İçeriğe atla

Ermenistan'da Türkçe yer adları

Erivan eyaletinin etnik haritası; Harita, 1886 oda sayımı sonuçlarına göre 1902'de derlendi.
1899 yılında Göyça bölgesinin haritası. Çarlık Rus yetkilileri tarafından derlenen harita, eski Türkçe yer adlarını gösteriyor.

Ermenistan'da Türkçe yer adlarının değiştirilmesi - XX ve XXI. yüzyıllarda Ermeniler tarafından Batı Azerbaycan(şimdi Ermenistan ) topraklarındaki Türkçe yer adlarının değiştirilmesi süreci.

17. yüzyıldan 19. yüzyılın başlarına kadar, bugünkü Ermenistan nüfusunun çoğunluğu Kafkas Müslümanlarından (Azerbaycanlılar ve Kürtler) oluşuyordu. Cafer Kıyasi ve İbrahim Bozyel'in "Armenian acts of cultural terrorism" adlı kitabında Ermenilerin bugünkü Ermenistan topraklarına sonradan yerleştirilmiş bir halk olduğu ve buna karşın Azerbaycanlıların ise eskiden beri burada etnik bir halk olarak bulundukları anlatılmaktadır. Ayrıca kitapta, geçen yüzyılın ortalarına kadar bizzat Ermenilerin kendileri tarafından bunların doğrulandığı belirtilmektedir. Yalnızca yirminci yüzyılın başlarında, Batı Azerbaycan'da (bugünkü Ermenistan), yaklaşık 2.310 coğrafi ad Türkçe kökenliydi.[1]

Türkçe yer adlarına karşı saldırganlık dönemleri

Günümüz Ermenistan'ındaki Türkçe kökenli yer adlarının değişimini dönemler halinde inceleyebiliriz:

  1. 19. yüzyılın başı ile 1918 arası
  2. 1918-1920
  3. 1920-1930
  4. 1930-1960
  5. 1960-1980
  6. 1991'den sonrası.[2]

İlk ad değiştirme 1801'de gerçekleşti. İsim değişikliğinin ilk döneminde Türkçe kökenli isimlerin yerini Rus kökenli yer adları almıştır. Bunun nedeni, bölgenin Rusya tarafından işgal edilmesi ve oraya Rusların toplu olarak yerleştirilmesidir.

İsim değişiklikleri Celaloğlu rayonundaki (Stepanovan rayonu) Kara-Mamed kentinin adının değiştirilip Aleksandrovka koyulmasıyla başladı.[3]

Azerbaycan tarihinin 1918-20 yıllarına ait sayfaları, Azerbaycan Türklerinin başına gelen Ermeni musibeti ve soykırımı ile doludur. Bu tüm dünya tarafından bilinen bir gerçektir. Şaumyanların ve Lalayanların önderliğinde Bakü'de, Şamahı'da, Kuba'da, Nahçıvan'da ve günümüz Ermenistan'ında binlerce Azeri acımasızca katledildi. Azerbaycan Türklerini soykırıma maruz bıraktıkları gibi bununla da yetinmediler. Ermeniler eski tarihî eserleri ve binaları yaktılar, isimlerini değiştirmeye devam ettiler. Böylelikle Azerbaycan Türklerini manevi soykırıma da maruz bırakmış oldular. Azerbaycan Türkleri bu süreçte kaybettikleri canların acısını yaşarken aynı anda kültürlerine verilen zararın da acısını yaşadılar. 1918-1920 yıllarında günümüz Ermenistan topraklarındaki değiştirilmiş Türkçe kökenli isimler:

  • Molla Dursun - Şaumyan (Eçmiadzin)
  • Yukarı Ağdam - Ganzakar (İcevan)
  • Tamamlı - Burastan (Artaşat) vb.

