İçeriğe atla

Ersarı

Kontrol Edilmiş

Ersarı (Türkmence: Ärsary) - büyük türkmen boylarından biri. Çoğunlukla Türkmenistan'ın güneyinde, güneydoğusunda, Afganistan'ın kuzeyinde, Pakistan'da yaşarlar. Sayısı 2,1 milyon civarındadır. Bunun yaklaşık 1 milyonu Türkmenistan'da, 900 bini Afganistan'da, 200 bini de Pakistan'da, Türkiye'de, Rusya'da, İran'da, İngiltere'de, ABD'de ve diğer ülkelerdedir.

Ersarı boyunun; Bekevül, Kara, Güneş ve Ulutepe olmak üzere dört ana kolu vardır.

Ersarılar Oğuz türklerinin torunlarıdır. Oğuzların Salur boyuna aittirler. Kayı boyuna mensup olan Selçuk Türklerinin de Ersarı olduklarına dair görüşler vardır. Konuştuklari türkmen lehçesi Türkmenistan resmi dili ile karşılaştırıldığında, gramatik bakımdam Türkiye Türkçesine daha yakındır.

13. yüzyıl Moğol istilalarından sonra Türkmenlerin büyük çoğunluğu bugünkü Azerbaycan'a ve Türkiye'ye, Irak'a göç etmişlerdir. Geride kalan Türkmenler ise, Sayin Han türkmenleri ismi altında Mangışlak Yarımadası ve Balkan dağları civarlarında bir birleşik kurmuşlar. O zamanlarda Cengiz Han'ın torunu Batu Han tarafından kurulan Altın Orda Devleti hanları Sayin Han unvanını taşımışlar ve türkmenlerin o anda yaşadıkları yer Altın Orda Devletinin sınırlarına ait olduğundan dolayı buradaki Türkmenlere Sayin Han türkmenleri denmiştir.

13. yüzyılda Salur boyundan Ersarı baba (Batur Ersari, Ersarı bay) isimli türkmen serdarı Moğol istilalarından sonra Orta Asya'da dağınık olan türkmenleri Sayın Han türkmen bileşigi altında etrafina toplamış ve türkmenler İç Oğuz ve Dış Oğuz olarak organize içinde kendilerini korumuşlardır. Bu hakkında Hive Hanı Abu Al-gazi Bahadur Hanın "Şecereyi-Terakime" isimli kitabinda da yazmaktadır.

17. yüzyılda Türkmenler oturdukları Mangışlak Yarımadası ve Üstyurt bölgesinden doğuya hareket etmişlerdir. Bunun nedeni Ceyhun nehrinin Hazar denizine dökülen kolunun kesilmesi ve susuzluk olarak biliniyor. Ersarı boyu yaşam şartları daha iyi olan Amuderyanın (Ceyhunun) orta akımlarına doğru ilerlemişler ve buraları ele geçirerek mekan tutmuşlar. 19. yüzyıla kadar burada bağımsız topluluk olarak yaşamışlardır. 19. yüzyılda Buhara Emirliği'ne vergi ödemek ve asker vermek zorunda kalmışlardır. Aynı zamanda ersarılardan kişiler Buhara Emirliğin'de yüksek mevkilerde bulunmuşlardır. Buhara Emirliğin'in ruslar tarafından işgal edilmesi sonucunda, ersarıların bir bölümü Rus hakimiyeti altına girmiş, diğer bir bölümü de, ingiliz-rus sınır çizmeleri sonucunda Afganistan sınırı içinde kalmıştır.

1979'da Afganistan'ı Rusların işgal etmesinden dolayı,1980'li yıllarda Afganistan'ın kuzeyinde yaşayan Ersarı aileleri Pakistan'a doğru göçe başlamıştır. Dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından 1982 yılında Türkiye'de Tokat iline iskan ettirilen[1] Türkmenler, Tokat başta olmak üzere Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde yaşamını sürdürmektedirler.

