo (İngilizce). 14 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. 
  12. ^ Fortson, Benjamin W. (2004). Indo-European language and culture : an introduction (PDF). Malden, MA: Blackwell Pub. ISBN 1-4051-0316-7. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. 
  13. ^ Schumacher, Stefan; Salomon, Corinna (2019). "Die rätischen Inschriften vom Schneidjoch (Brandenberger Alpen, Tirol)" (PDF). Die Höhle (Almanca), 70. ss. 159-174. 27 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. 
  14. ^ Schumacher, Stefan; Salomon, Corinna; Kluge, Sindy; Bajc, Gudrun; Braun, Martin, (Ed.) (2020). "Raetica". Thesaurus Inscriptionum Raeticarum. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023. 
  15. ^ Salomon, Corinna (2020). "Raetic". Palaeohispanica. Revista sobre lenguas y culturas de la Hispania Antigua, 20. ss. 263-298. doi:10.36707/palaeohispanica.v0i20.380 Özgürce erişilebilir. ISSN 1578-5386. 
  16. ^ Schumacher, Stefan (2000). "Camunic: Encyclopedia of the Languages of Europe". Blackwell Reference Online. doi:10.1002/9781405166294. 14 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2023. 
  17. ^ Sampson, Geoffrey (1985). Writing systems: a linguistic introductionÜcretsiz kayıt gerekli. Stanford, Calif.: Stanford University Press. s. 109. ISBN 978-0-8047-1254-5. LCCN 84040708. 
  18. ^ Stuart-Smith, Jane (2004). Phonetics and Philology: Sound Change in Italic. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-925773-6. 
  19. ^ The Unicode Consortium (16 Mayıs 2001), "7.10 Old Italic (new section)", Unicode Standard Annex #27, The Unicode Standard, Version 3.1., 8 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Haziran 2024 
  20. ^ Jenkins, John; Everson, Michael (16 Ağustos 1997), "E.Processing", Proposal for encoding the Etruscan script in ISO/IEC 10646, 18 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Haziran 2024 

Daha fazla okuma

  • Bonfante, Giuliano; Bonfante, Larissa (2002). The Etruscan Language: An Introduction. 2nd. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-5539-3. 
  • Mullen, Alex (2013). Southern Gaul and the Mediterranean: Multilingualism and Multiple Identities in the Iron Age and Roman Periods. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02059-7. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Latin alfabesi</span> Latin dilini yazmak için kullanılan alfabe

Latin alfabesi, antik Roma tarafından Eski Latince yazmak için kullanılan Latin harfleri tabanlı alfabedir. 23 harften oluşan Latin alfabesi, Latin harflerini kullanan ilk alfabedir.

<span class="mw-page-title-main">Etrüskler</span> Antik İtalyada Roma öncesi uygarlık

Etrüskler, İtalya'nın Tiber ile Arno nehirleri arasında yer alan Etruria bölgesinde yaşamış ve MÖ 6. yüzyıla dek varlığını sürdürmüş bir halk olup Antik Romalılar tarafından Etrusci veya Tusci adlarıyla tanımlanmışken Yunanlar Tyrrhen, Tyrsen diye tanımlamıştır. Kendilerine Rasena diyen Etrüsk halkının bir kısmı ve kültürü zamanla Roma İmparatorluğu içinde erimiştir. Etrüskler İtalya'da dönemlerindeki diğer kavimlerden çok daha ileri bir uygarlık düzeyindeydiler. Roma uygarlığının, Etrüsk mitolojisindeki ilahlardan, hukukundan yol yapım tekniklerine kadar, kökünü hemen hemen tümüyle Etrüsk uygarlığından almış olduğu günümüzde saptanmış durumdadır. Etrüskler'in dini, Ciceronun değindiği gibi, vahyedilmiş bir dindi ve 12'li sistemi baz alan bir inisiyatik örgütlenmeleri vardı.