SSCB döneminde yer adlarının değiştirilmesi

Ermeni SSC'sinde yer adlarının değiştirilmesi süreci, o sırada SSCB'de meydana gelen iç siyasi süreçlerle yakından bağlantılıydı. 1924-1930 yılları arasında Ermenistan'da 80 yer adı değiştirildi. Yer adlarının değiştirilme nedeni, Ermeni SSC'nin 3 Ocak 1935 tarihli resmi kararıdır. Resmi kararda, Ermenistan'daki yer adlarının dini bir anlam taşıdığı ve geçmişin feodal unsurlarını yansıttığı için değiştirilmesi gerektiği belirtildi. Gerçek sebep gizlendi. Bugün Ermenistan'daki Türkçe yer adlarının değişmesinin temel sebebinin bu isimlerin Türkçe kökenli olması olduğu herkes tarafından bilinmektedir. Bu da eskiden günümüz Ermenistan'ındaki etnik nüfusun Azerbaycan Türkü olduğunun temel kanıtıdır.[4]

Ermenistan'da yer adlarının çoğu iki veya daha fazla alanda tekrarlandı. Yer adlarını değiştirme süreci II. Dünya Savaşı'ndan (1946-1950) sonra hızlandı. Bunun temel nedeni 1946-1948 yıllarında Ortadoğu, Doğu Avrupa ve Amerika'dan Ermenistan'a göç eden Ermenilerin sayısındaki artıştır. Bu yıllarda yaklaşık 90.000 Ermeni Batı Azerbaycan'a yerleştirildi.[5]

Yer adlarının değiştirilmesinin bir başka nedeni de Azerbaycanlıların Ermenistan'dan toplu olarak sınır dışı edilmesiydi.[6] 10 Mart 1948'de SSCB Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan 745 sayılı Karar ile Azerbaycanlıların Ermenistan SSC'den Azerbaycan'ın Kür-Araz topraklarına yerleştirilmesi sağlandı.[7]

Bu kararla birlikte 1948 yılında 10 000, 1949 yılında 40 000, 1950 yılında 50 000 Azerbaycan Türk'ü Ermenistan'dan göç ettirildi.[8]

1930-60 döneminde yine yer adları değişmiştir. Aslında ad değiştirme politikası geçici olarak ertelenmişti. Ancak 3 Ocak 1935'te bu çalışma yeniden başladı ve Ermeni SSC Yüksek Sovyeti ilk kararnameyi imzaladı. İlk kararname ile 29 bölgede 72 Türkçe yer adı değiştirildi. Bu olayla birlikte Azerbaycan Türkleri bir kez daha Ermenilerin yaptığı ahlaki soykırımın mağduru oldular.

  • Kızıl kilise – Karmiravan (Qukasyan)
  • Büyük kepenek – Musaelyan (Axuryan)
  • Künen – Getaşen (İcevan)
  • Boğazkesen – Dzorakan (Ani)
  • İtquan – Gülüstan (Əzizbəyov) vb.

Kaynakça

  1. ^ З. Коркодяна "Население Советской Армении", 1932 года издания
  2. ^ İ.Bayramov. Qərbi Azərbaycan toponimlər sistemi,səh.335
  3. ^ İ.Bayramov,səh.335-336
  4. ^ Cəfər Qiyasi və İbrahim Bozyel. ARMENIAN ACTS OF CULTURAL TERRORISM. Ankara 1997 19 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Şablon:Vebarxiv

    In his Population of Soviet Armenia, published in 1932, Z. Korkodyan reports that in the 19th and early 20th centuries, about 2000 cites of the total 2310 were of Turkish origin.

    (İngilizce)
  5. ^ Barbara A. Anderson and Brian D. Silver, "Population redistribution and the ethnic balance in Transcaucasia," in Ronald G. Suny, ed., Transcaucasia, nationalism, and social change ; essays in the history of Armenia, Azerbaijan, and Georgia (Ann Arbor : University of Michigan Press, 1996): 488.
  6. ^ "Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk". 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. 
  7. ^ "Постановление N: 754 Совета министров СССР". 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. 
  8. ^ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk 13 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

    According to this plan some 100.000 people had to be "voluntarily" resettled. The emigration occurred in three stages : 10.000 people were resettled in 1948, another 40.000 in 1949, and 50.000 in 1950.

