Ermeni Soykırımı'nı Anma Günü
| Ermeni Soykırımı'nı Anma Günü | |
|---|---|
 Ermeni Soykırımı'nın 2015'teki 100. yıldönümü için hazırlanan logo. | |
| Ülke |  Ermenistan Kanada Fransa |
| Türü | Ulusal |
| Önemi | Ermeni Soykırımı'nda hayatını kaybeden kurbanları anma ve hatırlama |
| Tarih | 24 Nisan |
Ermeni Soykırımı'nı Anma Günü[1][2] (Ermenice: Եղեռնի զոհերի հիշատակի օր), her yıl 24 Nisan tarihinde başta Ermenistan olmak üzere Kanada, Fransa ve Ermeni diasporası'nın yoğun olarak yaşadığı bölgelerde Ermeni Kırımı'nda ölen kurbanları anmak için düzenlenen ulusal törenler.[3] Ermenistan'ın başkenti Erivan'da yüz binlerce insan Tsitsernakabert Soykırım Anıtı'na yürüyerek ziyaret eder ve ebedî aleve çiçekler koyar.
24 Nisan 1915'te İstanbul'daki Ermeni toplumundan 2234 kişinin tutuklanarak tehcir edilmesi nedeniyle Ermeni tehcirinin başlangıç günü olarak kabul edilmektedir.[4][5]
100. yıldönümü
| Ermeni Soykırımı'nın 100. Yılı Anması | |
|---|---|
| Tarih | 24 Nisan 2015 |
| Konum | Ermenistan ve diğerleri |
| Katılanlar | Ermeniler ve destekçiler |
| Resmî site | armeniangenocide100.org/tr/ |
Ermeni Soykırımı'nın 100. yıldönümü (Ermenice: Hayots tseghaspanutyan haryurerord tarin Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակ reforme edilmiş ortografide ve Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակ klasik ortografide) 24 Nisan 2015'te anılmıştır.
Ermenistan
Ülkede 23 Nisan 2011'de Ermeni Soykırımı'nın 100. yıldönümü anlamalarını koordine etmek amacıyla başkanlık kararnamesiyle bir komisyon kurulmuş ve başına Ermeni Soykırımı Müzesi müdürü Hayk Demoyan geçirilmiştir.[6] Komisyonun ilk toplantısı 30 Mayıs 2011'de devlet başkanı Serj Sarkisyan'ın yönetiminde yapılmıştır.[7]
Ermenistan Dışişleri Bakanı Yardımcısı Şavarş Koçaryan, Haziran 2012'de "gösterilen çaba yalnızca ülkemiz ve diaspora için değil, tüm dünya için önemlidir. İnsanlığa karşı işlenmiş ve cezasız kalmış suçlar ve bunların inkarı bu tip olayların yeniden yaşanmasına zemin hazırlar." ve "soykırımı inkar ederek çağdaş Türkiye'nin liderleri, soykırım suçunu işleyen Osmanlı yönetimini temsil etmektedir." demiştir.[8]
5 Temmuz 2013'te,[9] Erivan'da Diaspora Bakanlığı'nın düzenlediği soykırım anmalarıyla ilgili avukatlara verilen bir forumda Ermenistan başsavcısı Aghvan Hovsepyan şunları söylemiştir:[10][11]
Doğrusu Ermenistan Cumhuriyeti kaybettiği toprakları iade almalı ve Ermeni Soykırımı kurbanları maddi tazminatlar almalıdır. Ancak tüm bu talepler yasal bir zemine oturmak zorundadır. Güçlü bir şekilde inanıyorum ki soykırım mağdurlarının yakınları maddi tazminat almalı, Türkiye topraklarında mucize eseri korunmuş kiliseler ve kiliselere ait topraklar Ermeni Kilisesi'ne iade edilmeli ve Ermenistan Cumhuriyeti kaybedilen toprakları geri almalıdır.
