Eskülap yılanı
| Eskülap yılanı | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1)[1] | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Zamenis longissimus (Laurenti, 1768) | |||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Eskülap yılanı (Zamenis longissimus), Colubridae familyasının Zamenis cinsinde buluan Avrupa ve Batı Asya'ya özgü zehirsiz bir yılan türüdür.[3] Eskülap yılanı, antik Yunan, Roma ve İlirya mitolojisindeki rolü ve türetilmiş sembolizmi nedeniyle kültürel ve tarihi öneme sahiptir.[2]
Özellikleri
Eskülap yılanların toplam uzunluğu genellikle 110–160 cm arasındadır. Ancak rekor boyutu 225 cm olmak üzere 200 cm'ye kadar büyüyebilirler.[4] Erkekler genellikle dişilerden biraz daha büyüktür. Yumurtadan çıkan bireyler yaklaşık 30 cm civarındadır.[4] Yetişkin bireylerin ortalama vücut kütlesi 350-890 g arasındadır.[5][6] Vücudu oldukça ince ve narindir. Yuvarlak bir ağıza, az belirgin bir boyun, ince ve oldukça uzun bir başa sahiptir. Gözler orta büyüklükte olup, yuvarlak bir gözbebeği vardır. İrisi sarımsı, kahverengi, grimsi veya turuncu renkte olabilir.[7]
Yetişkin bireyler genellikle oldukça homojen bir şekilde kahverengi, sarımsı-bej ile zeytin tonlarda olup, az ya da çok koyu veyahut açık renktedir. Balkanlar'da gri-siyah renkte birkaç popülasyon bulunur. Dış görünümü genellikle bronz bir görünüme sahip olup diğer yılan türlerine göre parlaktır. Baş ve bazen vücudun ön kısmı daha koyu sarımsı tonlara sahiptir. Sırt pulların kenarlarında yer alan küçük uzunlamasına çizgiler halinde çok ince beyaz benekler bulunur, bu benekler yaşlı bireylerde kaybolma eğilimindedir.[8][9] Dorsal kısım kahverengi, grimsi, sarımsı, koyu sarı veya yeşilimsi tonlara sahip olabilir. Ventral bölgesi sarımsı veya koyu sarı renkte olup lekesizdir.[2] Yaşam süreleri 25-30 yıldır.[4][10]
Eskülap yavruları yavru Yarı sucul yılan (Natrix natrix) ve Natrix helvetica ile kolayca karıştırılabilir, çünkü genç Eskülap'ların boyunlarında ve genç yetişkinlerde de bir süre devam edebilen sarı bir halka vardır. Yavruların renk pigmenti açık yeşil veya kahverengi-yeşildir. Genç bireylerde sırt, açık yeşil veya kahverengimsi yeşil üzerine siyah lekelidir.[2][4]
Coğrafi dağılım
Dağılım alanı Avrupa'da genel olarak kuzey İspanya'da Pirene dağları, Fransa'nın büyük çoğunluğu (kuzey ve kuzeydoğu bölgeleri hariç), İtalya (güney İtalya ve Sicilya hariç), Balkan Yarımadası'nın tamamı, Yunanistan ve yaklaşık 49. paralele kadar Orta ve Doğu Avrupa'nın bazı kısımları (İsviçre, Avusturya'da Podyjí/Thayatal, Çekya'da güney Moravya, Macaristan, Slovakya'da Bieszczady ve Bukovec Dağları, güney Polonya, Romanya, güneybatı Ukrayna) boyunca uzanır.[1][2] Ayrıca Batı Almanya'da (Schlangenbad, Odenwald, aşağı Salzach Nehri ve Passau yakınları) ve Çekya'nın kuzeybatısında (Karlovy Vary yakınında, bilinen en kuzeydeki doğal varlığı) birçok izole popülasyon tespit edilmiştir.[1][2]
