İçeriğe atla

Erebus Dağı

Başlığın diğer anlamları için Erebus (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Erebus Dağı
Erebus Dağı'nın 1972'de çekilmiş bir görüntüsü
Harita
En yüksek noktası
Yükseklik3.794 m
Çıkıntı3.794 metre (12.448 ft)
Yalıtılma121 kilometre (75 mi)
Koordinatlar77° 32' G, 167° 17' D 
Coğrafya
KonumRoss Adası, Antarktika
Ross Adası'nın topografik haritası. 1:250.000
Jeoloji
Kayaç yaşı1 milyon yıl
Dağ türüStratovolkan
Tırmanma
İlk tırmanan1908, Sir Ernest Shackleton ve ekibi
En kolay rotaTemel kar / buz tırmanışı

Erebus Dağı, Antarktika'daki Ross Adası'nın batısında bulunan ve dünyadaki etkin yanardağlar içinde en güneyde yer alan bir stratovolkandır. Ross Adası'nı oluşturan dört yanardağdan Erebus dışındakiler, sönmüş yanardağlardır.

Bu yanardağ, bölgede bulunan ve New Mexico Madencilik ve Teknoloji Enstitüsü (New Mexico Institute of Mining and Technology)'nce işletilen Erebus Dağı Volkan Gözlemevi (Mount Erebus Volcano Observatory) tarafından izlenmektedir.

Jeolojik yapı

1972'den beri sürekli aktif durumda olan Erebus Dağı, günümüzde Antarktika'nın en etkin yanardağıdır. Krateri, dünyada çok az sayıda bulunan daimi lav göllerinden birinin ev sahibidir ve bu lav gölü, günlük olarak Stromboli tipi patlamalara maruz kalmaktadır. 2005'te küçük çaplı kül püskürmeleri izlenmiş ve hatta, lav gölünün yakınındaki yarıklardan da küçük bir lav akıntısı gözlenmiştir.

Deniz seviyesinden yüksekliği 3.794 metre olan Erebus, tıpkı Etna gibi, alt yarısı kalkan yanardağı ve üst yarısı da stratovolkan konisi olan bir dağdır. Jeolojik tarihi boyunca görece farklı nitelikte lav püskürmeleri ve yapı değişimleri göstermiş olması nedeniyle, poligenetik stratovolkan olarak sınıflandırılır:

  • En eski püskürme ürünlerini, görece başkalaşmamış ve koyu kıvamlı olmayan bazanit yapılı lav akıntıları oluşturur. Dağın kalkan yapılı geniş alt yarısı bu akıntıların ürünüdür.
  • Daha sonraki bazanit ve fonotefrit lavlar, genç bir Erebus'un aşınmış kalıntısı olan Fang Ridge (Azı Dişi Sırtı) ve dağın yamaçlarındaki birbirinden ayrı diğer bölgelerin üzerinde birikmiştir.
  • Daha koyu kıvamlı fonotefrit, tefrifonolit ve trakit lav püskürmeleri, bazanit akıntılarından sonra oluşmuştur.
  • Güncel püskürme etkinliğinin bileşimiyse, dağın açıktaki lav akıntısının çoğunu oluşturan anortoklas-porfirik tefritik fonolit ve fonolittir.
Erebus Dağı'nın uydudan elde edilmiş görüntüsü

Erebus'un stratovolkan konisi yapılı üst yarısının yamaçları yaklaşık 30° dikliktedir ve büyük ölçekli kenar setlerine sahip tefritik fonolit lav akıntılarının hâkimiyetindedir. Bu eğimde yaklaşık 3.200 metreye ulaşıldığında, 100.000 yıldan daha genç bir kalderayı temsil eden zirve platosuna bağlı bariz bir kırılma gözlenir. Bu kalderanın kendisi, düşük hacimli tefritik fonolit ve fonolit lav akıntıları ile dolmuştur. Kalderanın ortasındaysa, temel yapısında dağılmış lav bombaları ve büyük miktarda anortoklas kristali birikintileri bulunan, dik yamaçlı bir koni oturur. Dağın tepesindeki etkin lav gölü de bu zirve konisinin tepesinde bulunur. Yanardağın sık ürettiği Stromboli tipi patlamalar, en içte bulunan kraterdeki çeşitli yarıklardan ve en sık olarak da 10 metre çapa ulaşabilen gaz balonlarının lav gölünden patlayıcı bir şekilde çıkması tarzında gelişir.

