İçeriğe atla

Eprati Kilisesi

Eprati Kilisesi (Gürcüce: ეფრატის ეკლესია), Maçaheli bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı ve eski adı Eprati olan Efeler köyünde eski bir Gürcü kilisesidir.

Tarihçe

Eprati köyü, Maçaheli vadisinin Yukarı Maçaheli kısmındaki yerleşim yerlerinden biridir. Nüfusu, erken ve geç dönemlerde de Gürcülerden oluşuyordu. Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında köyü ele geçirdiğinde Eprati Kilisesi ile kadınlar manastırı bulunuyordu. Nitekim Ağustos 1655 tarihli Osmanlı cizye defterine göre de köyde 20 Hristiyan hane bulunuyordu.[1] Kilisenin ünlü rahibi Svimon Eprateli, Osmanlı idaresi sırasında buradan ayrılıp Şavşeti'deki Tbeti Kilisesi'ne gitmiştir. İmerhevi vadisindeki Ustamisi köyünden olan rahip bu kilisedeki Gürcüce elyazmalarını da beraberinde götürmüştür. Tbetis Sulta Matiane adlı Gürcüce elyazmasının da bunlardan biri olduğu tahmin edilmektedir. Köyün nüfusunun Müslüman olmasıyla kilise işlevini ve cemaatini yitirmiş, zaman içinde harabeye dönüşmüştür. Bununla birlikte Eprati Kilisesi 20. yüzyılın ortalarına kadar varlığını korumuş, ancak 1958 yılında tamamen yıkılıp taşlarıyla Efeler Camii inşa edilmiştir.[2][3]

Mimari

Eprati Kilisesi, Eprati köyünün bugün Senaki olarak adlandırılan mahallesinde, sözlü geleneğe göre 12-13. yüzyılda, köyün camisinin yerinde inşa edilmişti. Nitekim keşiş hücresi anlamına gelen Gürcüce "senaki" (სენაკი) de burada bir manastırın varlığına işaret etmektedir.[4] Ayrıca burada hücreler ve tünel sisteminin kalıntıları bugün de fark edilmektedir.[3] Kilisenin malzemeleri ise, Efeler Camii'nin batı, güney ve doğu tarafında kullanılmıştır. Caminin girişine konmuş olan dikdörtgen sütunlar ve iki sütun başlığı bu kiliseden alınmıştır. Caminin yanında eskiden mektep olan binanın batı duvarında da kilisenin taşları bulunmaktadır. Bu taşlar arasında, kilisede duvar resmi için kullanılan bir taş da yer alır. Ancak bu taştaki hem duvar resmi hem de duvar resminin yapıldığı sıva tahrip edilmiştir. Caminin etrafında ise, kireç harcı parçaları ve yontulmuş taşlar, ayrıca kilisenin inşaatında kullanılmış olan bir adet taş mil bulunmaktadır. Caminin batı tarafında ise kilisenin kemerinden parçalar kalmıştır.[2][5]

Kaynakça

  1. ^ Osmanlı Arşivlerinde Macahel (Hazırlayan Murat Kasap), İstanbul, 2021, s. 32. ISBN 978-605-70486-08
  2. ^ a b 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 14-15 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
  3. ^ a b "Rozeta Guceciani, "მინდიეთის თემი", საქართველოს ისტორიის ინსტიტუტი - შრომები VI, Tiflis, 2012, s. 357-371" (PDF). 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2024. 
  4. ^ "სენაკი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 9 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
  5. ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 174, ISBN 978-9941-478-17-8.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İşhani Manastırı</span>

İşhani Manastırı, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. Bugün Türkiye’nin sınırları içinde, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı İşhan köyündedir.

<span class="mw-page-title-main">Ança Manastırı</span>

Ança Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Anca olan İncilli köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü Ortodoks manastırıdır. Ança Manastırı, Tao-Klarceti bölgesindeki beş Gürcü piskoposluğundan biri olan Ança Piskoposluğu'nun da merkeziydi.

<span class="mw-page-title-main">Opiza Manastırı</span>

Opiza Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Opiza olan Bağcılar köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hahuli Manastırı</span> tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, Tao bölgesinde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırı

Hahuli Manastırı, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı ve eski adı Hahuli olan Bağbaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü dinsel yapılar topluluğudur. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastırın ana kilisesi 19. yüzyılda camiye dönüştürülmüş ve adına da "Taş Cami" denmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ali Manastırı</span>

Ali Manastırı, tam adı Ali Aziz Giorgi Manastırı,, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Alköy'de bulunan Gürcü Ortodoks manastırıdır. Manastırın 10-11. yüzyılda Aziz Giorgi adına inşa edilmiş olduğu yazılı kaynaklardan anlaşılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Efeler Köyü Camii</span>

Efeler Köyü Camii veya Eprati Camii, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı ve eski adı Eprati olan Efeler köyünde bulunan bir camidir. Köyün eski adından dolayı Eprati Camii ve bulunduğu mahallenin yeni adından dolayı Aksu Camii olarak da bilinir. Efeler Köyü Camii, köydeki Gürcü kilisesi Eprati Kilisesi yıkılıp yerinde inşa edilmiştir.

Akria Kilisesi, tarihsel Maçaheli bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı ve eski adı Akria olan Uğurköy'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Ahoti Klisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı ve eski adı Ahoti olan Kömürlü köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Karsnia Kilisesi, Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde, eski adı Karsnia olan Kapıköy'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Gelaşeni Kilisesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Gelaşeni olan Güleş köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Gelaşeni Kilisesi, köyün eski adının farklı yazılışlarından dolayı Goreşen Kilisesi, Goleşen Kilisesi ve Güleşen Kilisesi olarak da bilinir.

Kalacuk Kilisesi veya Kalecik Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı Ölçek köyünün sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Tzinobani Kilisesi, tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı Meşeli köyünün sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Ortadan kalkmış bir yerleşim olan Tzinobani köyünün kilisesiydi.

Meria Kilisesi, tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı ve eski adı Meria olan Veliköy'ün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Bulunduğu mahalleden dolayı Molohori Kilisesi olarak da bilinir.

Sihçeki Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı ve eski adı Sihçeki olan Güzelsu köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir.

Ube Kilisesi, tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı ve eski adı Ube olan Oba köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş bir Gürcü kilisesidir. Bulunduğu yer itibarıyla Vanisa Kilisesi olarak da bilinir.

Gurcani Kilisesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Gurcani olan Derinköy'de Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

Oşkisori Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı ve eski adı Oşkisori olan Sapaca köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Abrnesi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı ve eski adı Abrnesi olan Suyatağı köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Aburnes Kilisesi olarak da bilinir.

Arseniseuli Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı ve eski adı Othta Eklesia olan Tekkale köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. "Tekkale Dağ Manastırı" veya "Othta Yukarı Manastırı" olarak adlandırılan manastırın ana kilisesidir ve banisi Arsen Ninotzmindeli'den dolayı bu şekilde adlandırılmıştır.

Sanaki Köprüsü, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı ve eski adı Eprati olan Efeler köyünde, Orta Çağ'da Gürcülerden kalma köprüdür.