ArmeniaNow haber ajansı tarafından bu Ermenistan'ın Türkiye üzerinden resmi seviyede ilk toprak talebi olarak yorumlanmıştır. Erivan'daki Ermeni Devrimci Federasyonu (Taşnaksütyun) Uluslararası Sekreteryası Bürosu Müdürü Giro Manoyan'a göreyse bu olay üzerinden Ermenistan'ın Türkiye'den resmi toprak talebi yaptığını söylemek güçtür.[10]
Hovespyan'a yanıt olarak Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı 12 Temmuz 2013'te şu açıklamalarda bulunmuştur:
Başsavcılık gibi önemli bir resmi makamı işgal eden bir yetkilinin yaptığı bu açıklama, komşusu Türkiye’nin toprak bütünlüğü ve Türkiye-Ermenistan ilişkilerine dair Ermenistan’da hakim sorunlu zihniyeti yansıtmakta ve bu ülkenin BM ve AGİT başta olmak üzere üyesi bulunduğu uluslararası örgütlere karşı üstlenmiş olduğu yükümlülüklere de ters düşmektedir. Şu çok iyi bilinmelidir ki, Türkiye’den toprak talebi kimsenin haddine değildir.[12]
2013 başkanlık seçimlerindeki muhalefet adayı Raffi Hovannisian:
100. yıldönümü mücadelenin sonu demek değil. Mücadele süreğen. 100. yıldönümü bir sınırlama dönemi değil; Türkiye'nin bir önkoşul olmadan bedel ödeye zorlaması ve Ermeni halkının zaferini kabul etmesine dair bir işaret.[13]
1998-2008 arası Ermenistan Dışişleri Bakanı Vartan Oskanian'ın 2013'teki bir konuşmasına göre:
Politikamız, maneviyatımız ve toplumumuzun tümüne vurguda bir değişimin farkına varıldı. Soykırımın tanınmasından sonuçların bertaraf edilmesine giden en uygun zaman. Bu haklarımızı savunmada hırslı olmak ve maddi, manevi, entelektüel ve ahlaki kayıpları tazmin etmek demek.[14]
Ermeni Diasporası
Lübnan kökenli Kilikya Katolikosu I. Aram Mayıs 2011'de 100. yıl dönümüne dair soykırım herhangi bir gün değildir ve Ermeni organizasyonları ve kurumları eylemlerimiz ve sözcüklerimiz hakkında etraflıca düşünmelidir demiştir. I. Aram ayrıca "davranışlarımızı değiştirmeliyiz" demiş ve Ermenistan'a şu çağrıda bulunmuştur:
...bir devlet olarak hareket etmek için, diaspora görevlerini daha açık yerine getirmeli ve tüm Ermeniler birleşmelidir. İnsanlarımızın talebi olan Ermeni Soykırımı'nın tanınması dünyaya sunulmalıdır. Birleşmeli ve sadece taleplerimizi konuşmalıyız.[15]
Katolikos şunları açıklayarak devam etmiştir:
100 yıl boyunca soykırımı hatırlamayı vurguladık. Mumlar yandık, anma etkinlikleri düzenledik ve kitaplar bastık. Bu önemli etkinlikler gençliği kutsal ahit ve şehitlerimizin ruhlarıyla dolduracak. Münferit olarak sadece bu konuya odaklanmamalıyız. 100 yıl boyunca insanlara eylemlerimizi, lobiciliğimizi ve sesimizi yükseltmeyi gösterdik. Bu etkinliklere değişik açılardan devam etmeyi umuyoruz. Ayrıca tazminler konusundaki talebimizi vurgulamak zorundayız.[16]
Anıtlar
Temmuz 2013'te Ermeni Soykırımı'nı 1965'te ilk tanıyan Uruguay'ın başkenti Montevideo'da Ermeni Soykırımı Müzesi inşaatı başlamıştır ve bu müzeyle ülke Ermenistan'la birlikte devlet inisiyatifiyle açılmış soykırım müzesine sahip ilk ülke olacaktır.[17] Uruguay Eğitim ve Kültür Bakanlığı ve ülkedeki Ermeni toplumunun inşaatı soykırımın 100. yılında bitirmesi beklenmektedir.[18]
Eylül 2013'te Pasaneda Kent Konseyi 24 Nisan 2015'te bitirilmesi beklenen bir soykırım anıtı inşası için bir önergeyi onaylamıştır.[19][20]
Amerika Birleşik Devletleri'nin başkenti Washington, DC'de 2015 yılı içinde Amerika Ermeni Soykırımı Müzesi açılması beklenmektedir.[21] Bununla birlikte Kaliforniya'daki Montebello Soykırım Anıtı'nın 2015'te "tarihi simge" unvanı alması beklenmektedir.[22]
