Erdel Seferi (1613)
| Erdel Seferi (1613) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı-Macaristan Savaşları | |||||||||
 Batori'nin öldürüldüğü Varad kalesi | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Osmanlı İmparatorluğu Kırım Hanlığı Eflak Prensliği Boğdan Prensliği |  Erdel Prensliği | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| İskender Paşa Macaroğlu Ali Paşa Canıbek Giray Radu Mihnea | Batori Gabor (ölü) | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 60-80.000 | 20-25.000 | ||||||||
Erdel Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun kendine tâbi Erdel Prensliği üzerine 1613 yılında icra ettiği askerî harekât.
Kanije Beylerbeyi İskender Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Erdel'e girerek Prens Batori Gabor'u (1608-1613) tahttan indirip anılan Prenslikte asayişi sağladı ve Betlen Gabor'u (1613-1629) tahta geçirdi.
Harekât öncesi
1613 yılında Betlen Gabor[1] İstanbul'a gelerek kardeşi Erdel Prensi Batori Gabor'u yaptığı zulümler nedeniyle İskender Paşa aracılığıyla Sadrazam Nasuh Paşa'ya şikayet etti. Bu şikâyetler arasında Erdel Prensinin genç kızları taciz etmesi ve eşlerini kendine teslim eden asilzadeleri terfi ettirmesiydi[2]. Kaldı ki, Osmanlılar Bathori Gabor'un 1611 yılında Eflak'ı istila ederek İstanbul'dan kendisinin aynı zamanda Eflak Prensi olarak tanınmasını ve istilası sırasında uğradığı "zararlar" için tazminat istemesini unutmamışlar ve Gabor'u Deli Kıral olarak adlandırmaya başlamışlardı.[3] 1611 yılında Erdel harekâtıyla Gabor'u geri adım atmaya zorlayan Osmanlı başkenti, 1613 yılında ise Erdel'deki huzursuzluğu nihaî olarak sonlandırmak üzere İskender Paşa'yı görevlendirdi.
Harekât
İskender Paşa 25.000 kişilik ordusuyla ve beraberinde Betlen Gabor'la ilerleyerek Özi Beylerbeyi Macaroğlu Ali Paşa'nın kuvvetleriyle birleşti. Buna mukabil, Sebeş'te Erdel Prensi Batori Gabor'un emrinde yaklaşık 15-20.000 kişilik bir ordu vardı. İskender Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu 19 Eylül 1613 tarihinde Demirkapı bölgesinden Erdel Prensliği topraklarına girdi. Osmanlı ordusu ileri harekâtını sürdürürken, İskender Paşa da Erdel'in en ücra köylerine kadar beyannameler dağıttırdı ve Padişah I. Ahmed'in Erdel Prensinin değiştirilmesi hakkındaki iradesini Erdel halkına tebliğ etti.
Deva'da konuşlanan Osmanlı ordusunun harekâtıyla eşzamanlı olarak Eflak Voyvodası Radu Mihnea komutasındaki Eflak birlikleri güneyden, Canıbek Giray komutasındaki Kırım atlıları doğudan Erdel'i istila etmeye başladılar.[4] Yaklaşık 40.000 atlıdan oluşan Kırım ordusu Boğdan Prensliği topraklarından geçtikten sonra Erdel topraklarına girdi ve Hermannstadt'ta konuşlandı. Bunun üzerine, âsi Prens Batori Gabor Deva'daki Osmanlı ve Hermannstadt'taki Kırım ordusu arasında kalmamak için kuzeye doğru Kolojvar cihetine firar etti.
Bunun üzerine Osmanlı ve Kırım orduları Kolojvar üzerine yürüdü. Atlıların süratiyle burada Erdel ordusuna yetişen Kırım ordusu Kaloşvar Muharebesi'nde hasmını yenilgiye uğrattı ve yüksek sayıda esir aldı. Bu tehlike karşısında Batori Gabor yanında kalan az sayıda askerle Erdel'den kuzeye doğru kaçarken[5] Kırım Hanı Canıbek Giray Erdel ordusundan alınan esirleri İstanbul'a gönderdi.[6]
Bu gelişmelerin ardından İskender Paşa Kolojvar'a girerek Erdel Diyeti'ni toplattı ve Betlen Gabor'u prens seçtirdi. Adıgeçene Eflak ve Boğdan Prenslikleriyle iyi geçinmesi koşuluyla hükûmet alametleri gönderileceğini taahhüt etti.[7] Ayrıca, Yanova ve Lipova'yı Erdel Prensliği'nden kopararak (bu iki kent 1595 yılında anılan Prenslik tarafından işgal edilmişti) Temeşvar Beylerbeyliği'ne bağlamak suretiyle yeniden doğrudan Osmanlı idaresi altına aldı.[8]
Çevresinde belirli bir kuvvet toplayan sabık prens Batori Gabor ise Erdel'e geri dönmeye çalıştıysa da, 27 Ekim 1613 tarihinde Varad'da pusuya düşürülerek öldürüldü.[9]
Harekât sonrası
İskender Paşa bir süre Erdel'de kalarak bu Prenslikteki Osmanlı hâkimiyetini pekiştirdi.