Geçmiş

Erebus Dağı, coğrafya keşifleri nedeniyle sonradan "Sör" unvanıyla onurlandırılan bir İngiliz deniz subayı ve kâşif olan James Clark Ross tarafından keşfedilmiştir. 1839'la 1843 yılları arasında, komutasındaki HMS Erebus ve HMS Terror adlı gemilerle Antarktika'ya keşif gezileri düzenlemiş olan James Clark Ross, kıtanın kıyı şeridinin büyük bölümünün haritasını çıkarmış ve 1841'de de Ross Denizi, Victoria Arazisi ve gemilerinin adlarını verdiği Erebus Dağı ile Terör Dağı'nı keşfetmiştir.

Erebus Dağı'na ilk defa 1908'de, Sör Ernest Shackleton ve ekibinin Nimrod keşif seferi sırasında çıkılmıştır.

Uçak kazası

Ana madde: Yeni Zelanda Hava Yolları - Uçuş 901

Yeni Zelanda Hava Yolları - Uçuş 901, Yeni Zelanda'nın Auckland Uluslararası Havalimanı'yla Antarktika arasındaki tarifesiz ve gidiş-dönüş yolcu taşıma hizmetiydi. Şubat 1977'de başlatılan ve McDonnell Douglas DC-10-30 tipi uçakla yürütülen bu servis, uçağın 1979'daki bir uçuş sırasında Erebus Dağı'na çakılması ve taşıdığı 257 yolcunun tümünün ölmesiyle sona ermiştir.

Kaynakça

Dış bağlantılar

Fotoğraflar

Wikimedia Commons'ta Mount Erebus ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yanardağ</span> Magmanın yer içinden yüzeye çıktığı veya geçmişte çıkmış olduğu, genellikle koni biçiminde, tepesinde bir püskürme ağzı bulunan dağ

Yanardağ ya da volkanik dağ, magmanın yeryüzünden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş Sistemi'nde bulunan kayalık gezegen ve uydularda birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır. Yanardağların araştırıldığı bilim dalına volkanoloji denir.

<span class="mw-page-title-main">Terör Dağı (Antarktika)</span>

Terör Dağı, Antarktika'daki Ross Adası'nın doğu bölümünü oluşturan, büyük, bazalt yapılı ve sönmüş bir kalkan yanardağıdır. Terör Dağı, Ross Adası'nı oluşturan 4 yanardağ içinde, 30 km kadar batısında bulunan ve adanın tek etkin yanardağı olan Erebus'dan sonra ikinci büyük olandır.

<span class="mw-page-title-main">Nemrut Dağı (Bitlis)</span> Uyumakta olan aktif bir yanardağ

Nemrut Dağı ya da Nemrut Stratovolkanı, Bitlis'in Ahlat, Güroymak ve Tatvan ilçeleri sınırları içerisinde, Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan yüksek dağlardan biridir. Dağın büyük bölümü Ahlat ilçesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Van Gölü'nün batısında yer almaktadır. Nemrut, uyuyan aktif bir yanardağdır ve 1441 yılında son kez lav çıkışı olmuştur. Tepesindeki kraterde Nemrut Gölü yer alır. Krater etrafında, en yüksek tepe olan Sivritepe 2935 m, Doğu Nemrut Tepesi 2625 m, güneydeki Tursuktepe 2828 m ve batıda Nemrut Dağı Tepesi 2801 m yüksekliğindedir.

<span class="mw-page-title-main">Tendürek Dağı</span> Türkiyede bir volkanik dağ

Tendürek Dağı (Ermenice:Թոնդրակ) Ağrı ve Van illerinin arasında İran sınırının yakınında bulunan bir stratovolkandır. Nuh'un Gemisi'nin muhtemel konumu yakınlarında olmasıyla bilinen bu yanardağ oldukça büyüktür; kurumuş lav akıntıları düz bir arazi üzerinde yaklaşık 650 km²'lik bir alanı kaplar. Dağın iki ana yapısı, zirve krateri olan Büyük Tendürek ve ana kraterin doğusunda bulunan Küçük Tendürek'tir. Yamaçları çok yumuşak olup, ismini aldığı kalkanı andırır. Tendürek Dağı'nın, Hawaii adasındaki volkanlar gibi akışkan lav püskürttüğü bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ross Adası</span>

