Çift toynaklılar, memelilerin eteneliler (Placentalia) infra sınıfına ait bir takım. Takım, su aygırları, domuzlar, pekariler, geyikler, koyun ve keçiler gibi karasal canlıların yanında balinaları da içerir. Yaklaşık 270 adet karada yaşayan çift toynaklı türü mevcuttur. Bunlardan özellikle boynuzlugiller familyasına ait türler, insanlar için ticari açıdan çok önemlidir. Çift toynaklılar, günümüzün en başarılı otçul kara canlılarındanlardır.
Eteneliler, eteneli memeliler veya plasentalı memeliler, memelilerin bir infra sınıfı. Diğer alt sınıflar keseliler (Metatheria) ve hâlâ yumurtlayarak üreyen ilkel memelilerdir (Protheria). Aralarında büyük bir farkla en büyük grup etenelilerdir. Günümüzde, 6000'in üzerinde eteneli türü bulunmaktadır. Vücut yapıları ve yaşam alanlarının farklılıkları ile en çeşitli memeli grubunu oluştururlar.
Balinaların evriminin, Hindistan alt kıtasında 50 milyon yıl önce çift toynaklılardan başladığı ve en az 15 milyon yıllık bir süre boyunca ilerleyip günümüz dişli ve dişsiz balina gruplarını oluşturduğu düşünülmektedir. Balinalar, çift toynaklılar takımına ait, tamamen suda yaşayan deniz memelileridir ve yaklaşık 50-55 milyon yıl önce diğer çift toynaklılardan kopmuşlardır. Birçok analiz, balinaların Eosen veya daha öncesinde evrimleştikleri ve su aygırları ile nispeten yakın – diğer çift toynaklılara göre – bir ortak ataya sahip olmaları gerektiğini göstermiştir. Memeli olarak, hava solumak için yüzeye çıkarlar; yüzgeçlerinde 5 parmak kemiği vardır; yavrularını emzirirler. Tamamen suda yaşamalarına rağmen, karasal atalarından gelen birçok iskelet özelliğini korumuşlardır. 1970'lerin sonlarında Pakistan'da yapılan araştırmalar, deniz memelilerinin karadan denize geçişindeki çeşitli aşamaları ortaya çıkardı.
Paenungulata, içinde günümüzde yaşayan üç memeli takımını barındıran bir kladdır: Proboscidea, Sirenia ve Hyracoidea (Kırsıçanımsılar). Embrithopoda ve Desmostylia adlı en az iki takım daha fosil kalıntılarından bilinir. Bu her iki soyu tükenmiş takım da, yaşayan takımlar kadar kendilerine özgü özellikleri taşımaktaydı. Embrithopodlar gergedan benzeri ve tabanlarına basarak yürüyen otçul hayvanlardı. Desmostylianlar ise su aygırı benzeri amfibi hayvanlardı. Yürüme biçimleri ve beslenmeleri spekülasyon konusu olsa da dişlerindeki aşınmalar kara bitkileriyle beslendiklerini ve diğer toynaklı büyük memelilerle benzer duruşa sahip olduklarını gösterir.
Phosphatherium yaklaşık 56 milyon yıl önce Paleosen'den Eosen'in başına kadar Kuzey Afrika'da yaşamış olan soyu tükenmiş ilkel hortumlu cinsidir.
Anthracobunidae, Eosen'in ilk ve orta dönemlerinde yaşamış olan soyu tükenmiş bir ilkel tek toynaklı familyasıdır.
Propliopithecoidea, yaklaşık 32 ila 29 milyon yıl önce Erken Oligosen sırasında, Afrika ve Arabistan'da yaşayan Eski Dünya maymunlarının bir üst ailesidir. Fosilleri, Mısır, Umman ve Angola'da bulundu. Bilinen en eski Catarrhini üst familyalarından biridir.
Diacodexis, Eosen'de Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya'da yaşamış, küçük bir ilkel çift toynaklı cinsi.
