Eser

Eser (Tanımlar)

Eser, Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre; “emek sonucu ortaya konan yapıt, ürün” demektir.^[1]
846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 1/B maddesine göre eser ; “Sahibinin hususiyetini taşıyan ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri” olarak tanımlanmışlardır. Buna göre bir kaynağın eser olarak tanımlanabilmesi için; sahibinin hususiyetini taşıması, şekillenmiş(bir yere aktarılmış) olması, fikri bir çaba sonucu oluşmuş olması gerekmektedir.^[2]
"Eser, bir mesajdan ayrılmış içerik veya ifade edilen düşüncedir."(Prof. Elaine Svenonius)
Eser, kişi veya kişilerin ürettikleri zihinsel veya sanatsal etkinlik ya da adlandırılmış grubun belirli bir şekilde ifade edilmesidir. Her eserin bir adı vardır ve yayın olarak tek olabilir.^[3]
Eser: yaratıcının aklında, fikri veya sanatsal yatarımın oluşmasıyla meydana gelir. Örneğin; Shakespeare'in Hamlet'i veya Lennon/McCartney'in Hey Jude şarkısı gibi. Fikri ya da sanatsal olan "şey”in eser aracılığıyla gerçekleştirilmesiyle bu şey; okunabilir, görülebilir, duyulabilir ya da hissedilebilir duruma gelebilmektedir. Bir eserin birden çok ifadesi olabilir. Örneğin; heykel olabilir, orijinal ifadesi kopyalanmış olabilir, fotoğraf veya web üzerinde dijital olarak temsil edilmiş olabilir. Eserin fiziksel olarak şekillenmesi birkaç formatta da bulunabilir. Örneğin; bir gazetedeki makale kâğıt formatında, elektronik ortamda HTLM dosyası ya da PDF versiyonu şeklinde olabilir.^[4]

Eser Türleri

Yapısına\formatına göre eserin temel türleri;

1-) Metin (yazı, şiir, drama vb.)

2-) Müzik (müzik notaları, gerçek ses, yapılan müzik vb.)

3-) Hareketsiz görüntü (durağan görüntüler; resim, çizim, mimari çizimler vb.)

4-) Hareketli görüntü (dans hareketleri, film vb. )

5-) Mekânsal veri (haritalar, atlaslar, küreler vb.)

6-) Üç boyutlu nesneler (oyuncaklar, heykel, anıt, bina vb.)

7-) Sayısal veri (mekânsal veri dışındakiler)

8-) Bilgisayar programları

^[3]

FRBR (Functional Requirements for Bibliographic) Sistemi İçinde Eser Tipleri

Bilgi kaynaklarının sayısındaki artış nedeniyle bu kaynaklara erişim zorlaşmıştır. Erişimi sağlamak için kaynakların düzenlenmesi gerekmektedir bunun için de kataloglama ve sınıflama işlemleri gerçekleştirilir. Bu işlemlerin tamamlanması sonucunda oluşan kataloglar da kullanıcı ile kaynak arasında bağlantı kurar. Bu yüzden katalogların kullanıcılar için daha kullanışlı olması önemlidir. Teknolojik gelişmelere bağlı olarak bu katalogların da gelişmesi gerekmiştir. Katalogların işlevselliğini artırmak amacıyla FRBR(Functional Requirements for Bibliographic Records) adıyla kavramsal bir model ortaya çıkmıştır.^[5]

FRBR sistemi içinde eserlerin birkaç farklı tipleri tanımlanmıştır. Bunlar;

Çoğaltılmış/Büyütülmüş Eserler(Augument Works): İçeriği çizimler, önsözler, notlar gibi ek malzemeler ile desteklenmiş olan eserlerdir.

Gözden Geçirilmiş Eserler(Revised Works): Zihinsel ya da sanatsal içeriği güncellenmiş veya revize edilmiş(gözden geçirilmiş) eserlerdir. Genellikle, en son sürümü önceki versiyonlarının yerine geçmektedir.

Toplu Eserler(Aggregate Works): Birden fazla eserin herhangi bir kombinasyonla bir araya gelmesi sonucu oluşur. Belli bir yazarın toplanan eserleri de olabilir, bir konuda birden çok yazarın eserleri de toplanmış olabilir.