Tepkiler
Ermeni Kilisesi
23 Nisan 2015'te Ermeni Apostolik Kilisesi Eçmiadzin'deki Eçmiadzin Katedrali'nin dışında bir seremoni düzenlemiş ve Ermeni Soykırımı mağdurlarını aziz ilan etmiştir. Seremoni cinayetlerin başladığı gün başlamış ve yerel saatte 19:15'teki sembolik zamanda 100 kez çan çalınmasıyla sonlanmıştır. Bu tarih ve saatte tüm dünyadaki Ermeni Kiliselerindeki 100 kez çan çalma ayini yalnızca Türkiye'deki kiliselerde yapılmamıştır.[23] Eçmiadzin'de 1.5 milyon insanın aziz ilan edilmesi kilise tarafından son 400 yılda yapılan ilk aziz ilan etme seremonisidir. Katolikos II. Karekin "soykırım şehitlerinin aziz ilan edilmesi hayata yeni bir nefes ve lütuf getirmiş ve ulusal ve dini yaşamımıza nimet getirmiştir. İsa adına ölen Ermeni şehitlerin kanı sarsılmaz inançta ve çöl kumundaki yurtseverlikte mühürlenmiştir" demiştir.[24] Tarihin en büyük kutsamasındaki etkinliğe katılanlar arasında Ermenistan Devlet Başkanı Serj Sarkisyan da vardır.[25]
Türkiye
—Tim Arango, The New York Times, Nisan 2013[26]
- Resmi
15 Ocak 2014'te Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, büyükelçilere hitap ettiği bir konuşmasında şunları söylemiştir:
Önümüzdeki yıl da 1915'in yüzüncü yılına ulaşacağız. 1915 olayları olarak bilinen hadiselerin de yüzüncü yıl etkinliklerine şahit olacağız. Ermeni diasporası 1915 olaylarını farklı ve tek yanlı aksettirmek, siyasi kampanyaya dönüştürmek için hazırlıklarını yapıyor. Bu kara propagandaya karşı dik duruş sergileyeceğiz.[27]
Her yıl, 15 Ocak'ta, Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye Ermenileri Patriği bir mesaj gönderir. 15 Ocak 2021'de, Cumhurbaşkanı Erdoğan, mesajını şöyle tamamladı:
Birinci Dünya Savaşı'nın zor şartlarında hayatlarını kaybeden Osmanlı Ermenilerini saygıyla yad ediyor, torunlarına taziyelerimi sunuyorum. [...] Sevinçleri paylaşmak, acılara ortak olmak, tarihten doğru dersleri çıkararak geleceği inşa etmek bizlerin elindedir. Türkiye, bu hususta üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmeye devam edecektir. Milletimizin ayrılmaz bir parçası olan Ermeni vatandaşlarımıza ülkemizin yürüttüğü bu mücadeleye verdikleri samimi destek için teşekkür ediyorum. Bu düşüncelerle Birinci Dünya Savaşı'nda yitirdiğimiz Osmanlı Ermenilerini bir kez daha saygıyla anıyor, yakınlarının acılarını paylaşıyor, hepinize en kalbi selam ve muhabbetlerimi iletiyorum.[28][29]
2014'ten bu yana her yıl 24 Nisan'da (Ermeni Soykırımı'nı Anma Günü) Recep Tayyip Erdoğan resmi taziye mesajı gönderir: "Birinci Dünya Savaşı’nın dayattığı zorlu koşullarda hayatını kaybeden Osmanlı Ermenilerini anmak üzere bugün İstanbul Ermeni Patrikhanesinin çatısı altında toplanmış bulunuyorsunuz. Vefat eden Osmanlı Ermenilerini bir kez daha saygıyla yâd ediyor, hayatta olan yakınlarına samimi taziyelerimi iletiyorum.";[30] Resmi olmayan
Türk gazeteci Mehmet Ali Birand:
Ermeniler, Soykırım iddialarında yavaş yavaş işin sonuna geliyorlar. 100 yıldır hiç bıkmadan usanmadan ve başarılı şekilde, bir karınca çalışkanlığı ile iddialarını dünya'ya kabul ettirdiler. Yaşadıklarını, acılarını anlatırlarken, bizler ne olup bittiğini kendi kendimize dahi tartışmadık. Kafamızı kuma soktuk ve bugünlere geldik. İddiaları inandırıcı şekilde yanıtlayamadık. Davayı kaybettik.[31]
Türkiye Yahudisi iş insanı İshak Alaton:
2015’e üç var...