Bu gün çoğunluk olarak, Türkmenistan'ın Lebap vilayetinde, Mary vilayetinin Türkmenkala ve Bayram-Ali etraflarında, Afganistan'ın Herat, Şibirgan, Anthoy (Antkuyu), Mezar-ı Şerif, Akça, Meymene, Taş-Kurgan, Belh, Cüzcan, Kunduz bölgelerinde, Türkiye'nin İstanbul, Tokat, Hatay vilayetlerinde yaşamaktadırlar. Türkmenistan'ın Ahal vilayetinin Kaka etrafında yaşayan Ali-eli boyu da Ersarı boyunun bir uyruğu sanılmaktadır.

Ünlü Ersarılardan bazıları: Seydi, Gayıbi, Sultanniyaz Beğ, Halîfe Kızılayak, Kemal Han Afgani, Rehmet Seyit, M. Gapurow [1]6 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

Kaynakça

  1. ^ "Afgan Türklerinin Türkiye'ye göçü ANKARA (A.A)". T24. 23 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2024. 

Dış bağlantılar

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Afganistan</span> Batı, Orta ve Güney Asyanın birleştiği yerde bulunan devlet

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Türkmenistan</span> Orta Asyada yer alan bir ülke

Türkmenistan, Orta Asya'da bağımsız bir Türk devletidir. Kuzeybatısında Kazakistan, kuzeyinde ve doğusunda Özbekistan, güneydoğusunda Afganistan, güneybatısında İran bulunan; batısında Hazar Denizi olan Ülkenin başkenti, aynı zamanda en gelişmiş şehri olan Aşkabat'tır. Ülkenin 7 milyon nüfusu ile Orta Asya cumhuriyetleri arasında nüfusu en düşük olan devlet Türkmenistan'dır. Ülkenin çoğunluğu ise Karakum Çölü'yle kaplıdır.

<span class="mw-page-title-main">Türkmenler</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Türkmenler Orta Asya'da bulunan bir Türk etnik grubudur, ağırlıklı olarak Türkmenistan, kuzey ve kuzeydoğu İran ile kuzeybatı Afganistan bölgelerinde bulunurlar. Özbekistan, Kazakistan ve Kuzey Kafkasya'da da oldukça büyük Türkmen grupları bulunur. Türk dillerinin Doğu Oğuz kolunun bir parçası olarak sınıflandırılan Türkmen dilini konuşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Türkmence</span> Türkmenistanın resmî dili olan Türk dili

Türkmence, çoğunluğu Türkmenistan'da yaşayan Türkmenlerin konuştuğu Türk dil ailesine bağlı Doğu Oğuz dili. Dil, Türkmenistan'daki yaklaşık 7 milyon konuşuru ile resmî dil olup, çevresindeki Afganistan ile İran'ın sınır bölgelerinde de konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Orta Asya</span> Asyanın okyanuslardan uzak iç kesimi

Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte Sovyetler Birliği'nin parçası olan beş ülkeyi tanımlar. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan'ın kuzeyi, Çin'in batısı, Moğolistan ve Rusya'nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran'ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlamak için kullanılan coğrafi terim. Asya'nın dünya okyanuslarından uzak iç kesimini belirtmek için kullanılır, bölgenin bu denizlere kapalı oluşu başlıca ana özelliğidir. Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur.

<span class="mw-page-title-main">Salur boyu</span> Oğuz boyu

Salur boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden beşincisi; " صاَلغُر Salgur"lardır. Belgeleri şudur : diye tanımladığı bir Oğuz boyudur. Bu boyların Üçoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Dağ Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Oğuzlar</span> Farklı Türk boylarının birleşerek oluşturduğu Türk toplumu

Oğuzlar Türk dillerinin Oğuz kolunu konuşan bir batı Türk halkıydı. 8. yüzyılda Orta Asya'da Oğuz Yabgu Devleti adında bir konfederasyon kurdular. Oğuz ismi, "kabile" anlamına gelen yaygın bir Türkçe kelimedir. Oğuz isminin kaynağı en güvenilir görüşe göre Türkçe 'ok' isminin Z harfiyle çoğulu olan 'okuz' isminden türediği tezidir. Bizans kaynakları Oğuzlara Uzlar der.

