Ernest Chaput

Ernest Chaput (28 Haziran 1882, Paris - 16 Nisan 1943, Dijon), Fransa'dan davet edilmiş ve Türkiye'de modern coğrafya biliminin kurucularından birisi olmuş coğrafyacıdır.

Ernest Chaput 28 Haziran 1882 tarihinde Paris’te doğmuştur. 1904’te, “I’École Normale Supérieure” öğrencisi sıfatıyla Sorbonne Üniversitesi Fen Fakültesi'nde doğa bilimlerinden lisans diploması almıştır. Agrégation sınavında başarılı olduktan sonra 1905'te Lyon'da Ampère Lisesi'ne öğretmen olarak atanmış ve doğa bilimleriyle ilgili dersler vermiştir. Öğretmenliği sırasında on yıl kadar her yıl tatilde yaklaşık 2 ay jeoloji ve jeomorfoloji incelemeleriyle uğraşan Chaput, Lyon Üniversitesi Doğa Bilimleri’nde Profesör Charles Jean Julien Depéret (1854- 1929) yönetiminde Recherches sur les Terrasses Alluviales de la Loire et de ses Principaux Affluents adını taşıyan tezi ile 1917'de bilim doktoru unvanını almıştır.1918'de Versailles Lisesi'nde kısa bir süre çalışan Chaput, 1919'da Dijon Bilimler Fakültesi'nde jeoloji öğretim üyeliğine atanmış ve 1921'de profesör olmuştur. 1926'da Strasbourg Üniversitesi'nde Jeoloji ve Paleontoloji Kürsüsü'nün başkanlığı teklif edilen Chaput, burada bir süre çalışmıştır. Chaput, 1928'de İstanbul Darülfünun'da ilk önce 3 yıl ve daha sonra sözleşmesi farklı şekillerde uzatılarak 1937 yılına kadar görevini sürdürmüştür. Tekrar Dijon Üniversitesi'ndeki görevine dönen Chaput, 16 Nisan 1943 tarihinde, bir apandisit ameliyatı sonrasında Dijon'da 61 yaşında ölmüştür. Adı Dijon şehrinde bir caddeye verilmiştir.^[1]

Dijon Üniversitesi'ne geçtiği yıl (1928), Chaput, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü'nün ve Darülfünun'un girişimi üzerine Maarif Vekâleti'nin Hariciye Vekaleti yolu ile yaptığı temaslar neticesinde ve Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi fiziki coğrafya profesörü Emmanuel de Martonne'nin tavsiyesi üzerine ilk önce 3 yıl müddetle Coğrafya Enstitüsü'nün Fiziki Coğrafya Kürsüsü'ne çağrılmış (14 Ekim 1928) bulunuyordu. İlk üç yıllık sözleşmesinde Chaput, çalışmalarını tamamıyla İstanbul Darülfünun Coğrafya Enstitüsü'ne hasredecek, enstitü müdürü sıfatıyla hem öğretimi düzenleyecek hem de memleket içinde enstitü elemanları ile beraber büyük ölçüde inceleme gezileri yapacaktı. Türk Hükümeti'nin açık talebi üzerine sözleşme ikinci üç sene için de yenilendi. Chaput, bu defa çalışmalarını Jeoloji Enstitüsü'ne doğru yöneltti, Coğrafya Enstitüsü'nde konferans şeklinde dersler vermekle iktifa etti ve bundan sonra (1936-1939) iki sene kadar da sırf eskisi gibi her iki enstitü elemanları ile memleketimiz içinde tetkiklerde bulundu. Kendi memleketi tarafından gösterilen idari engellere rağmen 3 defa sözleşmesini yenilemeyi başaran Chaput, 1937 senesinde ülkesine dönmek mecburiyetinde kalmıştır. Fransa'ya döndükten sonra da Chaput, Türkiye'ye ilişkin çalışmalarına devam etmiştir. Ülkenin çeşitli yörelerini inceleyerek Türkiye’nin jeolojik yapısının tanınmasına önemli katkılarda bulunmuştur.^[2]

Chaput, Türkiye'ye son olarak Anadolu'nun eski ve yeni madenleri hakkında umumi bir etüt yapmak için 1939 yazında gelmiştir. Fakat II. Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine, uzun ve kapsamlı olarak planlanan bu tetkik seyahatini yapamadan ve çalışmalarını tamamlayamadan ülkesi olan Fransa'ya dönmek zorunda kalmıştır.^[3]