Osmanlılar tarafından Erdel tahtına çıkarılan Betlen Gabor önce Budin'i ziyaret etti.[10] Ardından kardeşi Ştefan Bathori'yi İstanbul'a göndererek prensliğinin tasdikin talep etti. Padişah I. Ahmed 14 Haziran 1614'te, Betlen Gabor'a verdiği ahidnâmeyle Prensin ve soyluların Bâb-ı Âli'ye karşı vazifelerini harfiyen yerine getirdikleri müddetçe Erdel Prensliği'nin güvenliği teminat garanti altına alındı.[11] İskender Paşa tarafından 17 Temmuz 1614'te verilen ilave bir ahidnâmeyle ayrıca, Prensliğin sınır meseleleri, esirlerin iadesi ve komşu Prensliklerle ilişkileri de düzenlendi.[12]
Osmanlıların Erdel Prensliği üzerindeki hâkimiyetini pekiştirmesinin ardından Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'yla Zitvatorok Antlaşması'nın (1606) güncellenmesine yönelik müzakereler başladı (Almanlar da 6 Mayıs 1615'te imzalanan Tyrnau Antlaşması'yla Betlen'in Prensliğini tanımışlardı). 1 Temmuz 1615'te Viyana'da imzalanan Türk-Alman Antlaşması 9 Eylül'de I. Ahmed tarafından onaylandı.
Kaynakça
- ^ Naima tarihinde Koca Betlen denmektedir (C. 3, s. 292)
- ^ "Tündérkert fejedelme: Báthory Gábor [Prince of the Pixies' Garden: Gabriel Gáthory]" (Macarca), László Nagy, Zrínyi Kiadó (1988), ISBN 963-326-947-4, s.140
- ^ "The International Political Background (1541–1699); The Legal Status of the Principality of Transylvania in Its Relations with the Ottoman Porte", Călin Felezeu, In Pop, Ioan-Aurel; Nägler, Thomas; Magyari, András (eds.). The History of Transylvania, c.II (From 1541 to 1711), Romanian Academy, Center for Transylvanian Studies (2009), ISBN 978-973-7784-04-9, s.34
- ^ "The Emergence of the Principality and its First Crises (1526–1606)", Gábor Barta, In Köpeczi, Béla; Barta, Gábor; Bóna, István; Makkai, László; Szász, Zoltán; Borus, Judit (eds.). History of Transylvania. Akadémiai Kiadó (1994), ISBN 963-05-6703-2, s.313
- ^ "Cronica Transilvaniei (1608-1665)", Georg Kraus, s. 32-33
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MD. nr. 80, s. 167, h. 423
- ^ "Osmanlı Devleti ve Eflak-Boğdan İlişkileri (1574-1634)", Yusuf Heper, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Ocak, 2020), s.250
- ^ "Türkiye Tarihi", Yılmaz Öztuna, Hayat Kitapları, İstanbul (1965), c.8, s.203
- ^ "Tündérkert fejedelme: Báthory Gábor [Prince of the Pixies' Garden: Gabriel Gáthory]" (Macarca), László Nagy, Zrínyi Kiadó (1988), ISBN 963-326-947-4, s.282-283
- ^ "Türkiye Tarihi", Yılmaz Öztuna, Hayat Kitapları, İstanbul (1965), c.8, s.204
- ^ "Sultan IV. Murad'ın Erdel Prensi I. George Rakoçi'ye Yazdığı Berat", Adem HANDŽIĆ, (Sırpça-Hırvatçadan çeviren: Aykut Aydoğdu), Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi / Journal of Balkan Research Institute, c.6, Sy. 2, (Aralık 2017), s.386
- ^ "Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.8, s.153-154