Arctocyon, Paleosen'de yaşamış ilkel bir toynaklı memeli cinsi. Fosilleri Kuzey Amerika ve Avrupa'da bulundu. Tip türü Arctocyon primaevus'tur.
Anthracotheriidae, su aygırları ve balinalarla ilişkili soyu tükenmiş, su aygırı benzeri çift toynaklıların parafiletik bir familyasıdır. En eski cins olan Elomeryx, ilk olarak Orta Eosen'de Asya'da ortaya çıktı. Familya Afrika ve Avrasya'da dağıldı ve birkaç tür Oligosen sırasında Kuzey Amerika'ya ulaştı.
Pakicetidae, Erken Eosen'de Kuzey Pakistan'da yaşamış, en eski balinaları içeren bir Arkaik balina familyasıdır. Familyaya ait fosiller Kuzey Pakistan ve Kuzeybatı Hindistan'da bulunmuştur.
Arctocyonidae, Paleosen'den Eosen'e kadar Avrupa ve Amerika'da yaşamış, 20'den fazla cinse sahip, toynaklılarla ilişkili, soyu tükenmiş bir ilkel plasentalı memeli (Eutheria) ailesi. Bazıları modern ayıların büyüklüğündeydi ve muhtemelen omnivordu; diğerleri daha küçük ve otçuldu.
Dichobunidae, Eosen ila Oligosen dönemleri arasında, Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika'da yaşamış çift toynaklıları içeren bir familya.
Cainotheriidae, Avrupa'da, Geç Eosen'den Orta Miyosen'e kadar yaşamış bir çift toynaklı familyasıdır. Çoğunlukla karstik yataklarda korunmuş olarak bulunurlar.
Xenungulata, Geç Paleosen'den Erken Eosen'e kadar Güney Amerika'da yaşamış bir ilkel toynaklı takımıdır. Grubun fosilleri Brezilya, Arjantin, Peru, ve Kolombiya'daki yataklardan bilinmektedir. Bu esrarengiz grubun en bilinen üyesi, yaşayan Afrika fillerine benzer bir yürüyüşe sahip tapir benzeri bir hayvan olan Carodnia cinsidir.
Oligopithecus, Erken Oligosen'de Afrika'da yaşamış bir primat fosilidir.Cins, Mısır'da bulunan bir çene kemiğinden bilinen Oligopithecus savagei tip türü ve Uman'da Oligopithecus rogeri ile temsil edilir.
Sirenia, modern "deniz inekleri" ve onların soyu tükenmiş akrabalarından oluşan plasentalı memeliler takımıdır. Onlar var olan tek otçul deniz memelileri ve tamamen suda yaşayan tek otçul memeli grubudur. Deniz ineklerinin 50 milyon yıllık bir fosil kaydına sahip olduğu düşünülüyor. Oligosen ve Miyosen sırasında mütevazı bir çeşitlilik elde ettiler, ancak o zamandan beri iklimsel soğuma, oşinografik değişiklikler ve insan müdahalesinin bir sonucu olarak azaldılar. Gruba dahil yaşayan iki cins ve dört tür mevcuttur: Atlantik kıyıları boyunca Amerika ve Batı Afrika'nın nehirleri ve kıyılarında yaşayan üç denizineği türünü içeren Trichechus ve Hint Okyanusu ile Pasifik okyanusunda bulunan Dugong.
Ocepeia, fosil buluntuları Fas'ın Ouled Abdoun Havzası'nın orta Paleosen çökeltilerinde bulunmuş bazal bir afrotherian memeli cinsi. Cins ilk olarak 2001'de Gheerbrant & Sudre tarafından O. daouiensis tip türü ile bir Phenacodont olarak tanımlandı.
Dryomomys szalayi, Erken Eosen döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış micromomyid plesiadapiform türü.
Indohyus, fosilleri Güney Asya'nın Erken Eosen'inden bilinen, soyu tükenmiş bir çift toynaklı cinsidir. Himalayalarda bulunan bu küçük cüce geyik benzeri hayvan, deniz memelisi kök grubunun (Cetaceamorpha) bilinen en eski üyelerinden biridir.
