Erikli Baba Tekkesi - Turkipedia

Erikli Baba Tekkesi
Mimari


Koordinatlar	40°59′28″K 28°54′53″D / 40.99111°K 28.91472°D / 40.99111; 28.91472
Tamamlanma	1993
Özellikler
Malzemeler	Ahşap

Erikli (Eryek) Baba Tekkesi, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde bulunan bir Alevi-Bektaşi dergâhıdır.

İstanbul surlarının Yedikule Kapısı dışında, Kazlıçeşme mahallesine adını veren tarihî çeşmenin yakınındadır. Geçmişi, Osmanlı Devleti'nin kurulduğu yıllara kadar giden ve İstabul'un fethi ile ilişkilendirilen dergâh, 1993 yılında yeniden inşa edilip faaliyetlerine başlamıştır. Tekkenin önündeki kitabesiz Erikli Baba Türbesi, günümüzde de pek çok insan tarafından ziyaret edilir.

Tarihçe

Tekkeye adını veren ve bahçesinde mezarı bulunan Erikli (Eryek) Baba'nın gerçek kimliği ve hayatı hakkında bilgiler yetersizdir. Ancak 14. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin kuruluşu sırasında İstanbul'a gelen Horasan erenlerinden olduğu kabul edilir ve kış günü erik bulmasıyla anılır.^[1] Gerçek adının Es-seyid Muhammed Eryek olduğu düşünülen Erikli Baba'nın, Hacı Bektaş Veli’nin ilk halifelerinden olduğu kabul edilir.^[2]

Osmanlı orduları İstanbul'u kuşattığında yeniçeriler, dergâhın yakınındaki Altınkapı karşısına ordugâh kurmuş; Eryek Baba Dergahı, yeniçerilere gıda ve moral desteğinde bulunmuştu. Dergâh, İstanbul’un fethinden sonra da yeniçerilerin yetiştirildiği bir yer oldu.^[2]

Dergâh, geçmişte "Yedikule Bektaşi Dergahı" ve postnişinlik ve zâkirlik yapmış kişilerden dolayı "Sütürşümar Mehmet Baba Dergahı", "Perişan Mehmet Ali Baba Tekkesi", "Şeyh Abdullah Tekkesi", "Zakirbaşı Bektaşi Dergâhı" gibi isimlerle anıldı.

Dergâhın haziresinde mezarı bulunan postnişinlerden biri, Seyyid Mehmet Baba'dır. 1799-1800'de Mehmet Baba'nın ölümünden sonra posta Hüseyin Baba oturmuştur. 1826'da II. Mahmut döneminde Alevi-Bektaşi Ocakları yasaklanıp tahrip edildiğinde tekke yıkıdı, Eryek Baba türbesine ve diğer mezarlara ise dokunulmadı. Postnişin Hüseyin Baba, Birgi'ye sürgün edildi.

Tekkenin yeniden canlandırılması, el-Hac Mehmed Perişan Baba döneminde gerçekleşti. Halefi olan Seyyid Hafız Mustafa Baba, tekkeyi büyüttü.

Dergah, Millî Mücadele yıllarında Mustafa Kemal ve arkadaşlarının yanında yer aldı. Dergah'taki mezarlıkta tüneller kazılarak silah saklandı ve işgale karşı direnen millî güçlere teslim edildi. 1925'te çıkan kanunla tekke ve zaviyeler kapatıldığında bir süre açık kalıp faaliyetlerini sürdüren dergâh daha sonra gönüllü olarak kapandı ve yöneticileri anahtarlarını TBMM'ye teslim etti.^[3]

Yapı, 1925'te sonra konut olarak kullanıldı; bakımsız kaldı.^[4] İstanbul'un fethinden sonra 550 yıl kadar Kazlıçeşme'de yer tutan deri imalatının çok kirlettiği Kazlıçeşme'de bulunan sanayi tesisleri 1990'da Tuzla'ya taşınmış ve Erikli Baba Dergâhı harabeye dönmüş olarak ortaya çıkmıştır. Dergâh'ı, 1993'te kurulan Erikli Baba Kültür Derneği restore etti.

Günümüzde bünyesinde 600 kişilik aşevi, kurbanlar için kesimhane, cenaze hizmetleri için gasilhane ve morg ve eğitim etkinlikleri için kütüphane bulunur. Yapının ikinci katı, cemevi olarak kullanılır.

Kaynakça

^ Yılmaz, Gülay (9 Mart 2015). "Bektaşilik ve İstanbul'daki Bektaşi Tekkeleri Üzerine Bir İnceleme". Osmanlı Araştırmaları. 45 (45): 97-136. doi:10.18589/oa.569965. ISSN 0255-0636. 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024.
^ ^a ^b Koc, Almira (1 Ocak 2019). "Erikli Baba Tekkesi ve Toplumsal İşlevleri". Alevilik Araştırmaları Dergisi, Yaz 2019, Sayı 17- The Journal of Alevi Studies, Summer 2019, Issue 17.
^ Celal Şener, Erikli Baba Dergâhı, Erikili Baba Kültür Derneği broşürü
^ "Erikli Baba Tekkesi". kulturvadisi.com. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024.