Eskülap yılanın Batı Asya'da dağılım alanı Türkiye'nin Karadeniz kıyı bölgeleri, batı Gürcistan ve güney Azerbaycan bölgelerini kapsar.[1] Ayrıca kuzey İran'daki Urmiye Gölü çevresi ve Türkiye'nin doğusunda yer alan Ağrı dağı'nın kuzey yamaçlarında, kabaca eski (kalıntı) ve Karadeniz habitatların hüküm sürdüğü bölgede dağılım gösterir.[4] V.L. Laughlin türün coğrafi dağılımının bazı bölümlerinin bu yılanların Romalılar tarafından tıbbi ritüellerde ve tanrıya tapınmada kullanmak için tıp tanrısı Asklepios tapınaklarına kasıtlı olarak yerleştirilmesinin ve daha sonra salınmasının sonucu olabileceğini varsaydı.[11][12]
Güney İtalya ve Sicilya'da bulunan ve önceden Eskülap yılanın bir alt türü olarak kabul edilen Zamenis longissimus romanus, son zamanlarda ayrı bir yeni tür olan Zamenis lineatus (İtalyan Eskülap yılanı) statüsüne yükseltildi.[13] Daha önce güneydoğu Azerbaycan'da ve kuzey İran Hyrkania ormanları'nda yaşayan Elaphe longissima olarak sınıflandırılan popülasyonlar, 1984 yılında Nilson ve Andrén tarafından Elaphe persica olarak yeniden sınıflandırıldı, şimdi ki bilimsel adı Zamenis persicus.[14]
Fosil kanıtlarına göre, Eskülap yılanı Holosen'in daha sıcak Atlantik döneminde (yaklaşık 8000-5000 yıl önce) dağılım alanı Danimarka'ya kadar kuzeye ulaştı, Danimarka'da 1810 ile 1863 yılları arasında Sjælland adası'nın güney kesiminde, muhtemelen bir kalıntı ve şimdi soyu tükenmiş bir popülasyondan üç örnek toplandı.[15] Şu anki kuzeybatı Çek popülasyonu genetik analizlerin sonuçlarına göre artık bu maksimum dağılımın otokton bir kalıntısı olarak kabul ediliyor (genetik olarak Karpat popülasyonlarına en yakın olanıdır). Bu muhtemelen Almaya'da ki izole popülasyonlar için de geçerlidir. Daha önceki buzullar arası dönemlerde Birleşik Krallık'ta ikamet ettiklerini ancak daha sonra sonraki buzullaşmayla birlikte güneye sürüldüklerini gösteren fosiller kayıtlar var. Avrupa'da tekrarlanan iklim kaynaklı bu daralmalar ve dağılım genişlemeleri Pleistosen boyunca birçok kez meydana gelmiştir.[16]
Büyük Britanya'daki kaçışlardan kaynaklanan üç Eskülap yılanı popülasyonu vardır. Bunlardan kaydedilen en eskisi Kuzey Galler'deki Conwy yakınlarındaki Welsh Mountain Hayvanat Bahçesi'nin arazisinde ve civarındadır. Bu popülasyon en azından 1970'lerin başından beri bölgede bulunmakta[17] ve 2022'de nüfusun 70 yetişkin olduğu tahmin edilmektedir.[18]
Yaşam alanı
Deniz seviyesinden yaklaşık 60–2000 metre arasındaki yüksekliklerde bulurlar.[1] Eskülap yılanı ılıman ormanlara en çok uyum sağlayan Avrupa yılanıdır. Güneşlenme alanları sağlayan boşluklar ve açıklıklar ile açık ormanlık alanları tercih eder. Kestane bahçeleri, hafif meşe koruları, alüvyal ormanlar, nehirler boyunca uzanan ağaçlık alanlar, ağaçlıklı kayalık yamaçlar ve çalılıklı yamaçları severler.[8][9] Genellikle insan varlığından kaçınmazlar, bahçe ve baraka gibi yerlerde bulunurlar ve hatta eski duvarlar, taş duvarlar, terk edilmiş binalar ve harabeler gibi çeşitli saklanma seçenekleri sunan yaşam alanlarını tercih ederler. Açık ovalardan ve tarımsal çöllerden kaçınırlar.[1][2]
Eskülap yılanın Güneyde dağılım alanları yaprak döken geniş yapraklı ormanlar ile Akdeniz çalılıkları arasındaki sınır çizgisine denk geliyor; ikincisi muhtemelen türler için çok fazla kuru. Kuzeyde ki dağılım alanları ise sıcaklıkla sınırlıdır.[4][10]