A, a ISO temel Latin ve Türk alfabesinin ilk harfidir. İngilizce telaffuzu şeklindedir. Şekil olarak ise Yunan alfabesinde bulunan Αlfa'ya benzemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Eski Türk yazısı</span> Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı düzeni

Orhun, Göktürk ya da Köktürk alfabesi, Göktürkler ve diğer erken dönem Türk kağanlıkları tarafından kullanılmış, Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir. Alfabe, 4'ü ünlü olmak üzere 38 damga (harf) içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Meroitik yazı</span>

Meroitik yazı, Meroë Krallığı'nın Meroitik dili yazmak için en azından MÖ 200 yılında kullandığı Mısır hiyeroglif ve Demotik kökenli bir alfabedir, ayrıca bir olasılıkla onu izleyen Nübye krallıklarının dilini yazmak için de kullanılmıştır. Eski Eski Nübyece daha sonraları Yunan uncial alfabesi ile yazıldığında bu alfabeye üç tane Meroitik glif (karakter) de dahil edilmiştir.

Süryani alfabesi, MÖ 2. yüzyıldan itibaren Mardin'de Süryanice için kullanılan bir alfabedir. Bu yazı sistemi, Arami alfabesinden türeyen Sami ebcedlerden biri olup Fenike, İbrani ve Arap alfabesi ile bağlantılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yazı sistemi</span> kağıda veya başka bir ortama kaydedilmiş görsel dillerin sistemi, dilde ifade edilebilecek ögeleri temsil etmek için kullanılır

Yazı sistemi, bir dildeki unsurları ve tarif edilebilir durumları temsil etmek için kullanılan bir çeşit semboller sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">İtalik diller</span>

İtalik diller, bilinen ilk üyeleri MÖ 1. milenyumda İtalyan Yarımadası'nda konuşulmuş olan bir Hint-Avrupa dil ailesi koludur. Eski dillerinin en önemlisi, milattan önce diğer İtalik halkları fetheden Antik Roma'nın resmi dili olan Latinceydi. Diğer İtalik diller; MS ilk yüzyıllarda, konuşanları Roma İmparatorluğu'nda asimile olduğundan ve Latinceye kaydıklarından dolayı yok oldu. MS 3. ve 8. yy. arasında Halk Latincesi, günümüzde ana dil olarak konuşulan tek İtalik dil grubu olan Latin (Romen) dillerine ayrıldı, ayrıca Edebi Latince de hayatta kaldı. Latincenin yanında bilinen diğer antik İtalik dilleri; Faliskçe, Umbriyaca ve Oskanca ve Güney Pikencedir. Yarımadada konuşulmuş ve sınıflandırması tartışmalı olan diğer İtalik diller Venetçe ve Sikulcadır. Uzun zaman önce yok olmuş bu diller, yalnızca arkeolojik bulgulardaki birkaç yazıttan bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Fenike alfabesi</span> tahminen MÖ 1200 yılında ortaya çıkmış, Fenike dilini yazmak için kullanılmış alfabe

Fenike alfabesi, tahminen MÖ 1200 yılında ortaya çıkmış, Fenike dilini yazmak için kullanılmıştır. Günümüzde kullanılan birçok çağdaş alfabe Fenike alfabesinden türemiştir. Paleo-İbrani alfabesi, doğrudan Fenike yazı sisteminden gelmektedir. Modern Arap alfabesinin kökeni olan Arami alfabesi; Avrupa'da Yunan alfabesi, Yunan alfabesi üzerinden Kiril alfabesi ve Latin alfabesi, Fenike alfabesinden türemiş alfabelerdir. Fenikelilerden önce yazı, resimlerden oluşmaktaydı ve her kelimeye karşılık bir resim çizilirdi. Fenikeliler, her ses için bir sembol kullanarak bu sesleri birleştirip kelimeler oluşturdular. Bu sayede cümleler, artık resimlerin birleştirilmesiyle değil; seslerin birlikteliğini içerir kelimelerin birleştirilmesiyle kuruluyordu.

