Esbeki
Esbeki (Gürcüce: ესბეკი; "esbek'i"), tarihsel Tao-Klarceti'nin bir parçası olan Tao bölgesinde yer alan yerleşim yerlerinden biridir. Bugün Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı Darıca köyünün bir mahallesidir.[1] Türkçede Esbek ya da Espek olarak yerleşmiştir. Esbeki, adını Esbeki Manastırı ile Esbeki Kalesi'nden almış ya da bu tarihsel yapılara adını vermiş olabilir.
Köyün adı
Köyün bilinen en eski adı Esbeki'dir . Esbeki'deki kale ile kilisenin 9. yüzyılda inşa edilmiş olmasına bakarak bu adın oldukça eski tarihlere dayandığı söylenebilir. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca kitapta köyün adının Esbek (اسبك) olarak yer alması, bu adın yakın tarihe kadar Gürcüce yazılış biçimini korunduğunu göstermektedir.[2] Bununla birlikte Esbeki'nin ne anlama geldiğine dair kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Dahiliye Vekaleti tarafından 1933'te yayımlanan Köylerimiz adlı kitapta ise adı Espek olarak geçer.[3] Dışişleri Bakanlığı'nın 1968 tarihli Köylerimiz adlı yayınında köyün adına rastlanmamaktadır.[4] Bu durum Esbeki köyünün 1933'ten sonra Darıca köyünün bir mahallesine dönüştürüldüğünü göstermektedir.
Tarihçe
Esbeki'nin kuruluşna ilişkin kesin bilgi yoktur. Ancak köyde 9-10. yüzyılda inşa edilmiş manastır ve kale kalıntıları, buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[5] Tao-Klarceti bölgesinin Tao kesiminde yer alan Esbeki, Esbeki Manastırı ile Esbeki Kalesi'nin inşa edildiği dönemde Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. 11. yüzyılda Büyük Selçuklular tarafından ele geçirildi. 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği sınırları içinde yer aldı. 16. yüzyılda Osmanlıların eline geçti. Erzurum Eyaleti'nin Oltu kazasına bağlı olan Esbeki'de 1848'de 10 hanede 50 kişi yaşıyordu.[1]
1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca kitapta adı Esbek (اسبك) olarak geçen köy, Artvin vilayetinin Erkinis nahiyesine bağlıydı.[2] Dahiliye Vekaleti tarafından 1933'te yayımlanan Köylerimiz adlı kitapta ise, Esbeki'nin adı Espek olarak geçer ve Erzurum vilayetinin Yusufeli kazasına bağlıdır.[3] Esbeki bu tarihten sonra mahalle statüsüyle eski adı Tivasor olan Darıca köyüne bağlanmıştır.
Tarihsel yapılar
Esbeki 9-10. yüzyıllarda inşa edilen kiliseler ile kalesiyle tanınır. Esbeki Manastırı, ana kilise, bir ya da iki küçük kilise, sur, başka yapılar ile mezarlıktan oluşmaktadır. Eski kaynaklarda adı geçmeyen manastırın, ana kilise olan Esbeki Kilisesi'nin ait olduğu döneme bakarak 9-10. yüzyılda kurulduğunu kabul edilmektedir. Manastırın ana kilisesi, üç nefli bir bazilikadır. Büyük ölçüde ayakta duran kilisenin duvar resimlerinin bazı kısımları günümüze ulaşmıştır. Esbeki'deki başka bir kilise, manastırın küçük kilisesi ya da köy kilisesi olabilir. Tek nefli olan bu yapının da bir kısmı günümüze kalmıştır. Esbeki'de varlığı bilinen bir başka kilise de köy kilisesidir. Bu da tek nefli bir yapıdır. Büyük ölçüde ayakta olan yapı tuğlayla inşa edilmiştir. Esbeki Kilisesi'nin kuzeydoğusunda yer alan ve ayrı bir duvarla çevrilmiş olan yapı büyük bir olasılıkla geç bir tarihte inşa edilmiştir.[6]
Manastırın kalıntılarının hemen yukarısında Esbeki Kalesi yer alır. Köyün güney kısmında bulunan kale, kayalık bir yerde inşa edilmiştir. Manastıra tepeden bakan kalenin işlevlerinden birinin manastırı korumak olduğu anlaşılmaktadır.[7]
Kaynakça
- ^ a b Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 116, ISBN 9786055708856.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 83.
- ^ a b Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 248.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 740.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 25, 63, 248, ISBN 9789941478178.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 25, 63, ISBN 9789941478178.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 248, ISBN 9789941478178.