<span class="mw-page-title-main">Merv</span> Türkmenistanda bir şehir

Merv, Türkmenistan sınırları içinde tarihi İpek yolu güzergâhı üzerinde kurulmuş, Karakum Çölü'nde bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Türkmen halısı</span>

Türkmen halısı geleneksel olarak Orta Asya kökenli bir tür el yapımı yer kaplama tekstilidir. Orijinal Türkmen aşiret halıları ile bugün başta Pakistan ve İran olmak üzere ihracata yönelik çok sayıda üretilen kilimleri birbirinden ayırmakta fayda vardır. Orijinal Türkmen halıları, Türkmenistan'ın ana etnik grubu olan ve Afganistan ve İran'da da bulunan Türkmen aşiretleri tarafından üretilmiştir. Çadır halılarından, kapı süslerine, irili ufaklı çantalara kadar pek çok amaç için kullanılmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Andhoy</span>

Andhoy ya da Andkhui, Afganistan'daki, Faryab Vilayeti'nde yer alan bir şehir ve ilçenin ismidir. Bölgenin batı ve kuzey sınırları Türkmenistan ve Afganistan arasındaki ulusal sınırları oluşturur.

Pazuki, farklı bölgelerde harflerle telaffuz edilen bir Türk kabilesinin adıdır. Pazuki, zamanla farklı kelimeler haline gelen Türkçe kelimeleri Bezuki, Bozuk, Bozuki, Pizuk, Bizik'e benzer, ancak genel olarak fonetik kökenleri Türkçedir. Türkçe Buzuk kelimesi aynı zamanda kabile bölünmelerinden biri olan Oğuz Türklerinin adıdır. Tarihin iniş ve çıkışları nedeniyle, bu kabile farklı bölgelere göç etmiş ve birçok dili kabul etmiştir ve uzak iklim ve topraklardaki bu göçler bu insanların zaman içinde birçok farklı kültür ve dili kabul etmesine neden olmuştur. Ve zamanla, bu insanların orijinal kimlikleri bir belirsizlik döneminde kalıyor, ancak bu kabilenin ana dili bu insanların çoğunun bu dili unuttuğu Türkçe idi.

Halaçlar, İran'da yaşayan ve Halaçça konuşan bir Türk boyunun adıdır. Lehçelerinin yazı dili yoktur. Ancak Göktürkçeye benzerliğiyle dikkat çeker. Dinleri Şii mezhebinden Müslümandır. Zamanında Selçuklu egemenliğinde oldukları biliniyor. Türkçenin d'li lehçesini konuştukları için ana Türkçeye yakınlıkları göz ardı edilemeyecek bir durumdur.

<span class="mw-page-title-main">Buhara Emirliği</span>

Buhara Emirliği, Aştarhan hanedanı'nın son hanı olan Ebül Gazi zamanında, Muhammed Rahim Han yönetimindeki Moğol kökenli Mangıtlar tarafından kurulan Özbek devleti. Moğol kökenli ancak Cengiz Han soyundan olmayan Mangitler 1747'de Buhara'yı işgal ederek 1753'te Emirliğini ilan etmişti. Dönemin Orta Asya'nın töresine göre Cengiz Han soyundan gelmeyen Han olamadığı için 1756'de "Amīr al-Mu'minīn" unvanını kullanmıştı. Ve 1785 yılında Aştarhan hanedanının Buhara Hanlığını yok etmişti.

<span class="mw-page-title-main">Buhara Yahudileri</span>

Buhara Yahudileri, Farsçanın bir lehçesi olan Buhori dilini konuşan Orta Asya'daki Yahudilerdir. İsimleri, zamanında oldukça büyük bir Yahudi cemaati olan Buhara Emirliği'nden gelir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla cemaatin çoğunluğu İsrail ve ABD'ye bir kısmı da Avrupa ve Avustralya'ya göç etti.