İlgili Araştırma Makaleleri

Bektâşîlik, adını 13. yüzyıl Anadolu'sunun İslâmlaştırılması sürecinde etkin faaliyet gösteren ve Hoca Ahmed Yesevî'nin öğretilerinin Anadolu'daki uygulayıcısı konumunda olan Hacı Bektaş-ı Veli'den alan, daha sonra ise 14. ilâ 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da yaygınlaşan Hurûfilik akımının etkisiyle ibahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hulul anlayışlarının da bünyesine katılmasıyla 16. yüzyılın başlarında Balım Sultan tarafından kurumsallaştırılan, On İki İmam esasına yönelik sufi/tasavvufî tarikat.

Sarı Saltuk Baba Balkanların Osmanlılar tarafından fethedilmesinden önce başlıca Balkanlarda ve civârındaki bölgelerde seyahat ederek insanlara İslâm'ı tebliğ eden Alevî-Bektâşî şeyhi ve Türkmen bir Derviştir.

Karaca Ahmet Sultan, Hacı Bektaş Veli’nin yanında dervişlik hizmeti yaptı. Üsküdar sınırları içinde, Gündoğumu Caddesi ile Nuhkuyusu Caddesi'nin birleştiği köşede "Karacaahmet Sultan Dergahı" ve türbesi vardır. Türbe Kanuni Sultan Süleyman'ın Bektaşi tarikatına mensup eşi Gülfem Hatun tarafından yaptırılmıştır.

Balım Sultan, Alevî-Bektaşiliği sağlam bir sistemle hem Türkmen hem de Alevî ve ocaklarıyla kurumlaştırmasıyla bilinen Horasan kökenli Seyyid Alevî-Bektâşî bir Türkmen ve Tasavvuf âlimi olup, Alevî Pîri ve Horasanlı Türkmen Şeyhi Hacı Bektâş Velî'den sonraki ikinci Pîri'dir. Anadoluya Türk-İslam'ı yaymaya görevlendirilen Hacı Bektâş Velî ile birlikte kendisiyle Anadoluya gelen 90.000 Alevî Türkmen Horasan Erenlerin soyuna mensup olup, önemli bir kişiliği vardır. Alevî-Bektâşî Türkmenlerinin günümüz Türkiye'de en çok yoğun olarak Çorum, Tokat, Amasya, Nevşehir (Hacıbektaş) ve Türkiye'nin birçok yöreleri ve illerindeki gibi, Türkmen aşireti ve Balım Sultan'ın Alevî ocaklarından sorumlu olduğu gibi, Alevî-Bektâşî Müslümanların, Hacı Bektaş Velî'den sonra ikinci Pîr, yani Şia-î Batınîyye (Tasavvufî) âlimi bir Rehber, Pîr, Mürşid ve Önder olarak kabul edilir.

Veli Baba Dergâhı, Isparta'nın Senirkent ilçesine bağlı Uluğbey kasabasındadır.

Şemsi Baba Dergâhı, İzmir’de Yağhaneler semtindedir. Dergahı; Hacı Bektaş Veli halifelerinden, Eğriboz İstefesi göçmenlerinden Feyzullah oğlu Yusuf Şemseddin Baba yaptırmıştır. Dergâhın ilk postnişinidir. Dergâh, kitabesine göre 1865 - 66 yılında yapılmıştır. Vakfiyesi 1882’de hazırlanmıştır. Bu Bektaşi dergâhı 15 dönümlük arazi içerisinde iki kattan oluşan bir yapıdır. Tekkedeki mezartaşları on iki dilimli (terkli) “Hüseyni taclı” olarak Bektaşiliği yansıtırlar. Dergâhın mezarlığında birçok Bektaşi dervişi yatmaktadır.

Cerrahîlik bir İslâm tarikatı, Halvetîyye'nin kolu olan Ramazânîyye'nin alt şubesi. Cerrahîlik, adını kurucusu olan Nureddîn Muhammed ibn-i Abdullah er-Rûmî el-İstanbulî el-Cerrahî'den alır. 17. yüzyılın sonlarında kurulmuş olan Cerrâhî tarikatı, eski İstanbul'un en yaygın tarikatlarından biriydi.

Haliç, İstanbul'un Avrupa yakasını kaplayan Çatalca Yarımadası'nın güneydoğu ucunda, Boğaziçi girişinde, İstanbul ve Beyoğlu platolarını birbirinden ayıran deniz girintisi. Denizin kendisine ulaşan akarsu yatağının bir bölümünü istila etmesiyle meydana gelen yapının jeomorfolojik adı olan Arapça haliç sözcüğü, İstanbul halicinin kent açısından taşıdığı önemden dolayı Osmanlılar döneminden bu yana bir özel isim haline gelmiş, birçok semti kapsayan bir kent bölgesi adı olmuştur.

Gümüşhânevî dergâhı (Gümüşhânevîyye), Nakşibendi tarikâtının Halidî kolu olan dergâhtır.

