Ermenistan kültürü

Ermenistan kültürü, Ermenistan'da yaşayan halkların ve Ermenistan tarihinde yer alan devletlerin kültürü.

Edebiyat, Ermenistan'a MS 401 civarında geldi. Ermenistan'daki edebi sanatların çoğu 5. yüzyılda Horenli Musa tarafından yazıldı. Yıllar geçtikçe, öyküler ve mitler nesillerden nesillere aktarıldıkça edebiyatın unsurları değişti. 17. yüzyılın sonlarında Alexander Tertzakian, Ermenistan'ın klasikleri arasında kabul edilen çeşitli eserleri yazmış olan ünlü bir Ermeni yazardı. Ayrıca Mikayel Nalbandian'ın "İtalyalı Kızın Şarkısı" adlı şiirinin Ermenistan milli marşı olan Mer Hayrenik'e ilham kaynağı olduğu düşünülüyor.

Mesrop Maştots, Ermeni alfabesinin yaratıcısı olarak bilinir. 5. yüzyılda gerçekleşen bu olay, Ermeni edebiyatının en önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edilmektedir.

Horenli Musa, geç antik çağdan itibaren önde gelen bir Ermeni tarihçi ve Ermenistan Tarihi kitabının yazarıydı.

Klasik Ermeni mimarisi dört ayrı döneme ayrılmıştır. İlk Ermeni kiliseleri, Ermenistan'ın Hristiyanlığa dönmesiyle başlayıp, Ermenistan'ın Arap işgali ile sona eren 4. ve 7. yüzyıllar arasında inşa edildi.^[1] İlk kiliseler çoğunlukla basit bazilikalardı, ancak bazılarında yan apsisler vardı. 5. yüzyıla gelindiğinde, merkezdeki tipik kubbe konisi yaygın olarak kullanılmaya başlandı. 7. yüzyıla gelindiğinde, merkezi planlı kiliseler inşa edilmiş ve daha karmaşık nişli payandalar tarzı oluşmuştur. Arap işgali sırasında, bugün klasik Ermeni mimarisi olarak bildiklerimizin çoğu oluşmuştu.

Tarihsel olarak Ermeni topluluklarında halı dokumacılığa kadınlar hâkim olsa da, Karabağ'daki bazı önde gelen halı dokumacılarının erkek olduğu biliniyor ve bazı durumlarda bütün aileler bu sanatı benimsedi. Orta Çağ'da Artsah olarak anılan bölgeden günümüze ulaşan en eski Ermeni halısı, Banants köyündendir (Ganzak yakınlarında) ve 13. yüzyılın başlarına tarihlenmektedir.^[2] Tarihi kaynaklarda Ermenice halı için gorg kelimesi ilk kez Artsah'taki Kaptavan Kilisesi'nin duvarındaki 1242-1243 Ermenice yazıtta kullanılmıştır.^[3]

Erivan'daki Ulusal Sanat Galerisi, Ermenistan'ın zengin öykülerini ve zamanın hikâyelerini yansıtan Orta Çağ'a kadar uzanan 16.000'den fazla esere sahiptir. Birçok Avrupalı ustanın tablolarına da ev sahipliği yapıyor. Modern Sanat Müzesi, Çocuk Resim Galerisi ve Martiros Saryan Müzesi, Erivan'da sergilenen diğer önemli güzel sanat koleksiyonlarından sadece birkaçıdır. Dahası, birçok özel galeri faaliyettedir ve her yıl birçok kez daha açılır, dönüşümlü sergiler ve satışlar düzenlenir.

Kahire, Mısır'da doğan Atom Egoyan, kişisel sinema filmleri ve diğer ilgili projeler de dahil olmak üzere çağdaş çalışmaları ile tanınan uluslararası üne sahip bir film yapımcısıdır. Grand Prix ve Cannes Film Festivali Uluslararası Eleştirmenler Ödülleri ve “The Sweet Hereafter” için iki Akademi Ödülü adaylığı gibi uluslararası film festivallerinde birçok ödülün sahibidir. Egoyan, Nisan 2004'te Kanada Opera Şirketi tarafından gerçekleştirilen Wagner'in Ölüm Yürüyüşü'nün yapımcılığını üstlendiği televizyon ve tiyatro endüstrilerinde de çalıştı.^[4] Ararat (2002), Osmanlı İmparatorluğu'nda Türkler tarafından işlenen 1915 Ermeni Soykırımı hakkındadır. Hayatta kalan bir çocuk Arshile Gorky'nin sonuçlarını ve acılarını anlatan bir filmdir.^[5]