<span class="mw-page-title-main">Kafkasya Türkmenleri</span>

Kafkasya Türkmenleri ya da Kafkas Türkmenleri, Kafkasya Oğuzları, Hazar Ötesi Türkmenleri, Stavropol Türkmenleri, Rusya'da Stavropol Krayının Turkmenskiy ile Neftekumskiy rayonlarında yaşayan Türkmenlerin bir kolu olan Türk halkı. Sünni Müslümandırlar.

<span class="mw-page-title-main">Atal Türkmenleri</span>

Atal Türkmenleri, Rusya'da Astrahan Oblastının Atal köyünde yaşayan Türkmenlerin bir kolu olan Türk halkı. Sünni Müslümandırlar.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Türkmenleri</span> Afganistanda yaşayan Türk topluluğu

Afganistan Türkmenleri, Afganistan'da Afgan Türkistanı ya da Güney Türkistan denen kısmında, çoğu Türkmenistan sınırına yakın, bir kısmı da İran (Meşhed) sınırında yaşayan Türkmenlerin bir kolu olan Türk halkı. Sünni Müslüman olup Afganistan Özbeklerinden sonra Afganistan Türklerini oluşturan ikinci büyük halktır. Özbeklerin aksine yerleşik değil göçebedirler ve hayvancılıkla geçinirler. 1885 yılında Rusya ve Afganistan arasında yapılan sınır tespitinden sonra Türkmenistan Türkmenleri ile Horasan Türkmenlerinden ayrılmışlardır. Afganistan Türkmenlerinin başlıca urukları Ersarı, Çavdır, Yomut, Göklen, Teke, Sarık, Salur ve Abdal uruklarıdır. En büyükleri Ersarı uruğudur.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Emirliği</span>

Afganistan Emirliği, Orta ve Güney Asya'nın arasında yer alan, 1823-1926 yılları arasında hüküm sürmüş, bugünkü Afganistan ve Pakistan'ın bir kısmını oluşturan sınırlar içinde yer alan eski bir tarihi devlet ve emirliktir. Söz konusu devlet Kabil'deki Barakzay Hanedanı'nın kurucusu Dost Muhammed Han'ın Dürrânîler'i ortadan kaldırılmasıyla kuruldu. Emirliğin tarihinde; Orta Asya'da süper güç olma yarışı içinde olan Britanya İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu'nun arasındaki Gölgeler Turnuvası etkili olmuştur. Bu dönem, Afganistan'daki Avrupa etkisi olarak da nitelendirilmiştir. Afganistan Emirliği, daha sonra İngiliz güçleri tarafından Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'na yol açan Sih İmparatorluğu ile olan savaşa devam etti. Savaş, İngilizlerin geri çekilip Dost Muhammed Han'ın yeniden tahta geçmesiyle sonuçlandı. Ancak İkinci İngiliz-Afgan Savaşı sırasında Britanyalılar bu sefer Afganları mağlup etmeyi başararak bugün modern Pakistan sınırları içinde yer alan Afgan topraklarını işgal etti ve Afgan dış ilişkilerini kendi himayesine aldı. Bu durum Afganların Üçüncü İngiliz Afgan Savaşını kazandıktan sonra Ravalpindi Antlaşması'nın imzalanması sonucu Emanullah Han'ın kontrolü geri kazanmasıyla son buldu.

<span class="mw-page-title-main">Yomut</span>

Yomut veya Yomud Gürgan'dan Türkmenbaşı'na ve Hazar Denizinin kıyıları ile Hive ve Daşoğuz'a kadar uzanan büyük bir gölgede yaşayan bir Türkmen boyudur.

<span class="mw-page-title-main">Güney Türkistan</span> Kuzey Afganistanda kalan, Türklerin yaşadığı bölge

Güney Türkistan ya da Afganistan Türkistanı, Kuzey Afganistan'da, Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan sınırında bulunan bir bölgedir.