Ross Adası, Antarktika'nın Ross Denizi'nde, Victorialand sahili yakınında volkanik bir ada. Adayı 1841 yılında James Clark Ross keşfeder ve Robert Falcon Scott adaya onun adını verir. Adada Ross'un, gemileri HMS Erebus ve HMS Terror ile adlandırdığı, iki faal volkan Terör Dağı ve Erebus Dağı bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Kaldera</span>

Kaldera, volkanik patlama sonucu toprağın çökmesiyle oluşmuş volkanik yer şekli. Bazen volkanik kraterlerle karıştırılmaktadır. Kelime, İspanyolcada ‘caldera’ ve Latincede ‘calderia’ denilen 'pişirilmiş çömlek' anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Lav</span> yanardağ patlamasıyla çıkan erimiş kaya parçaları

Lav ya da püskürtü, yanardağ patlaması sırasında çıkan çok sıcak, sıvı ve akıcı erimiş maddeye denilmektedir. Yanardağ ağzından ilk çıktığında sıvı halde bulunmaktadır. Lavın sıcaklığı "700 °C "ile "1200 °C" arasında değişmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Nemrut Gölü</span> Türkiyede bir krater gölü

Nemrut Gölü, dünyanın ikinci, Türkiye'nin en büyük krater gölü olup, adını MÖ 2100'de yaşamış Babil Hükümdarı Nemrut'tan almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Eldfell</span> İzlandaya bağlı Heimaey Adasında bulunan 204 metre yüksekliğinde bir yanardağ

Eldfell, İzlanda'ya bağlı Heimaey Adası'nda bulunan 204 metre yüksekliğinde bir yanardağdır. 23 Ocak 1973 tarihinde Heimaey kasabasının hemen dışında bir alanda hiç beklenmedik bir biçimde harekete geçmiş ve büyük bir volkan felaketine neden olmuştur. Bu olaydan sonra İzlandalılar adaya Ateş Dağı anlamına gelen Eldfell demişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki yanardağlar</span> Vikimedya liste maddesi

Bu, Türkiye'deki uykuda ve sönmüş yanardağların listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Volkan kemeri</span>

Volkan kemeri. Stratovolkan, aynı zamanda kompozit volkan olarak da bilinir, uzun boylu konik volkan birçok lav, tefra, pamis ve volkanik kül katmanları tarafından sertleşerek inşa edilmiştir. Kalkan volkanların aksine strato volkanlar ve dik profilleri ve periyodik patlamalı püskürmeler ile karakterize edilirler. Bazı çökmüş kraterler ile kalderalarda bu şekilde adlandırılır. Genellikle stratovolkanlar yüksek viskoziteden dolayı uzağa yayılmadan önce soğur ve katılaşırlar. Bu lav oluşturan magma daha az bir miktarda viskoz mafic magma ile yüksek-orta derecede silika içermektedir. Geniş felsik, lav akıntıları nadirdir,15 km (9,3 mi) kadardır. Stratovolkanlar erüptif malzemelerin sıralı dökülmeleri itibaren inşa edilen kendi kompozit yapısı nedeniyle bazen “kompozit volkan” da denir. Onlar daha az yaygın olan kalkan volkanların aksine volkan tipleri arasında en yaygın olanlardandır. İki önemli Stratovolkan olan Krakatoa en iyi bilineni ve Vezüv 1883'teki patlama Pompei ve Herculaneum kasabalarnı önemli oranda tahrip etti. Aynı zamanda bu patlama binlerce kişinin ölümüne sebep olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Katmai Dağı</span> Amerikada bir dağ

Katmai Dağı, ABD'nin Alaska eyaletinin güneyinde Alaska Yarımadası üzerinde tümüyle Katmai Ulusal Parkı ve Koruma Bölgesi içinde bulunan masif bir aktif stratovolkan dağıdır..