Chaput, ilk coğrafi araştırma gezilerini İstanbul civarında yapmıştır. Bu coğrafi geziler esnasında en büyük gayreti öğrencilerine bilimsel süreçler hakkında terbiye vermek olmuştur. Orijinal görüş ve buluşların zenginleştirdiği bu tatbikat gezilerine öğrencilerden başka coğrafya ve jeoloji profesörleri de seve seve katılmışlardır. Bu gezilerini her defasında Chaput dikkatle seçer, evvelden sahayı gider, görür, hiçbir şeyi tesadüfe bırakmak istemezdi.^[3]

İstanbul dışında, Türkiye'nin birçok yöresine geziler yapan Chaput, Doğu Anadolu Bölgesi'nden başka, Türkiye'nin birçok yörelerini dolaşmıştır. Bu gezilere en kıymetli yardımcısı olan eşi Madam Chaput ile İbrahim Hakkı Akyol daima refakat etmişlerdir. Birçok tetkiklerine Profesör Hamit Nafiz Pamir, Profesör Hamid Sadi Selen, coğrafya ve jeoloji enstitüsünün diğer profesör, asistan ve bazı talebeleri, Ankara'dan Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü'nden bazı elemanlar da katılmışlardır.^[3]

Chaput, müspet düşünceli sağlam bir dinamiğe sahip ve bilhassa her şeyden evvel birer müşahede bilimi olan jeoloji ile morfoloji metotlarını gayet iyi kavramış bir kişi olduğu için ilk işi memleketimizde bu bilimlere ait gayet bol malzeme ve vakıa toplamak olmuştur. Bilimsel titizliğiyle Chaput, kayaç ve fosil numunelerinin incelemelerinde Fransa'nın tanınmış volkanolog, petrograf, paleontologlarını harekete geçirmiş ve bu malzeme üzerinde senelerce uğraşılmıştır. Chaput, çalışmalarını daima malzeme ve vakıaları toplamaya yöneltmiş olduğu için bilimsel spekülasyonlardan çok çekinirdi; hükümlerinde, sentezlerinde kontrolü elden bırakmazdı. Haklı tenkitleri kabul eder ve senelerce üzerinde düşündüğü meseleler hakkındaki görüşlerine yeni veriler ve uzun münakaşalar neticesinde gerekirse, bilim insanına yakışır bir şekilde değiştirmekten çekinmezdi. Chaput, incelemelerinin tespit edilmiş neticelerini ve bilhassa jeomorfoloji meselelerini gerek Fransız Fen Akademisi'nde yaptığı comptes rendus ler, gerek congrés des sociétés savantes ta ve gerek milletlerarası coğrafya ve jeoloji kongrelerinde müdafaa ettiği raporlar ile bilim dünyasına yaymıştır.^[4]

1937 yılına kadar mukavelesi üç defa uzatılan Chaput, ne yazık ki daha ikinci mukavele döneminde, yetişme tarzına uygun olarak tamamıyla jeolojiye kaymış ve onun bu tutumu, Coğrafya Bölümü'nün gelişme yönünü olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Coğrafya Bölümü'nde jeomorfoloji mevzuunda saha çalışmalarını getiren, bu mevzuda yerli coğrafyacıların faaliyete geçmesinde ve onların arazi çalışmaları bakımından yetişmesinde başlıca örnek ve önder olan da odur. Fakat Türkiye'ye gelişinden kısa bir süre sonra tam bir jeolog hüviyetine bürünen Chaput'un jeomorfoloji ve genellikle fizikî coğrafya ile ilgisi tâlî kalmıştır. Bunun neticesindedir ki İstanbul Darülfünun ve bilâhare İstanbul Üniversitesi Coğrafya Bölümü'nde jeomorfoloji Chaput'un tesiri altında hakikatte jeolojiye dönüşmüş, örneğin kaya ve fosil toplayarak tayin etmenin, mezozoik sonlarına veya tersiyer başlarına ait şaryajlar aramanın veya ispatı ile uğraşmanın, bir andezit filonu tespit etmenin vb jeomorfoloji yapmak demek olduğu gibi metodolojik bakımdan çok yanlış bir kanaat yerleşmiş, coğrafyanın bir disiplini olarak jeomorfoloji özellikle klimatik jeomorfoloji adeta unutulmuş ve fizikî coğrafyanın diğer dalları ise büyük ölçüde ihmale uğramıştır. Sonuç olarak coğrafya bölümünü jeoloji istila etmiştir.^[4]

Ernest Chaput, 1935'te Fransız Hükümeti tarafından verilen Croix de Chevalier de la Légion d'Honneur ödülünü almıştır.^[1]