Aşırı sıcaktan kaçar ve düzenli olarak gölgeye ve ağaçların veya çalıların örtüsü altında bulduğu belirli bir ortam nemine ihtiyaç duyar. Bu nedenle, kendisine bir ortamlar mozaiği sağlayan heterojen habitatlar tarafından özellikle tercih edilir.[2]
Avlanma ve Beslenme
Ana besin kaynakları fare boyutuna kadar olan kemirgenler (130 cm'lik yetişkin bir Eskülap yılanın 200 g'lık bir fareyi yendiği rapor edilmiştir) kır faresi ve köstebek gibi diğer küçük memelilerdir. Ayrıca kuşların yanı sıra kuş yumurtaları ve yavrularını da yerler. Avlarını sıkarak boğarlar, ancak zararsız ve daha küçük olanları canlı canlı yiyebilir veya yerken çeneleri tarafından ezilebilirler. Yavru Eskülaplar esas olarak kertenkeleleri ve eklembacaklılar ile yavru küçük kemirgenleri yerler.[4][10][19]
Eskülap yıllanına zarar veren yırtıcı hayvanlar arasında porsuklar, Sansargiller, tilkiler, yaban domuzu (esas olarak kuluçkaları ve yeni doğanları kazarak ve yok ederek), kirpi ve çeşitli yırtıcı kuşlar bulunur (yine de yetişkin Eskülap'ların tüylü saldırganlara karşı başarılı bir şekilde direndiklerine dair raporlar vardır). Yavrular Avusturya yılanları ve diğer sürüngen yılanlar tarafından yenebilir. Kediler, köpekler ve tavuklar gibi evcil hayvanlar da esas olarak yavrular ve kuluçkalar için bir tehdittir ve hatta fareler bile kış uykusundaki hareketsiz yetişkin Eskülap'lar için tehlikeli olabilir. Eskülap yılanın dağılım alanlarında sonradan tanıtılan Kuzey Amerika rakunları ve Doğu Asya rakun köpekleri tarafından da avlanırlar. Eskülap yılanın tehdit edildiklerinde daha yüksek alanlara, ağaçlara ve çalılara kaçarlar.[4][10][19] Tehdit edildiğinde savunma amaçlı ısırıklarla kendini savunur ve anal bezlerinden kötü kokulu bir salgı boşaltır.[2]
Üreme
Üreme döngüsüne giren bireylerin minimum uzunluğu yaklaşık 4–6 yıllık cinsel olgunluğa karşılık gelen 85–100 cm olarak bildirilmiştir. Üreme her yıl ilkbaharda kış uykusundan sonra tipik olarak Mayıs ortasından Haziran ortasına kadar gerçekleşir. Bu süre zarfında yılanlar aktif olarak birbirlerini ararlar ve çiftleşme başlar. Rakip erkekler amacı rakibin kafasını kendi başıyla veya vücudunun kıvrımlarıyla sıkıştırmak olan ritüel dövüşlere girerler; ısırma meydana gelebilir ancak tipik değildir. Kur yapma vücutların ön kısımları S şeklinde kaldırılmış ve kuyruklar birbirine dolanmış olarak erkek ve dişi arasında zarif bir dans şeklini alır. 4 ile 6 hafta sonra yaklaşık 10 yumurta bırakılır (üç noktalar 2–20, ortalama 5–11 arası). Yumurtalar genellikle saman yığınlarının altına, çürüyen odun yığınlarının, gübre yığınlarının, yaprak küflerinin, yaşlı ağaç kütüklerinin ve benzeri yerlerde organik ayrışmanın meydana geldiği nemli ve sıcak noktalara bırakılır. Özellikle dağılım alanının kuzey kesimlerinde, tercih edilen kuluçka alanları genellikle birden fazla dişi tarafından kullanılır ve aynı zamanda Yarı sucul yılanlar da paylaşılır.[2][4]
Tarih
