Eruşeti

Eruşeti (Gürcüce: ერუშეთი; okunuşu: “eruşeti”), Gürcistan’ın tarihi ve coğrafi bölgelerinden biridir. Kura Nehri’nin yukarı havzasında yer alır. Bugün Türkiye sınırları içinde, Ardahan ilinin bir parçasıdır. Öte yandan Eruşeti, tarihsel Tao-Klarceti'yi oluşturan bölgelerden biridir.

Günümüzde yaklaşık olarak Ardahan ilinin Hanak ve Damal ilçelerini kapsayan Eruşeti, tarihsel bölgeler Samtshe'nin güneyinde, Cavaheti'nin kuzeyinde ve Artaani'nin kuzeyinde yer alır. Arsiani Dağları ile Niali Ovası arasındaki toprakları kapsıyordu. Eski dönemde Artaani'yle birlikte Tsunda prensliği içinde yer alıyordu. Ortaçağ tarihi geleneğine göre, bölgeye adını veren Eruşeti adlı yerleşme, Gürcistan’ın en eski Hıristiyanlık merkeziydi. Eruşeti Kilisesi, Gürcistan’daki ilk Hıristiyanlık mabedi olarak kabul edilir. Eruşeti piskoposu bu kilisede ikamet ediyordu.^[1]^[2] 16. yüzyılın ortasında Eruşeti Osmalıların eline geçti. 93 Harbi'nde ise bölgeyi Ruslar ele geçirdi. Gürcü arkeolog Ekvtime Takaişvili 1902 yılında Eruşeti'yi ziyaret ettiğinde, Gürcü dilini yalnızca Eruşeti köyündeki yaşlılar anlayabiliyordu.^[3] Bir süre Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde kalan Eruşeti bölgesi, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'ya Türkiye'ye bırakıldı.

Eruşeti bölgesinde Kondureli, Komki, Tsurmani, Tikani, Guguba, Börk, Çoti, Verana Nakalakevi, Nakalakevi, Orazaki, Gudaneti, Hoşureti, Eruşeti, Veli, Cvarishevi, Vardosani ve Çihireti gibi çok eski yerleşim yerleri bulunmaktadır. Bu yerleşim yerlerinde Osmanlı dönemi öncesinden kalma çok sayıda kale ve kilise kalıntıları vardır.^[4] Hanak yakınlarındaki Eruşeti köyünde yalnızca harap bir apsisi bulunan üç nefli bazilika, 1990 yılında Bruno Baumgartner tarafından Eruşeti Kilisesi olarak tanımlanmıştır. Takaişvili tarafından tanımlanan diğer anıtlardan Guguba Kilisesi, 1960'larda insan eliyle tamamen yıkılmıştır.^[5]