Chaput, memleketimizde uzun etütlerinin neticesini bazı yabancı bilim insanların yaptıkları gibi sadece kendisine ve mensup olduğu memlekete saklamamış; vicdanlı bir insan gibi hareket ederek birçok risaleler, makaleler, ciltler halinde bir taraftan Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü ve diğer taraftan arkeolog Albert Gabriel’in himmetiyle İstanbul Arkeoloji Enstitüsü külliyatı arasında yayınlamıştır. Chaput’un Türkiye jeolojisi ve jeomorfolojisiyle ilgili yayınları başlangıçta bazı derlemeler ve küçük notlar halindeydi. Ülkeyi yeteri kadar tanıdıktan sonra yayınladığı en önemli eseri, dilimize Ord. Prof. Dr. Ali Tanoğlu tarafından çevrilip 1947’de basılan Türkiye’de Jeolojik ve Jeomorfojenik Tetkik Seyahatleri dir. Aslı 1936’da Fransızca olarak Voyages d’Etudes Géologiques et Géomorphogeniques en Turquie yayınlanan bu önemli eserde, Chaput, uzun yılların ve titiz bir çalışmanın mahsulü olan bulgularını ve fikirlerini, daha eski araştırıcıların katkılarıyla da bir araya getirmiştir.^[5]

Chaput, 1928-1939 arasına rastlayan yaklaşık 11 yıllık dönemde bilimsel çalışmalarının önemli bir kısmını Türkiye’ye ayırmıştır. Chaput, 17 Ocak 1940'ta Paris’te ulusal radyoda Boğaziçi konulu söyleşi yapmıştır. Aynı konuyla ilgili 1940 yılının Mart ayında İstanbul’da bir konuşması olmuştur. Ayrıca Chaput, Türkiye'de özellikle araştırma gezilerinin sonuçlarını ihtiva eden birçok konferanslar ve serbest dersler vermiştir. Chaput Türkiye’nin farklı yörelerinden çoğunlukla jeoloji, jeomorfoloji ve hidrografya konularıyla ilgili çalışmalar üzerinde durmuştur.^[5]

• AKYOL, İbrahim Hakkı, “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya 1: Mutlakiyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, s.I, Ankara 1943a, s. 3-15
• AKYOL, İbrahim Hakkı, “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya 2: Meşrutiyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, s.II, Ankara 1943b, s. 121-136.
• AKYOL, İbrahim Hakkı, “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya 3: Cumhuriyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, s.III-IV, Ankara 1943c, s. 247-276.
• AYNİ, Mehmet Ali, Darülfünun Tarihi (haz. A. Kazancıgil), İstanbul 2007.
• “Chaput Ernest (1880-1943)”, Türk Ansiklopedisi, c. X, Ankara 1960, s. 356.
• YALÇINLAR, İsmail, Strüktüral Jeomorfoloji, c. 1, İstanbul 1985
• GINSBURGER, Nicolas, "Entre Obst et Chaput: influences européennes et création de l'école turque de géographie (1915-1943)", in Isiksel, Günes, Szurek, Emmanuel (dir.), Turcs et Français. Une histoire culturelle (1860-1960), Rennes, PUR, 2014, s. 251-270
• GINSBURGER Nicolas, "Deux collègues géographes en Anatolie? Parcours, méthodes et analyses de terrains des professeurs Ernest Chaput et Herbert Louis en Turquie (1928-1939)", Revue germanique internationale, 20, 2014, s. 83-106