Ermeni kültürünün en önemli parçalarından biri, geleneksel tarzları da koruyarak son yıllarda yeni müzik biçimleri getiren müziktir. Bu, Erivan Opera Binası'ndaki güzel bir şekilde yenilenmiş Aram Haçaturyan Konser Salonu'nda sahne alan dünya çapındaki Ermeni Filarmoni Orkestrası tarafından kanıtlanmaktadır. Buna ek olarak, Komitas Quartet, Hover Oda Korosu, Ermenistan Ulusal Oda Orkestrası ve Serenade Orkestrası da dahil olmak üzere birkaç oda topluluğu müzisyenlikleriyle büyük saygı görüyor. Günümüz Ermeni sanatçıları, halk müziğini daha modern caz ve rock türlerine dahil ettiler, böylece geleneksel müzik hala kreasyonlarını etkiliyor.

Bakınız: Ermenice

Ermenice, Hint-Avrupa farklılaşmasının ve dağılmasının yaklaşık 5000 yıl önceki erken dönemine ya da bazı yeni araştırmalara göre belki de 7.800 yıl öncesine kadar uzanıyor.^[6] Ticaret ve fetih, dili değişmeye zorladı ve insanların kelime dağarcığına yeni kelimeler ekledi. 4. yüzyılda Ermenice yazılmış edebiyat ve kitaplar ortaya çıktı. Klasik Ermenice veya Grabar olarak adlandırılan o dönemin yazı dili, 19. yüzyıla kadar çeşitli değişikliklerle Ermenice edebi dili olarak kaldı. Bu arada sözlü Ermenice yazı dilinden bağımsız olarak gelişti. Ermeni toplulukları coğrafya ya da siyasetle ayrıldığında birçok lehçe ortaya çıktı ve bu lehçelerin hepsi karşılıklı olarak anlaşılmaz.

Ermeni mutfağı, farklı tatların ve aromaların bir karışımı olan Ermenistan tarihi kadar eskidir. Yiyeceklerin genellikle oldukça farklı bir kokusu vardır. Doğu ve Akdeniz mutfağı ile yakından ilgili olan çeşitli baharatlar, sebzeler, balıklar ve meyveler eşsiz yemekler sunmak için bir araya geliyor. Ermenistan ayrıca şarabı ve brendisiyle de ünlüdür. Özellikle, Ermeni konyağı dünya çapında ünlüdür (birçok ödülün sahibi) ve İngiliz Başbakanı Winston Churchill tarafından favorisi olarak kabul edildi. Genellikle bugünün yemeği olarak anılır.

Ermeni mutfağının çok önemli bir yönü geleneksel lavaş ekmeğidir. UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilcisi Listesi'ne dahil edildi.^[7]

Ana madde: Ermenistan'da spor

Ermenistan'da çok çeşitli sporlar oynanır. Futbol, Ermenistan'daki en popüler spordur. Diğer popüler sporlar güreş, halter, judo, satranç ve bokstur. Ermenistan'ın dağlık arazisi, kayak ve kaya tırmanışı gibi sporların pratiği için büyük fırsatlar sunmaktadır. Kara ile çevrili bir ülke olan su sporları, başta Sevan Gölü olmak üzere yalnızca göllerde yapılabilir. Ermenistan rekabet açısından uluslararası düzeyde satranç, halter ve güreşte çok başarılı olmuştur. Ermenistan ayrıca, Avrupa Futbol Federasyonları Birliği'ne (UEFA), Uluslararası Bandy Federasyonu'na (FIB) ve Uluslararası Buz Hokeyi Federasyonu'na (IIHF) tam üyelik ile uluslararası spor topluluğunun aktif bir üyesidir. Aynı zamanda Pan-Ermeni Oyunlarına da ev sahipliği yapmaktadır.