Çeviriler(Translations): Eserin içeriğinin değiştirilmeden bir dil ya da dillere çevrilmesidir.^[6]

Eserlere Erişim

Pek çok eserin sadece bir formda, bir başlık altında ve bir kere yayınlandığı doğrudur. Kullanıcılar için esas sorun ise eserin yeniden basımında, uyarlamalarında, çevirilerinde, başka biri tarafından gözden geçirilmesinde gibi olaylarda ortaya çıkmaktadır. Çünkü eser bu durumlarda eseri ortaya çıkarandan farklı bir başlık altında sınıflandırılabilir.^[7] Çünkü eserin sınıflanmasında öznellik vardır. Sınıflama işlemini yapan kişiler profesyonel bile olsa öznellik söz konusudur ve çevresel, ortamsal faktörlerde büyük etkendir. Bu da erişim için olumsuz bir durum oluşturur. Bazen aradığımız konuyla alakalı olduğu halde farklı bir başlık altında gruplandırıldığı için ilgili kaynağa erişemeyebiliriz. Çünkü sınıflandırma olayı, özellikle çevirme durumlarında, bilgi düzeyi ve kültüre de bağlıdır.

Eser-Belge İlişkisi

Belge; bilginin, kâğıt, kaset, CD vb. üzerine basılmasıyla üretilen fiziksel bir nesnedir. Genel anlamıyla belge; bilginin somutlaşmış, elle tutulur, gözle görülür hale gelmiş şeklidir. Bir yazar, besteci veya ressam ürettikleri sanatsal içeriği, buna eser denir, kalıcılığı sağlamak amacıyla bir yere kaydederler. Bir eserin birden fazla şekilde olabileceğini söylemiştik. Üretme teknikleri, bu şekiller üretilirken orijinal içeriğinde değişme olmamasını sağlamalıdır. Örneğin bir müzik performansının hem kaseti hem de CD'si yayınlanmış olabilir, kullanıcı da istediği formattaki ürünü seçebilir.^[7]

Metadata-Eser İlişkisi

Metadata, genel bir tanımla "bilgi hakkında bilgi" verir. Web siteleri, dergi makaleleri, Mp3, dijital haritalar vb. bilgi paketi olarak varsayılır ve metadata bu bilgi paketlerinin içeriği ve fiziksel özellikleri hakkında bilgi verir. Eserle ilişkisini düşündüğümüzde eseri sınıflandırdığını, erişim için bize yol gösterdiğini söyleyebiliriz. Yani metadata temsili belge formatıdır, bizi doğrudan ana kaynağa/esere yönlendirir.^[4]

Kaynakça

^ Büyük Türkçe Sözlük.(t.y.). 28 Ocak 2013 tarihinde http://tdkterim.gov.tr/bts/ 28 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.
^ Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu.(1951). 28 Ocak 2013 http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/957.html 23 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.
^ ^a ^b "Martha M. Yee, What is a work? Canada: (y.y.), 1997, s. 10-13, 33" (PDF). 17 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Aralık 2012.
^ ^a ^b J. E. Rowley ve Richard J. Hartley, Organizing knowledge: an introduction to managing access to information. England: Ashgate Publising, 2008, s. 33-38, 42.
^ Özel, N.(t.y.). Bibliyografik kayıtlar için işlevsel gerekler(FRBR). 28 Ocak 2013 tarihinde http://kaynak.unak.org.tr/bildiri/unak05/u05-10.pdf 13 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.
^ Le Patrick Boeuf(editör), Functional requirements for bibliographic records(FRBR): hype or cure-all? Binghamton. New York :Haworth Information Press, 2005, s. 239-251.
^ ^a ^b Ronald Hagler, The bibliographic record and information technology. USA: American Library Association, 1997, s. 8.

Kaynakça

Boeuf, L. P. (2005). Functional requirements for binliographic records(FRBR): hype or cure-all? Binghamton, New York :Haworth Information Press
Büyük Türkçe Sözlük.(t.y.). 28 Ocak 2013 tarihinde https://web.archive.org/web/20130328002715/http://tdkterim.gov.tr/bts/ adresinden erişildi.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu.(1951). 28 Ocak 2013 https://web.archive.org/web/20121223065458/http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/957.html adresinden erişildi.
Hagler, R. (1997). The bibliographic record and information technology. USA: American Library Association
Özel, N.(t.y.). Bibliyografik kayıtlar için işlevsel gerekler(FRBR). 28 Ocak 2013 tarihinde http://kaynak.unak.org.tr/bildiri/unak05/u05-10.pdf 13 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinden erişildi.
Rowley, J. E. Ve Hartley, R. J.(2008) Organizing knowledge: an introduction to managing access to information. England: Ashgate Publising.
Yee, M. M.(1997). What is a work? Canada: (y.y.)[1] 17 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.