Edebiyat Kaynakları

  • Əziz Ələkbərli, "Qədim türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994.
  • PDF versiyası. // Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 2002, 696 səh. ISBN 5-8066-1452-2
  • Həbib Rəhimoğlu. "Silinməz adlar, sağalmaz yaralar", Bakı, "Azərnəşr", 1997.
  • B.Ə.Budaqov, Q.Ə.Qeybullayev. "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti". Bakı, "Oğuz eli", 1998.
  • Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995.
  • Sitarə Mirmahmudova, "Ermənistan ərazisində Azərbaycan mənşəli oykonimlər və onların erməniləşdirilməsi siyasəti", "TEAS", İstanbul-2015
  • Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ</span> Güney Kafkasyada bölge

Dağlık Karabağ, Güney Kafkasya'da, Küçük Kafkas Sıradağları'nda Azerbaycan'a ait ancak uzun yıllar Ermeni işgali altında kalmış tarihi bölge. 2020 yılında Dağlık Karabağın bir bölümü 2. Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan tarafından geri alınırken kalan kısmı Rus barış güçleri denetiminde Ermeni kontrolünde bırakan 10 Kasım 2020 tarihli ateşkes anlaşması ile Ermenistan hükûmeti yenilgiyi resmen kabul etmiştir. Günümüzde Anti Terör Operasyonu sonrası Ermeni kontrolünde kalan kısımlar da Azerbaycan kontrolüne geçmesiyle bölgenin tamamı Azerbaycan hakimiyeti altındadır. 2. Dağlık Karabağ Savaşı sonrası, 90'lı yılların başında bölgeden zorla göç ettirilen Azerbaycanlıların dönüşü peyderpey sağlanırken aynı savaş ve 2023 yılındaki Anti Terör Operasyonu sonrası bölgede yaşayan Ermenilerin neredeyse hepsi Ermenistan'a göç etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ya da kısaca Ermenistan SSC, Sovyetler Birliğini oluşturan Sovyet cumhuriyetlerinden biriydi. Bu dönemden önce bağımsız Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti bazen "Birinci Ermeni Cumhuriyeti" olarak adlandırıldığı için Ermenistan SSC bazen "İkinci Ermeni Cumhuriyeti" olarak adlandırılır. 37 rayondan oluşan ve başkenti Erivan olan Ermenistan SSC, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin Ermenistan kolu olan Ermenistan Komünist Partisi tarafından yönetiliyordu.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan-Türkiye ilişkileri</span> ikili ilişkiler

Ermenistan-Türkiye ilişkileri, Ermenistan ile Türkiye'nin 1918 yılından bu yana sürdürdüğü uluslararası politikaları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı Ermenileri</span> Osmanlı Devletinin Ermeni halkı

Osmanlı Devleti kuruluş döneminde Ermeniler, genellikle Çukurova, Doğu Anadolu Bölgesi ile Kafkasya bölgelerinde bulunan beyliklerin egemenliği altında yaşamışlardır. Bursa'nın başkent olduğu dönemde Ermeni ruhani reisliği başkente alınmıştır. İstanbul'un fethinden sonra da İstanbul'a taşınmış ve daha sonra da İstanbul Ermeni Patrikhanesi kurulmuştur. Ermeniler Anadolu'dan gelen göçlerle İstanbul'da büyük bir cemaat oluşturmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan tarihi</span>

Ermenistan tarihi, günümüzdeki Ermenistan Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir. Antik Ermenistan tarihsel olarak Ermeni krallığı olarak biliniyordu. İmparatorluk Büyük Dikran hükümdarlığı altında zirveye ulaştı. Ermenistan, MS 300 yılında dünyada Hıristiyanlığı kabul eden ilk ülke oldu.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Özerk Oblastı</span>