Üç yıl su gibi geçer. 24 Nisan 2015’e doğru yol alırken alışılagelmiş inkâr politikamıza devam edip kaçacak delik aramaktansa farklı davranalım. Öncelikli hareket edip, boğayı boynuzlarından kavramak için örgütlenelim. Ayıp oluyor artık... Geçmişi ile yüzleşmekten korkan, büyümemiş, güdük kalmış çocuklar gibi davranmaktan ben yoruldum. Sesimizi yükseltelim. Ülkemize ve toplumumuza saygınlık kazandırmak, gelecek kuşaklara karşı borcumuzdur. Doksan yıl boyunca sayısız günahlar işledik. İskeletleri dolaplara yığıp kapılarını kilitledik. Doksan yıldır, kafamız kuma gömülü, dünya kör ve sağır diyoruz. Gerçeklerle yüzleşmekten korkuyoruz. Bizlere korkmayı öğrettiler.
İskeletler, dolap içinde çürüdüler, yayılan kokular dayanılmaz hale geldi. Ben artık nefes alamıyorum. Ya sizler?[32]
Soykırımın ana suçlularından Cemal Paşa'nın torunu Hasan Cemal 2013'te "Türkiye devlet olarak Ermenilerden özür dilemelidir." demiştir.[33]
Diğerleri
Ermenistan'daki törenlere 60 ülkeden 600'den fazla kişinin katılması bekleniyor. Buna Fransa, Kıbrıs, Polonya, Rusya ve Sırbistan başkanları ve heyetleri dahil.[34][35]
System of a Down Ermeni Soykırımının 100. yıl anma töreni için Ermenistan'ın başkenti Erivan'da Cumhuriyet Meydanı'nda sahne aldı. Konser yerel saat ile 19.15'te dünyadaki bütün Ecmiadzin kiliselerinde çanlarının 100 defa çalmasından sonra başladı. 37 şarkının söylendiği ve 3 parçadan oluşan konser yağmura rağmen 2,5 - 3 saat sürdü.[36] Grubun solisti Serj Tankian katılımcılara şu konuşmayı yaptı:
Büyükannem bir Türk valisi onu korumasa bu soykırımdan canlı çıkamayacaktı. Dedem ise henüz beş yaşındayken babasını kaybetti. Soykırım sürecinde açlıktan görme yetisini yitirdi. System Of A Down olarak, size bütün bunları söylemek ve aynı zamanda sizi rock ile sallamak bizim sorumluluğumuzdur.[37]
43 ülkeden gelen 100'ün sütündeki sanatçı tarafından "Uyanış" isimli konser düzenlendi.[34]
Eyfel Kulesinin ışıkları Ermeni Soykırımın 100. yıl anması için kapatıldı.[38]
Roma'daki Kolezyum'um uşıkları Soykırımın 100. yıl anması için 15 dakika kapatıldı.[39]
İskenderiye Kıpti Ortodoks Kilisesi Papası II. Tawadros din insanları, gazeteciler ve Mısır'daki Ermenilerin bulunduğu 55 kişilik bir delegasyona başkanlık etmiştir.[40][41]
Today's Zaman gazetesine göre Ermeni Soykırımı'nın İsrail tarafından tanınması Ermenilerin 100. yıla dair en önemli hedeflerindendir.[42]
Kültürel etkisi
Filmler
Kitaplar
Ermenistan Ulusal Arşivleri görgü tanıklarının, arşiv dokümanlarının, haritaların ve fotoğrafların yer aldığı "Osmanlı Türkiyesinde Ermeni Soykırımı: Hayatta Kalanların Tanıklıkları" adlı üç ciltlik bir kitap yayınlamıştır.[43]
Konserler
2011'de Los Angeles'ta yerleşik Ermeni şarkıcı Flora Martirosian soykırımın 100. yılına adadığı Never Again (Bir daha asla) konser serisine başlamıştır. İlk konser 1 Kasım 2011'de Stevie Wonder, Arto Tunçboyacıyan, Eric Benét ve Alexia Vassiliou'nun katılımıyla Los Angeles'ta gerçekleşmiştir.[44][45]
Dış bağlantılar
- United Human Rights Watch
- Peace Pledge Union
- Armeniapedia8 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Armenian National Institute24 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Little Armenia Hollywood26 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Factsheet: Armenian Genocide by Knights of Vartan Armenian Research Center, Dearborn, Michigan
