Erivan Kuşatması (1804)
| Erivan Kuşatması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1804-1813 Rus-İran Savaşı | |||||||
 Kaçar İmparatorluğu döneminde Erivan, 1796. | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Rus İmparatorluğu |  Kaçar İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Pavel Tsitsianov | Feth Ali Şah Abbas Mirza | ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
| 3.000-20.000[1][2] Gürcü ve Ermeni yardımcıları[2] | Kalenin içinde 6.000-7.000 asker[3] 18.000 süvari[2] | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Ağır[4] | Bilinmiyor | ||||||
Erivan Kuşatması, Rusya-İran Savaşı (1804-13) sırasında Temmuz-Eylül 1804 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Zor bir ilerlemenin ardından Pavel Tsitsianov komutası altındaki Ruslar, Erivan'ı kuşatmışlardır. Erivan kalesinin içindeki İran kuvvetleri Rusların doğrudan saldırı yapmasını engellerken kalenin dışındaki güçler, Rusları kuşattı ve işgalcilerin tedarik hatlarını kesti. Veliaht Prens Abbas Mirza ve Kral Feth Ali Şah komutasındaki İran güçleri, şehri başarıyla savunmuş ve Rus saldırılarını engellemiştir.[5][6] Tsitsianov, itibarını korumak için suçu birçok kişi ve meseleye atarak kendi hatalarını görmezden gelmiştir.
Geçmişi
1801'de İran'daki siyasi kargaşadan yararlanan Ruslar, yüzyıllardır İran'ın bir parçası olan Kartli-Kakheti'yi (Doğu Gürcistan) ilhak etti.[7][8][9] 1802'de Pavel Tsitsianov, Kafkasya'da Rus baş komutanlığına atandı. Gerici bir Rus emperyalisti ve yayılmacı olan Tsitsianov, Kafkasya sakinlerine veya İranlılara çok az saygı duyuyordu. Ocak 1804'te İran'a saldırarak İran'ın Gence şehrini kuşattı. Bir ay sonra şehri ele geçirdi ve yağmaladı; üç gün süren yağmalarda 3 bin İranlı katledildi.[10][11] Bu, 1804-1813 tarihli Rus-İran Savaşı'nı başlattı.[10]
Gence'nin ele geçirilmesinden sonra Tsitsianov Erivan'a geçti.[10] Erivan yakınlarında Eçmiyazin'de ordusu Veliaht Prens ve Başkomutan Abbas Mirza ile çarpıştı ve Tsitsianov ve adamları geri çekilmek zorunda kaldı.[3] Birkaç gün sonra Ruslar, Eçmiyazin'e döndü ve burada, İran kuvvetlerine baskın düzenleyerek İran kuvvetlerini yendi. Daha sonra Erivan'a bir kez daha yürüdüler. Hayatta kalan İranlılar yeniden toplandı ve Erivan'ın müteakip savunmasına katıldı.[3]
Kuşatma
Haziran sonunda Tsitsianov, 3 bin ila 20 bin arasında değişen bir ordunun yanı sıra Gürcü ve Ermeni yardımcılarıyla Erivan'a vardı.[2][1] Ağır bir bombardıman eşliğinde Ruslar saldırıya geçti.[12] Kral (şah) savunmada yer aldı ve birlikleri komuta etti.[12] İranlılar savaş sırasında ağırlıklı olarak hafif toplar ve mobil süvarilerden oluşan "geleneksel ordularıyla" savaştılar; modern hatlarda bir ordu oluşturulmasına (Nizam-ı Cedid) neden olacak programı henüz başlatmamışlardı.[13]
Ruslar, Erivan kalesinde yer alan 6.000-7.000 İran askerini kuşatırken, kalenin dışındaki İran kuvvetleri, yaklaşık 18.000 süvari, işgalcilerin iletişim hattını kesti ve kuşattı.[14][2] İranlılar Rusların beklediklerinden daha fazla cesaret ve etkililikle savaştı.[15] Kuşatma sırasında İranlılar, Rusların malzeme ve takviye almasını engellerken Erivan garnizonu ise Rusların doğrudan saldırı yapmasını engelledi.[15] Rus topçuları, Eçmiyazin'deki çarpışmaya benzer şekilde bir kez daha etkili olduğunu kanıtladılar fakat İranlılar, Ruslara ağır kayıplar verdirmeyi başardılar ve kaleye doğru ilerlemelerini önlediler.[3] Rusları daha da dağıtmak için birçok buğday tarlası yaktılar.[3] Tsitsianov, Tiflis'te yeni kurulan askeri yönetim tarafından hazırlanan malzemeleri almak için 200 askerden oluşan bir müfrezeyi gönderdi fakat 6 bin İran askeri müfrezeyi kuşatmayı başardı, çoğunu öldürdü ve hayatta kalanların çoğunu esir aldı.[16]