Eskülap yılanı ilk olarak 1768'de Josephus Nicolaus Laurenti tarafından Natrix longissima longissima longissima olarak tanımlandı, daha sonra Coluber longissimus ve tarihinin büyük bölümünde Elaphe longissima olarak biliniyordu. Büyük Elaphe cinsinin revizyonlarına dayanan türün mevcut bilimsel adı Zamenis longissimus'dir. Zamenis Yunanca ζαμενής[20] "kızgın", "sinirli", "sert" kelimesinden gelir, longissimus Latince'den gelir ve en uzun" anlamına gelir; yılan dağılım alanını en uzunlarından biridir. Yılan adını asasına böyle bir yılan sarılmış olan Yunan şifa tanrısı Asklepios'tan ( Latince: Aesculapius) almıştır.[2]
Asklepios'un asası bugün hala tıp mesleğinin simgesi olarak hizmet vermektedir.[21] Büyük "V" harfinin ortasında ki Asklepios'un asası veteriner tıbbının bir simgesidir. Eczacılar için Eskülap yılanı bir su kabının etrafına dolanır. Bu su kabı Asklepios'un kızı olan Hygieia'nın kasesidir[2]
İnsan tıbbının bir sembolü olarak klasik Asklepios'un Asası
Veteriner tıbbının bir sembolü olarak "V" harfi ve Asklepios'un Asası
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı amblemin de Eskülap yılanı
Dünya Sağlık Örgütü bayrağı
Koruma
Eskülap yılanı nispeten geniş bir alana yayılmasından dolayı bir tür olarak tehlike altında olmamasına rağmen, genel olarak büyük ölçüde insan kaynaklı rahatsızlıklar nedeniyle nüfusunun düşüşte olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte dağılım alanlarının münferit bölümlerinde durum farklıdır: Özellikle kuzey yayılım alanındaki popülasyonlar çok izoledir ve bireysel popülasyonlar arasında hiçbir bağlantı yoktur. Bu ekolojik ayrışma hayvanların giderek daha sıcak bölgelere çekildiği son birkaç yüzyıldaki iklim değişikliklerinden kaynaklanıyor.[2] Nüfusların daha fazla parçalanmasına yol açık ve genetik alışverişi kısıtlayan önemli bir tehdit de yollardır.[4]
Eskülap yılanı IUCN Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesine göre Asgari Endişe (LC) olarak sınıflandırılmıştır, Almanya, Fransa, İsviçre, Avusturya, Çekya, Slovakya, Macaristan, Bulgaristan, Polonya, Ukrayna ve Rusya gibi diğer birçok ülkede koruma statüsü altındadır.[1]
Kaynakça
- ^ a b c d e f g "Zamenis longissimus". IUCN Kırmızı Listesi. 2017: e.T157266A49063773. 2017. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-2.RLTS.T157266A49063773.en. 30 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- ^ a b c d e f g h i j k l m "Zamenis longissimus (LAURENTI, 1768)". The Reptile Database. J. Craig Venter Institute. 8 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- ^ "Zamenis longissimus". Bütünleştirilmiş Taksonomik Bilgi Sistemi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- ^ a b c d e f g h i j Edgar P, Bird DR (2006). "Action Plan for the Conservation of the Aesculapian Snake (Zamenis longissimus) in Europe". Strasbourg: Council of Europe: Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats. Standing Committee, 26th meeting, 27–30 November 2006. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kovar, R., Brabec, M., Vita, R., & Bocek, R. (2014). Mortality rate and activity patterns of an Aesculapian snake (Zamenis longissimus) population divided by a busy road. Journal of Herpetology, 48(1), 24-33.