- Resmî site
- 100 Lives Project 22 Nisan 2015 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi
- year100.org | USC Institute of Armenian Studies14 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Overview of News on the Centenary of the Armenian Genocide
- Simavoryan, Arestakes (11 Temmuz 2013). "Turkey on Threshold of 2015". "Globus" analytical journal #6. Noravank Foundation. 11 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
- Amateur Radio Memorial Station EK100 for the Centennial of the Armenian Genocide2 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ ""Schwarzenegger, 24 Nisan'ı 'Ermeni soykırımını anma günü' ilan etti", 24 Nisan 2005 tarihli Sabah gazetesi". 21 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2009.
- ^ "ASIL GOLÜ OBAMA ATTI", 25 Nisan 2009 tarihli Birgün gazetesi[]
- ^ Richard G. Hovannisian, The Armenian Genocide: History, Politics, Ethics, sf. 339.
- ^ "Samiha Ayverdi-Türkiye'nin Ermeni meselesi". 29 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2012.
- ^ "1915'ten günümüze Tehcir-Berna Türkdoğan". 29 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2012.
- ^ "Plans for 100th Commemoration Appeal: Leader of commission says unity needed in quest for Genocide Recognition". ArmeniaNow. 22 Nisan 2013. 17 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2013.
- ^ "Armenian genocide centennial commemoration commission begins its work". ArmeniaNow. 31 Mayıs 2013. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ "Armenia's Foreign Policy Priorities Highlighted". Asbarez. 21 Haziran 2012. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ "Turkey Angry at Yerevan Over 'Land Claim' Remarks". Asbarez. 15 Temmuz 2013. 19 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2013.
- ^ a b Hayrumyan, Naira (11 Temmuz 2013). "Armenia and Year 2015: From Genocide recognition demand to demand for eliminating its consequences". ArmeniaNow. 15 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2013.
- ^ "Prosecutor General: Armenia Should Have Its Territories Back". Asbarez. 8 Temmuz 2013. 14 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2013.
- ^ "QA-18, 12 July 2013, Statement of the Spokesman of the Ministry of Foreign Affairs of Turkey in Response to a Question Regarding the Declaration of the Prosecutor General of Armenia about the Border between Turkey and Armenia". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2013.
- ^ "Genocide 100th anniversary to mark serious divide – Armenian opposition leader". Tert.am. 24 Nisan 2013. 26 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ Hayrumyan, Naira (24 Nisan 2013). "April 24 Analysis: Armenian rhetoric toughens ahead of approaching Genocide Centennial". ArmeniaNow. 4 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
- ^ "Aram I: 100th anniversary of Armenian Genocide is not regular date". PanARMENIAN.Net. 30 Mayıs 2011. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ Sassounian, Harut (16 Nisan 2013). "Remember, Remind, and Reclaim: Guidelines for the Genocide Centennial". Hetq. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ "Armenian Genocide Museum construction underway in Uruguay". News.am. 20 Temmuz 2013. 24 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2013.