Dağlık Karabağ Özerk Oblastı, 1923'te Sovyetler Birliği'nin Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde kurduğu özerk oblasttı. Başkenti Stepanakert şehriydi. Oblastın lideri, Azerbaycan Komünist Partisi Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Komitesinin Birinci Sekreteriydi. Nüfusun çoğunluğunu etnik Ermeniler oluşturuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Zengezur</span> Kafkasyada tarihî bölge

Zengezur bugünkü Ermenistan ve Azerbaycan topraklarının büyük bir bölümünü kapsayan tarihi bir bölgedir. Zengezur bölgesi Gafan, Görüş, Karakilsa (Sisyan), Meğri, Zengilan, Gubadlı ve Laçın ilçelerini kapsamaktadır. 20.yüzyılın başlarında Zengezur bölgesinde 149 tane Azerbaycan köyleri, 91 tane Kürt köyleri ve 81 tane Ermeni köyleri bulunuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Ermenistan</span> Ermeni Yaylasındaki bölgelere atıfta bulunan etno-milliyetçi ve irredantist kavram

Büyük Ermenistan veya Birleşik Ermenistan, Ermenilerin anavatanı olarak kabul edilen, tarihsel olarak Ermenilerin çoğunlukta olduğu ve bir kısmında hâlâ Ermenilerin çoğunluk olarak yaşadığı Ermeni Yaylası'ndaki bölgelere atıfta bulunan etno-milliyetçi ve irredantist kavramdır. Ermenilerin tarihi topraklarının birleştirilmesi olarak görülen ve 20. yüzyıl boyunca Ermeni düşünürlerce yaygın olan fikir başta Ermeni Devrimci Federasyonu, ASALA ve Miras olmak üzere çeşitli milliyetçi örgüt ve partilerce savunuldu.

<span class="mw-page-title-main">Mübariz İbrahimov</span> Azerbaycan ulusal kahramanı

Mübariz Ağakerim oğlu İbrahimov, Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin askeriydi, gedikli subay olarak görev yapmaktaydı. İbrahimov, 2010 yılında ölümünden sonra Azerbaycan'da yılın adamı ve Azerbaycan ulusal kahramanı unvanlarına layık görüldü.

Azerbaycan'daki Ermeniler, Azerbaycan devletinde ve onun selefi Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde çok sayıda yaşamış Ermenilerdir. İstatistiklere göre, 1988'de Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'nın patlak vermesinden önce Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde yaklaşık 500.000 Ermeni yaşıyordu. Ermenistan-Azerbaycan çatışmasının bir sonucu olan Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'na giden olaylarda Ermenistan Azerileri gibi Ermeni-Azerbaycanlıların çoğu da cumhuriyetten kaçmak zorunda kaldı. Sumgayıt, Gence ve Bakü'de Ermeni nüfusuna yönelik vahşetlerin yaşandığı bildirildi. Bugün Azerbaycan'daki Ermenilerin büyük çoğunluğu, 1991 yılında Dağlık Karabağ Cumhuriyeti adı altında tek taraflı bağımsızlık eylemini ilan eden dağlık Karabağ bölgesi tarafından kontrol edilen topraklarda yaşamaktadır. Ermenistan dahil herhangi bir ülke tarafından tanınmaktadır.

Orta Asya Ermenileri Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan'a çeşitli nedenlerle genelde Sovyet döneminde göçmüş bir topluluktur.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan'da Azerbaycan karşıtlığı</span>

Ermenistan'da Azerbaycan karşıtlığı veya Ermenistan'da Azeri karşıtlığı, Azerbaycan halkına karşı hoşgörüsüzlük ve ırkçılıktır. 2013 yılında yapılan bir ankette, Ermenilerin %63'ü Azerbaycan'ı "Ermenistan'ın en büyük düşmanı" olarak tanımladı.