<span class="mw-page-title-main">Runik yazı</span> ilk çağlara ait yazı biçimi

Runik yazı İlk Çağ Orta Asya toplumları, Türkler, Etrüskler, Macarlar ve vaktiyle Kuzey Avrupa ülkelerinde yaşayanlar tarafından kullanılmış bir yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Güney Pikence</span>

Güney Pikence Sabel altailesine mensup soyu tükenmiş bir İtalik dildir. Göründüğü kadarıyla anlaşılmayan ve bu yüzden de sınıflandırılmamış Kuzey Pikenceyle bir ilgisi yoktur. Güney Pikence yazılar, bazı kelimelerin açıkça Hint-Avrupaca oldu belli olsa da başlarda nispeten anlaşılmazlardı. 1983'te, görünüşte gereksiz olan iki noktalama işaretinin gerçekte basitleştirilmiş harfler olduğunun keşfi, onların anlaşılmasında artan bir gelişmeye ve 1985'teki ilk çeviriye yol açtı. Zorluklar halen daha vardı. Güney Pikence; Oskanca ve Umbriyaca ile birlikte Sabel dillerinin üçüncü bir kolunu gösterebilir veya tüm dilsel Sabel bölgesi bir lehçe sürekliliği olarak da kabul edilebilir. "Küçük lehçelerin" çoğundan elde edilen kanıtların azlığı, bu tespitleri yapmanın zorluğuna katkıda bulunuyor.

Eski Uygur alfabesi, Eski Uygur Türkçesi döneminin yazımı için kullanılmış olan alfabedir. Uygur topluluğunun ticarete, şehir hayatına ve yerleşik düzene olan temayülleri, onları Orta Asya'nın tüccar kavmi Soğutlara yakınlaştırmıştır. Kısa zaman sonra Soğut alfabesini öğrenip bu alfabeden Uygur yazısını geliştirmişlerdir. Böylece Uygur ağzı, Uygur alfabesi vasıtasıyla klasik bir yazı dili hâline gelmiş; Orta Asya’daki diğer Türk topluluklarının ortak dili de bu ağız özelliklerinin yaygınlaştığı dil olmuştur. Bazı akademik yayınlarda bu alfabe Uygur alfabesi olarak da belirtilir. Çağdaş dönem Uygur Türkçesi için Arap asıllı alfabenin varlığı sebebiyle, ayrım için bu tarihî alfabeye “eski” ibaresi eklenir.

<span class="mw-page-title-main">Etrüsklerin kökeni</span> Antik İtalyan uygarlığına ilişkin teoriler

Etrüsklerin kökeni, İtalya Yarımadasında ortaya çıkan Etrüsk kavminin hangi bölgeden göç ettiği ve etnik kökeninin hangi antik topluluklara dayandığıyla ilgili araştırmaları içerir. Bilim insanları görüş birliğine varamamışlardır. Etrüsklerin çağdaşı tarihçiler tarafından ortaya konulmuş kaynaklara dayanarak; Etrüsklerin İtalya Yarımadası'ndaki yerli arkeolojik kültürlerden türediği, bölgeye Lidya (Herodot) veya Teselya'dan göçmüş olmaları ve Alpler'in kuzeyinde yaşamış Retsiyalılara dayandıkları öne sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Cautha</span>

Catha Etrüsk mitolojisinde ay veya güneş tanrıçasıdır. Doğumla da ilişkilendirilir. Yeraltı dünyasıyla da bağlantısı olan Catha aynı zamanda İtalya'nın Pyrgi kentindeki güney kutsal alanının tanrıçasıdır Sık sık bir kült paylaştığı Etrüsk tanrısı Śuri ile birlikte görülür. Catha, sıklıkla Yunan tanrısı Dionysos'un muadili olan Etrüsk tanrısı Fufluns ve Roma tanrısı Bacchus'un muadili olan Pacha ile eşleştirilir. Ayrıca, Pyrgi'de Catha, Yunan tanrısı Apollon'un muadili olan tanrı Aplu ile de bağlantılıdır. Aplu, Etrüsk dinine dahil edildiğinde, Catha'nın bazı özelliklerini bile almış olabilir. Giovanni Colonna, Catha'nın Yunan Persephone ile bağlantılı olduğunu, çünkü Catha'nın eşi Suri'nin Roma mitolojisindeki Dis Pater ile ilişkilendirdiğini öne sürdü.