<span class="mw-page-title-main">Kilauea Dağı</span>

Kilauea Dağı,, Amerika Birleşik Devletleri'nde Büyük Okyanus adalarından oluşan Hawaii eyaletindeki Big Island 'ın güneyindeki Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı içerisinde yer alan 1247 metre yüksekliğe sahip bir kalkan volkandır. Kilauea Dağı aynı zamanda Hawaii Adaları'nı oluşturan beş volkandan en aktifidir. Bu yanardağın 300.000 ile 600.000 yaş aralığında olduğu tahmin edilmektedir. 1983 yılından bu yana ara ara faaliyete geçen ve dünyanın en aktif yanardağları arasında gösterilen Kilauea, yakınında bulunan birçok yerleşim birimine zarar vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Redoubt Dağı</span>

Redoubt Dağı veya Redoubt Yanardağı (İngilizce:Mount Redoubt veya Redoubt Volcano, ABD'nin Alaska eyaletinde çoğunluğu volkanik olan Aleut Sıradağları arasında bulunan stratovolkan'dır.

<span class="mw-page-title-main">Kül konisi</span>

Kül konisi volkanik klinker, volkanik kül ya da volkanik bir yanardağ ağzının etrafında toplanmış, koni şeklinde dik piroklastik parçacıklardan oluşan bir tepedir. Piroklastik parçacıklar ya patlamalı püskürmeleri ya da genel olarak tek yanardağ ağızlı lav çeşmeleri tarafından oluştururlar. Gaz yüklü lav, şiddetli bir şekilde havaya püskürtüldüğünde, kül, klinker ya da skorya şeklinde katılaşıp ve yere düşüp, 30-40 derece açısı olan eğimleri, dairesel bir zemin planı olan ve çoğu zaman simetrik olan bir koni oluşturmaya çalışır. Çoğu kül konisinin tepe noktasında kase şeklinde bir krateri vardır.

<span class="mw-page-title-main">Lahar</span>

Lahar, bulamaç halindeki bir piroklastik madde, taşlı döküntü ve sudan oluşan çamur akıntısı veya döküntü akıntısı türüdür. Bu söz konusu madde genellikle bir nehir vadisi boyunca bir volkandan aşağı akar. Laharlar son derece yıkıcıdır: saniyede onlarca metre yol alarak akabilir, 140 metre (460 ft) gibi derinliklere ulaşabilir ve yollarına çıkan her tür yapıyı yıkıp yok edebilirler. Dikkate değer laharlar arasında Nevado del Ruiz ve Pinatubo Dağları'ndakiler sayılabilirki bunların her ikisi binlerce insanın ölümüne neden olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ol Doinyo Lengai</span>

Ol Doinyo Lengai, Maasai dilinde "Tanrı'nın Dağı" anlamına gelen adıyla, Tanzanya'nın Arusha Bölgesi'ndeki Natron Gölü'nün güneyinde, Gregory Rift'te bulunan aktif bir yanardağdır. Doğu Afrika rift'i volkanik sisteminin bir parçası olarak, natrokarbonatit lav üretir. Ol Doinyo Lengai'nin 1960 patlamasıyla, karbonatit kayaçlarının magmadan türetildiği görüşünü doğrulayan jeolojik araştırmalara yol açtı.

<span class="mw-page-title-main">Ruapehu Dağı</span>

Ruapehu Dağı, Yeni Zelanda'nın Manawatu-Wanganui bölgesinde bulunan bir stratovolkandır. Dağ, Tongariro Millî Parkı içinde, Ohakune'nin 23 km kuzeydoğusunda ve Taupō Gölü'nün güney kıyısının 23 km güneybatısında yer almaktadır. Kuzey Adası'nın başlıca kayak merkezi olup yalnızca yamaçlarında buzul bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yanardağ kompleksi</span> birden fazla özelliği olan volkan

Yanardağ kompleksi, ilgili volkanik merkezlerden ve bunlarla ilişkili lav akıntılarından ve piroklastik kayaçlardan oluşan karışık bir yeryüzü şeklidir. Bu kompleksler, püskürme alışkanlığındaki veya belirli bir yanardağdaki ana havalandırma alanının konumundaki değişiklikler nedeniyle oluşabilirler. Stratovolkanlar ayrıca bir lav kubbesi tarafından doldurulan büyük bir kaldera oluşturabilir veya kalderanın kenarında çok sayıda küçük kül konisi, lav kubbesi ve krater gelişebilmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.