2017 Alhanlı saldırısı veya Alhanlı faciası, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından 4 Temmuz 2017'de saat 20.40 sıralarında Azerbaycan'ın işgal altındaki topraklarında konuşlanmış Ermeni silahlı kuvvetleri birlikleri tarafından Azerbaycan'ın Füzuli Rayonu'na bağlı Alhanlı köyünde bir eve 82 ve 120 mm'lik havan ve bomba atarlarla gerçekleştirilen saldırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Eurovision Şarkı Yarışması'nda Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri</span>

Ermenistan 2006 yılından beri, Azerbaycan ise 2008 yılından beri Eurovision Şarkı Yarışması'na katılmaktadır. Birleşmiş Milletler tarafından Azerbaycan'ın de jure bir parçası olarak tanınan fakat 1993 yılından beri Ermenistan'ın desteklediği Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin de facto yönetimi altında duran Dağlık Karabağ bölgesi üzerinde iki ülke arasında henüz sona ermemiş çatışmalar, Eurovision Şarkı Yarışması'nı birçok durumda etkilemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Dzoramut</span> Ermenistanda bir köy

Molla Eyyublu, Erivan eyaletinin Aleksandropol'daki Kalinino ilçesine bağlı köylerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Basargeçer (rayon)</span>

Basargeçer rayonu, 1969 yılından sonraki adı Vardenis rayonu — Ermenistan SSC'nin doğusunda yer alan rayon. Merkezi Basargeçer (Vardenis) şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Celaloğlu (rayon)</span>

Stepanavan veya Celaloğlu rayonu— Ermenistan SSC ve Ermenistan Cumhuriyeti'nde idari bir bölgesel birimdi. Batı Azerbaycan'ın Loru ilçesinin Dağlık-Borçalı bölgesinde bulunuyordu. Daha sonra Tiflis Valiliği'ne bağlı Borçalı Kazası'nın bir parçası olmuştur. Yönetim merkezi Stepanavan şehriydi. Ermenistan Cumhuriyeti Milli Meclisi tarafından 7 Kasım 1995 tarihinde kabul edilen ve 4 Aralık 1995 tarihinde Ermenistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan tarafından onaylanan Ermenistan Cumhuriyeti'nin idari-bölgesel olarak bölünmesine ilişkin kanuna göre, lağvedilen ilçenin toprakları yeni düzenlenen Loru iline eklendi. Kurulduğu 9 Eylül 1930'dan lağvedildiği 7 Kasım 1995'e kadar, ilçeye resmi olarak Stepanavan denildi.

Fariz Bedelov ve Aygün Şahmalıyeva'nın ölümü — Ermenistan silahlı kuvvetleri tarafından 2011 yılında dört ay içinde öldürülen Azerbaycanlı çocuklar. İlk olarak 8 Mart'ta 8 yaşındaki Fariz Bedelov, Azerbaycan'ın işgal altındaki topraklarında bulunan Ermeni silahlı kuvvetlerine bağlı birliklerin keskin nişancı ateşi sonucu Ağdam ilçesinin Orta Gervend yerleşimindeki evinin bahçesinde öldürüldü. Dört ay sonra, 14 Temmuz'da Ermenistan silahlı kuvvetlerinin Alibeyli yerleşim bölgesinde içinde patlayıcı düzenek bulunan bir oyuncağı Tovuz Nehri'ne bırakması sonucunda, oyuncağı bulup evine getiren ve onunla oynarken meydana gelen patlama sonucunda 12 yaşındaki Aygün Şahmalıyeva ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan'ın kültürel etkileri</span>

Azerbaycan kültürel etkisi - Azerbaycan'ın dilsel ve kültürel ortamının etki alanının gelişim tarihi, Azerbaycan kültürünün farklı bölge ve uluslarda oynadığı rol.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycanlıların Ermenistan'dan Tehciri (1948–1953)</span>

Azerbaycanlıların Ermenistan'dan Tehciri - SSCB Bakanlar Konseyi'nin 23 Aralık 1947 tarihli ve 4083 sayılı Kararnamesi uyarınca 1947-1950 yılları arasında Ermenistan SSC'deki Azerbaycanlıların yeniden yerleştirilmesidir. Süreç, Azerbaycanlıların Ermenistan SSC topraklarındaki tarihi-etnik topraklarından zorla göç ettirilmesi ve etnik temizliğe tabi tutulması olarak değerlendirilmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.