Tsitsianov'un seferi sırasında, yeni kurulan Gürcistan Valiliği'nde yerli halk arasında ilk büyük Rus karşıtı isyan patlak verdi.[17][15] Ayaklanmanın ardındaki nedenler arasında Tsitsianov'un politikalarından memnuniyetsizlik, Pyotr İvanoviç Kovalenski yönetiminin bozulması ve Bagrationi hanedanının kaldırılmasıydı.[15] Eylül ayında, Tsitsianov'un altı generalinden beşi planının başarısız olduğu sonucuna vardı ve Tsitsianov'u kuşatmayı kırmaya zorladı.[18][19]
Sonrası
Ruslar ağır kayıplar vermişti.[4] Büyük bir kısmı ölmüş ya da yaralanmış ve bin kişi de hasta olmuştu.[4] Geri kalanlar yarım erzak kullanarak beş hafta yaşamak ve savaşmak zorunda kaldıklarından zayıflamışlardı. Geri çekilme sırasında bile bu durum Rus askerleri için korkunç şekilde devam etti.[4] Askerler arasında hâlâ yiyecek ve su sıkıntısı vardı ve yük hayvanları öldüğü için ekipmanları kendileri taşımak zorunda kaldılar.[4] Dahası, İranlı akıncılar onları takip ederek kavrulmuş tarlaları ateşe verdi.[4]
Kaynakça
- Özel
- ^ a b Behrooz 2013, ss. 55–56, 67.
- ^ a b c d e Kazemzadeh 1991, s. 332.
- ^ a b c d e Atkin 1980, s. 120.
- ^ a b c d e f Atkin 1980, ss. 120-121.
- ^ Atkin 1980, ss. 99, 120.
- ^ Kettenhofen, Bournoutian & Hewsen 1998, ss. 542–551.
- ^ Suny 1994, s. 59.
- ^ Kazemzadeh 1991, s. 330.
- ^ Axworthy 2010, s. 180.
- ^ a b c Tucker 2010, s. 1035.
- ^ Behrooz 2013, s. 55.
- ^ a b Behrooz 2013, s. 56.
- ^ Behrooz 2013, ss. 55–56.
- ^ Atkin 1980, ss. 76, 120.
- ^ a b c d Atkin 1980, s. 76.
- ^ Atkin 1980, s. 121.
- ^ Rayfield 2013, s. 263.
- ^ Atkin 1980, ss. 77, 120.
- ^ Tapper 1997, s. 152.
- Genel
- Atkin, Muriel (1980). Russia and Iran, 1780–1828. University of Minnesota Press. ISBN 978-0816609246.
- Axworthy, Michael (2010). A History of Iran: Empire of the Mind. Basic Books. ISBN 978-0465019205.
- Behrooz, Maziar (2013). "From confidence to apprehension: early Iranian interaction with Russia". Cronin, Stephanie (Ed.). Iranian-Russian Encounters: Empires and Revolutions Since 1800. Routledge. ISBN 978-0415624336.
- Bournoutian, George (2018). Armenia and Imperial Decline: The Yerevan Province, 1900-1914. Routledge. ISBN 978-1351062626.
- Kazemzadeh, Firuz (1991). "Iranian relations with Russia and the Soviet Union, to 1921". Peter Avery, Gavin Hambly, Charles Melville (Ed.). The Cambridge History of Iran (Vol. 7). Cambridge University Press. ISBN 978-0521200950.
- Kettenhofen, Erich; Bournoutian, George A.; Hewsen, Robert H. (1998). "EREVAN". Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 5. ss. 542-551.
- Rayfield, Donald (2013). Edge of Empires: A History of Georgia. Reaktion Books. ISBN 978-1780230702.
- Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press. ISBN 978-0253209153.
- Tapper, Richard (1997). Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan. Cambridge University Press. ISBN 978-0-52158-336-7.
- Spencer C. Tucker, Spencer C., (Ed.) (2010). A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO. ISBN 978-1851096725.