- ^ "Armenian Genocide Museum construction launched in Uruguay". PanARMENIAN.Net. 19 Temmuz 2013. 22 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2013.
- ^ Gold, Lauren (10 Eylül 2013). "Pasadena Council unanimously approves Armenian Genocide Memorial in Memorial Park". Pasadena Star-News. 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2013.
- ^ "Pasadena City Council Unanimously Approves Genocide Memorial Plans". Asbarez. 10 Eylül 2013. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2013.
- ^ Sassounian, Harut (20 Mayıs 2011). "There is a Time to Sue And a Time to Settle". Asbarez. 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ "Genocide Monument Freeway Signs Installed". Asbarez. 24 Mart 2011. 22 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2013.
- ^ "23 Nisan'da çanlar sadece Türkiye'de çalmayacak". Agos. 20 Mart 2015. 20 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015.
- ^ "Armenian church canonizes victims of 1915 mass killings". Today Online. 24 Nisan 2015. 26 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
- ^ "Armenian Church makes saints of 1.5 million genocide victims". Yahoo. AFP. 23 Nisan 2015. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
- ^ Arango, Tim (3 Nisan 2013). "Attacks on Elderly Armenian Women in Turkey Awaken Fears". New York Times. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2013.
- ^ "Başbakan Erdoğan'ın Büyükelçiler Konferansı konuşması'". Hürriyet Daily News. 15 Ocak 2014. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015.
- ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Türkler ile Ermenilerin yüzyıllarca süren birlikte yaşama kültürünün unutulmasına izin veremeyiz". Anadolu Ajansı. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- ^ "T.C.CUMHURBAŞKANLIĞI : Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan'ın Türkiye Ermenileri Patriği Sayın Sahak Maşalyan'a Gönderdikleri Mesaj". www.tccb.gov.tr. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- ^ "T.C.CUMHURBAŞKANLIĞI : Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan'ın Türkiye Ermenileri Patriği Sayın Sahak Maşalyan'a gönderdikleri mesaj". www.tccb.gov.tr. 4 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2023.
- ^ Brand, Mehmet Ali (27 Aralık 2011). "Now, the Armenians are making us walk the 'Deportation March'". Hürriyet Daily News. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ Can, Eyüp (17 Ocak 2012). "Alaton'un 'yardım' çığlığı". Radikal. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ "Turkey Must Apologize to Armenians before Centennial, Says Hasan Cemal". Asbarez. 13 Kasım 2013. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2014.
- ^ a b Ghazanchyan, Siranush (20 Nisan 2015). "Delegations from over 60 countries to attend Armenian Genocide centennial events". Public Radio of Armenia. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
- ^ "Poland's President to Visit Armenia on April 24". Asbarez. 18 Mart 2015. 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2016.
- ^ "System of a Down make Armenia proud with massive 37-song set". Consequence of Sound. 23 Nisan 2015. 25 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.
- ^ "Erivan'da System Of A Down Konserinde". www.bianet.org. 31 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015.
- ^ "Eiffel Tower lights to switch off for Armenian Genocide victims". NEWS.am. 21 Nisan 2015. 31 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2016.
- ^ "Colosseum lights to be switched off in memory of Armenian Genocide". NEWS.am. 24 Nisan 2015. 31 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2016.
- ^ "Egypt sends delegation for Armenian genocide centennial". Al-Ahram. 19 Nisan 2015. 23 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2015.
- ^ "Leader of Coptic Orthodox Church to visit Armenia on April 20". Armenpress. 3 Nisan 2015. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2015.
- ^ Öztarsu, Mehmet Fatih (20 Temmuz 2011). "Armenia ready, target 2015". Today's Zaman. 7 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ "National Archives Publishes Genocide Testimonials". Asbarez. 28 Kasım 2012. 19 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013.
- ^ Gevorgyan, Siranuysh (8 Aralık 2011). "Never again: World renowned singers will perform in commemoration of the Armenian Genocide victims". ArmeniaNow. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
- ^ "Stevie Wonder, Michael Stone and others say "Never Again" to Armenian Genocide". News.am. 8 Aralık 2011. 11 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2013.