• Chaput, E., İbrahim Hakkı, Hamit Nafiz, Ahmet Malik, Muhsin Adil, 1930, Carte Géologique de la Région d'Angora à 1/135.000, Université Stamboul.
• Chaput, E., İbrahim Hakkı, 1930, İzmir Civarının Bünyesine Ait Tetkikler, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı No.1, İstanbul. Ayrıca, Chaput, E., İbrahim Hakkı, 1930, İzmir Civarının Bünyesine Ait Tetkikler, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Mecmuası, Cilt VII, Sayı III, İstanbul, s.161-183'te de yayınlanmıştır.
• Chaput, E., İbrahim Hakkı, 1930, Ankara Civarında Suların Cereyanına ve Onlardan İstifadeye Dair Mülâhazalar, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı No.2, İstanbul. Ayrıca, Chaput, E., İbrahim Hakkı, 1930, Ankara Civarında Suların Cereyanına ve Onlardan İstifadeye Dair Mülâhazalar, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Mecmuası, Cilt VII, Sayı IV, İstanbul, s.241-251'de de yayınlanmıştır.
• Chaput, E., 1931, Türkiye'nin Tektonik Tarihçesine Umumi Bir Bakış (Esquisse de l'évolution Tectonique de la Turquie) (Çev. Hamit Nafiz), İstanbul Darülfünun Jeoloji Enstitüsü Neşriyatı No.6, İstanbul.
• Chaput, E., 1931, L'évolution du Modelé de la Région d'Ankara, Annales de Géographie, Tome 40, No.224, Paris, pp. 153–162.
• Chaput, E., 1931, Ankara Mıntıkasının 1/135.000 Mikyasında Jeoloji Haritasına Dair İzahat, İstanbul Darülfünunu Jeoloji Enstitüsü Neşriyatından No.7, İstanbul. Ayrıca, Chaput, E., 1931, Ankara Mıntıkasının 1/135.000 Mikyasında Jeoloji Haritasına Dair İzahat (Çev. Hamit Nafiz), İstanbul Darülfünunu Fen Fakültesi Mecmuası, Sene 8, Sayı 3, İstanbul, s.1299-1319'da, makalenin Fransızcası; Notice Explicative de la Carte Géologique à 1/135.000 de la Région d'Angora (Ankara), aynı dergide s.1323-1345'te yer almaktadır.
• Chaput, E., 1932, Contributions à l'étude Géologique de la Turquie, Comte Rendu Sommaire de la Société Géologique de France, No.2, Paris, pp. 14–15.
• Chaput, E., 1932, Observations Géologiques en Asie Mineure: Les Terrains a Fusulinides, Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Tome 194, Paris, pp. 1592–1593.
• Chaput, E., 1932, Observations Géologiques en Asie Mineure: Les Trias de la Région d'Angora, Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Tome 194, Paris, pp. 1754–1755.
• Chaput, E., 1932, Observations Géologiques en Asie Mineure: Les Crétacé Supérieur Dans I'Anatolie Centrale, Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Tome 194, Paris, pp. 1960–1961.
• Chaput, E., 1933, Études sur I'évolution du Modelé de I'Anatolie et de la Thrace, Congrès International Géographique (Paris, 1931), II, Paris, pp. 641–650.
• Chaput, E, 1933, I'Anthracolithique dans I'Anatolie Centrale, Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Tome 197, Paris, pp. 1134–1135.
• Chaput, E., İbrahim Hakkı, 1934, Göksu Vadisinde (Boğaziçinde) Gölcük Menderesi (Le Méandre de Gölcük Près du Bosphore), İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı No.3, İstanbul.
• Chaput, E., Hamit Nafiz, 1934, Nouvelles Observations sur les Terrains Néogènes de I'Ouest d'Istanbul (İstanbul Garbında Neogen Arazisi Hakkında Yeni Müşahedeler), İstanbul Üniversitesi Jeoloji Enstitüsü Neşriyatı No.9, İstanbul.
• Chaput, E., 1934, La Transgression du Miocène Marin en Asie Mineure, C.R. 66è. Congrès des Sociétés Savantes (1933), Toulouse, pp. 146–147.
• Chaput, E., 1935, L'Éocène du Plateau de Galatie (Anatolie Centrale), Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Tome 200, Paris, pp. 767–768.
• Chaput, E., 1935, Les Plissements Tertiaires de I'Anatolie Centrale, Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Tome 201, Paris, pp. 1404–1405.
• Chaput, E., 1936, Observations Géologiques dans les Régions Méridionales de I'Anatolie Centrale, Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Tome 202, Paris, pp. 148–149.
• Chaput, E., 1936, Voyages D'Études Géologiques et Géomorphogéniques en Turquie, Mémoires de I'Institut Français d'Archéologie de Stamboul, E. de Boccard, Paris. Bu eser, “Chaput, E., 1947, Türkiyede Jeolojik ve Jeomorfojenik Tetkik Seyahatleri, Çev. Prof. Ali Tanoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı No.11, İstanbul” künyesiyle Türkçeye çevrilip yayınlanmıştır. Kitabın ikinci baskısı 1976 yılında İstanbul Üniversitesi tarafından yapılmıştır.
• Chaput, E., 1938, Le Permien et I'Eocène dans le Sud-Ouest de L'Anatolie İntérieure, Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Tome 206, Paris, pp. 1663–1664.
• Chaput, E., 1939, Symptômes de Prolongation des Mouvements Tauriques dans I'Est de la Phrygie, XVII. Congrès Géologique International 1937, Tome II, Moscou, pp. 429–431.
• Chaput, E., 1939, Au Pays des Tombeaux Phrygiens, Mémories de I'Académie des Sciences, Arts et Belles-Lettres, Dijon, pp. 45–51.
• Chaput, E., Gabriel, A., 1941, Phrygie: Exploration Archéologique, Faite et Publiée Sous La Direction de M. Albert Gabriel, Tome I, Géologie et Géographie Physique, Institut Français D'études Anatoliennes (Istanbul), E. de Boccard, Paris.

Bu çalışma TÜBİTAK BİDEB 2209/A kodlu 2014 tarihli proje tarafından desteklenmiştir.