<span class="mw-page-title-main">Antik Güney Arap alfabesi</span>

Antik Güney Arap alfabesi, yaklaşık MÖ 9. yüzyılda Proto-Sinaitik yazıdan dallanmıştır. Eski Güney Arap dilleri Sabaic, Qatabanic, Hadramautic, Minaean ve Hasaitic ve D'mt'te kullanılan Etiyopya dili olan Ge'ez yazmak için kullanılmıştır. Bu dillerdeki bilinen en eski yazılar, yazıtlardır. Eritre'nin Kuzey Kızıldeniz Bölgesi'nde bulunmaktadır. Ayrıca, bu yazıtlar MÖ 9. yüzyıla aittir. Matres lectionis ile işaretlenmiş bu alfabede sesli harfler için harf bulunmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Etrüsk alfabesi</span> Orta ve Kuzey İtalyada Etrüskler tarafından kullanılan alfabe

Etrüsk alfabesi Etrüskler tarafından, İtalya'nın orta ve kuzey bölümlerinde, dillerini yazıya geçirmek için MÖ 700 ve MS 100 yılları arasında kullanıldı.

<span class="mw-page-title-main">Osko-Umbriya dilleri</span>

Osko-Umbriya, Sabelik veya Sabel dilleri, Antik Roma'nın gücünün genişlemesiyle yerini Latinceye bırakmadan önce Osko-Umbriyalılar tarafından Merkez ve Güney İtalya'da konuşulmuş Hint-Avrupa dilleri olan İtalik dillerin soyu tükenmiş bir grubudur. Yazılı tasdikleri MÖ 1. milenyumun ortasından MS 1. milenyumun ilk yüzyıllarına kadar gelişmiştir. Diller neredeyse sadece yazıtlardan - özellikle Oskanca ve Umbriyaca - biliniyor ama Latincede bazı Osko-Umbriyaca alıntı kelimeler de var. Oskanca ve Umbriyaca'nın iki ana kolunun yanında Güney Pikence, Sabel dillerinin üçüncü bir kolunu gösterebilir. Tüm dilsel Sabel bölgesi bir lehçe sürekliliği olarak da kabul edilebilir. "Küçük lehçelerin" çoğundan elde edilen kanıtların azlığı, bu tespitleri yapmanın zorluğuna katkıda bulunuyor.

<span class="mw-page-title-main">Umbriyaca</span>

Umbriyaca, eski İtalyan bölgesi Umbriya'da Umbri tarafından konuşulmuş olan soyu tükenmiş bir İtalik dildir. İtalik diller içinde, Oskan grubuyla yakından ilişkilidir ve bu yüzden de - modern bilimde genellikle yerine Sabel kullanılan - Osko-Umbriya dilleri grubunda onunla ilişkilendirilir. Bu sınıflandırma ilk kez formülleştirildiğinden beri, eski İtalya'daki bir dizi başka dilin Umbriyaca ile daha yakından ilişkili olduğu keşfedildi. Bu nedenle bir grup - Umbriya dilleri - onları içerecek şekilde tasarlandı.

<span class="mw-page-title-main">Faliskçe</span>

Faliskçe veya Faliskanca, Güney Etrürya'da yaşamış antik Falisklerin (Falisci) konuştuğu soyu tükenmiş bir İtalik dildir. Latince ile birlikte, İtalik dillerin Latin-Falisk grubunu oluşturur. Dilin - Latincenin yavaş yavaş nüfuz etmesiyle birlikte - en az MÖ 150'ye kadar devam etmiş olması muhtemel görünmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Uni</span> Etrüsk doğurganlık tanrıçası

Uni, Etrüsk dininde ve mitinde eski evlilik, doğurganlık, aile ve kadın tanrıçasıdır ve Perugia'nın koruyucu tanrıçasıdır. Roma mitolojisinde Juno'nun ve Yunan mitolojisinde Hera'nın Etrüsk eşdeğeri olarak tanımlanır. Etrüsk panteonunun yüce tanrıçası olarak gökyüzü tanrısı kocası Tinia ve bilgelik tanrıçası kızı Menrva'dan oluşan Capitoline Üçlüsü'nün özgün öncüsü olan Etrüsk üçlüsünün bir parçasıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.