Tekke, tarikattan olanların barındıkları, ibadet ve tören yaptıkları yer, dergâh gibi yapılardır. Osmanlı İmparatorluğu'nda tekke anlamında günümüz Türkiye'deki Müslüman Türkmen Alevî-Bektâşîlerin Cem Evi, yani Mescid'in yanı sıra dergâh, âsitane sözcükleri olarak kullanılmıştır. Bazı tarikatlarda hankâh ve âsitane yalnızca merkez tekkeye denir.

<span class="mw-page-title-main">Kazlıçeşme, Zeytinburnu</span> Zeytinburnu, İstanbul, Türkiyede mahalle

Kazlıçeşme, İstanbul ilinin Zeytinburnu ilçesinin alan olarak en büyük mahallesidir.

Harabati Baba Tekkesi veya Sersem Ali Baba Dergâhı, MS 1538 yılında inşa edilmiş, günümüzde Makedonya'nın Kalkandelen şehrinde bulunan Osmanlı-Türk dini eserlerinden biridir.

Nalçacı Halil Camii, Şeyh Tului Tekkesi ya da Nalçacı Camii, İstanbul'un Üsküdar ilçesinin Zeynep Kamil Mahallesi'nde yer alan, Osmanlı Dönemi'nden kalma tarihi bir camidir. Şeyh Halil Efendi tarafından yaptırılmıştır. Yapımına 1625 (?) yılında başlanan mescit, bir yıllık inşaat sürecinden sonra 1626 (?) yılında ibadete açılmıştır. Cami mimarî olarak Osmanlı esintilerini yansıtmaktadır.

Garip Dede Türbesi, İstanbul ili Küçükçekmece ilçesi Fatih mahallesinde bir türbedir. Anadolu erenlerinden biri olduğu ve Alevi-Bektaşi inancına göre türbesi Macaristan'da bulunan Gül Baba'nın müsahibi olduğu rivayet edilen Garip Dede'nin, 16. yüzyılda öldüğünde gömüldüğü mezar, 1995 yılında Nurettin Şen'in katkılarıyla türbe haline getirilmiştir. Önce türbeye küçük cemevi eklenmiştir. Ardından alt kat aşevi, üst katı cemevi olarak yeni bir bina yapılmıştır.

Dolma Tekkesi veya Mustafa Baba Dolma tekkesi, MS 1770 yıllarda Arnavutluk Cumhuriyeti'ndeki Akçahisar kentinde bulunmakta olan Osmanlı-Türk tarihi dinî eserlerinden biridir. Tekke Bektaşi tarikât'a aittir. Dergâh, Akçahisar kalesi'nin içinde bulunmaktadır. Eski osmanlı câmii'nin üstünde yapılmış İskender Bey müzesinin yanındadır. Tekke'de Hacı Mustafa Baba Türbesi ve dergâhın kurucusu, Adem Ağa Toptani'nin mezarı bulunmaktadır.

Martaneş Tekkesi veya Peşku Tekkesi (Teqeja e Peshkut) Arnavutluk Cumhuriyeti'nin Debre ilçesi'nin Martaneş köyünde bulunmakta olan tarihi Osmanlı-Türk dinî eserlerinden biridir. Dergâh Bektaşi tarikât'a aittir.

Zall Tekkesi veya Asim Baba Tekkesi, MS 1700 yılında inşa edilmiş Arnavutluk Cumhuriyeti'ndeki Ergiri kentinde bulunmakta olan Osmanlı-Türk tarihi dinî eserlerinden biridir. Tekke Bektaşi tarikat'a aittir. Dergâh 1780 yılında Sulucakarahöyük’ten Arnavutluğun Ergiri kasabasına gelen Üsküdarlı Muhammed Âsım Baba tarafından kurulmuştur. Âsım Baba Dimetokalı Kara Ali Dede’nin halîfesidir. 1796 yılında Ergiri'de ölmüş ve türbesi halk tarafından çok ziyaret edilmiştir.

Melan Tekkesi Arnavutluk Cumhuriyeti'nin Libohova ilçesinin Vrahogoranci köyünde bulunan tarihi bir Osmanlı-Türk dinî eseridir. Tekke 19. yüzyılda Aliu Baba tarafından inşa edilmiştir, türbesi hâlâ tekke'nin yanında bulunmaktadır. Dergâh Bektaşi tarikâtın Ergiri dedeliğe aittir.

Fraşırî Nasîbi Tâhir Baba Tekkesi, Arnavutluk'un Ergiri iliin Permedi belediyesine bağlı Fraşer köyünde bulunan tarihi Osmanlı-Türk dinî eserlerinden biridir. Tekke, 1825 yılında Nasîbi Tâhir Baba tarafından kurulmuştur. Dergâh Bektaşi tarikât'a aittir. Nasîbi Tâhir Baba'dan sonra posta Baba Aluş, Baba Mustafa Kenzî, Baba Şem'î ve Baba Âbidin oturmuştur.

Şahkulu Sultan Dergâhı, Şahkulu Sultan Tekkesi ya da Merdivenköy Bektaşi Tekkesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde Göztepe semtinde bulunan Bektaşi tekkesidir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.