- ^ Kreiner, G. (2007). The snakes of Europe: all species from west of the Caucasus Mountains. Edition Chimaira.
- ^ (fr) Nicholas Arnold et Denys Ovenden, Le guide herpéto : 228 amphibiens et reptiles d'Europe, Delachaux & Niestlé, février 2010, 287 p. (ISBN 9782603016732)
- ^ a b Philippe Geniez, Guide Delachaux des serpents d'Europe, d'Afrique du Nord et du Moyen-Orient, éditions delachaux et niestlé, 2015, (ISBN 978-2-603-01955-9).
- ^ a b J. Speybroeck, W. Beukema, B. Bok, J. van Voort, I. Velikov, Guide Delachaux des amphibiens et reptiles de France et d'Europe, éditions delachaux et niestlé, édition française de 2018 (édition originale de 2016), (ISBN 978-2-603-02534-5).
- ^ a b c d Musilová R (2011). "Ekologie a status užovky stromové (Zamenis longissimus) v severozápadních Čechách [Ecology and Status of the Aesculapian Snake (Zamenis longissimus) in northwest Bohemia]" (Çekçe ve İngilizce). Dissertation. Prague: Czech University of Life Sciences Prague. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Laughlin VL (1962). "The Aesculapian Staff and the Caduceus as Medical Symbols". J. Int. Col. Surgeons 37 (4): 82-92.
- ^ Schmidt KP, Inger RF (1957). Living Reptiles of the World. Garden City, New York: Hanover House. 287 pp. 978-0241903445. (p. 211).
- ^ "Zamenis lineatus (CAMERANO, 1891)". The Reptile Database. J. Craig Venter Institute. 8 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- ^ "Zamenis persicus (WERNER, 1913)". The Reptile Database. J. Craig Venter Institute. 8 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- ^ Hvass, Hans (1970). Danmarks Dyreverden, vol 5. Kopenhag: Rosenkilde og Bakker. ss. 223-228.
- ^ Musilova R, Zavadil V, Marková S, Kotlík P (2010). "Relics of the Europe’s warm past: Phylogeography of the Aesculapian snake". Molecular Phylogenetics and Evolution 57: 1245-1252.
- ^ Press Office (16 Mayıs 2006). "Wild snake caught on film in north Wales". BBC. 17 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "A snake last seen in the wild in the UK 10,000 years ago is breeding in Wales". BBC NEWS. 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- ^ a b Baruš V, Oliva O (1992). Fauna ČSFR - Plazi (Fauna of ČSFR - Reptiles) (Çekçe). Prag: Academia.
- ^ Wagler, J. (1830). Natürliches System der Amphibien : mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel : ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. (Zamenis, new genus, p. 188).
- ^ Vgl. Jan Schouten: The Rod and Serpent of Asklepios, Symbol of Medicine. Amsterdam/ London/ New York 1967.
Konuyla ilgili yayınlar
- Arnold EN, Burton JA (1978). A Field Guide to the Reptiles and Amphibians of Britain and Europe. London: Collins. 272 pp. + Plates 1-40. 0-00-219318-3. (Elaphe longissima, pp. 199–200 + Plate 36 + Map 112 on p. 266).
- Boulenger GA (1894). Catalogue of the Snakes in the British Museum (Natural History). Volume II., Containing the Conclusion of the Colubridæ Aglyphæ. London: Trustees of the British Museum (Natural History). (Taylor and Francis, printers). xi + 382 pp. + Plates I-XX. (Coluber longissimus, pp. 52–54).
- Laurenti JN (1768). Specimen medicum, exhibens synopsin reptilium emendatam cum experimentis circa venena et antidota reptilium austricorum. Vienna: "Joan. Thom. Nob. de Trattnern". 214 pp. + Plates I-V. (Natrix longissima, new species, p. 74). (in Latin).
