İçeriğe atla

Eponim

Adaş ile karıştırılmamalıdır.
Yunan mitolojisinde bir kahraman olan Orion'un eponimi Orion takımyıldızıdır ve dolaylı olarak Orion uzay aracına da bu isim verilmiştir.[1]

Eponim gerçek ya da hayali bir kimsenin adının bir yer, ulus ya da bir şey için verilmesine inanılması, bir kişinin adına dayanan veya bir kişinin adından türetilen kelimelerin yanı sıra içerisinde yaşadığı yılların dönem olarak belirtilmesinde kullanılan terimdir.[2] Örnek olarak I. Elizabeth'in tahta çıkması ve ölümüne kadar geçen süreye eponim olarak Elizabeth devri adıyla tanımlanmaktadır.

Aspirin,[3] Eroin[4] ve termos[5] gibi birçok ürün adı olmuş markaların adı eponime dayanmaktadır.

Eponimden türetilen sıfatlar eponimus ve eponimik,[2][6] ise benzer şekilde kişi isimlerinin atılmasının ardından kullanılabilir. Buna örnek olarak ise Ford Motor Company'nin adını Henry Ford'dan alması verilebilir.[7][8] Ayrıca müzik kayıt endüstrisinde baş kurucu ya da kreatörün adı da eponimus olarak anılmaktadır.[7]

Tarihçe

Dönemler genellikle bir hükümdarın ya da diğer etkileyici figürün adıyla anılmaktadır:

  • İlk eponim olaylardan birisi MÖ 2. binyılda gerçekleşmiştir. Süryaniler her yıl eski Asur dönemindeki kralları adına yeni bir limmu seçerlerdi.
  • Antik Yunanistan'da bir yönetici olan Arkhon, Atina Uygarlığında eponimus arkhon adıyla görev yapan en yüksek idare hakimine (9 yargıcın en büyüğü olan baş yargıç) verilen isimdi. Eponimus arkhonlar bir yıllık süreler ile görev yapmışlar ve bu özel arkhon adını kullanmışlardır (örn. MÖ 594 yılında Solon arkhon olarak görev yapmıştır). Daha sonraki tarihçiler Atina'nın Altın Çağı için Perikles'in adına ithafen Perikles'in Çağı olarak anılmasını önerdiler.
  • Ptolemaios Krallığı'nda İskender baş rahip kültüdür ve sonraki yıllarda epinomus olarak diğerleri de aynı isimle adlandırılmıştır.
  • İbrani Kutsal Kitabı insanların isimlerini taşıdıkları bireyler aracılığıyla kökenlerini açıklamaktadır. Yakup, "İsrail" olarak yeniden adlandırıldı (Gen 35:9) ve onun oğulları (ya da torunları) İsrail'in 12 kabilesi olarak adlandırıldılar. Edomlular (Yaratılış 25:30), Moabitler ve Ammonitler (Yaratılış 19:30-38), Kenaniler (Yaratılış 9:20-27) ile diğer kabileler (Yaratılış 4:1-16 bölümünde Kenaniler, Kabil'in ardından isimlendirilir) adlarını taşıdıkları ilk atalarının adlarına atıfta bulunularak açıklanmıştır. Ayrıca genellikle, ataların deneyimleri ve davranış biçimleri de adlarını alan kişilerin özelliklerini göstermek amacıyla söylenmiştir.
  • Antik Roma'da, bir yılı işaret etmenin iki resmî yolundan birisi de, o yıl görev yapan iki yıllık konsolosun adını kullanmaktı. Örneğin, MÖ 59 olarak bildiğimiz yıl "Marcus Calpurnius Bibulus ve Jül Sezar konsolosluğu" adıyla tanımlanmaktadır. İmparatorluk döneminde konsoloslar her iki ayda bir değişecek ancak sadece o yıl başındaki iki konsolos, o yıla ismini verecekti.
  • Hükûmetlerin yönetimde bulundukları dönemler içinde kişi adları kullanılabilir. Örneğin, John F. Kennedy dönemi için Kennedy'nin Camelotu ve Nixon Dönemi gibi.
  • İngiliz kralların adlarının da görev yaptıkları zamanın adlandırılması için bir moda haline gelmiştir. Örneğin Elizabeth devri, Victoria devri ve Edward devri gibi.

Trendler

  • Siyasi eğilimler veya hareketler çoğunlukla hükûmet liderinin adıyla anılır hale gelir. Örnekler arasında Jackson demokrasisi, Stalinizm, Maoculuk, Obamacare ve Thatcherizm gibi.

Belirli türdeki olaylar

Diğer eponimler

  • Amerika Birleşik Devletleri'nde Fikrî mülkiyet hukuku alanında bir formun metonimi olan aspirin,[3] eroin[4] ve termos[5] gibi ürün adı olmuş markalar için eponim başvurusunda bulunabilirsiniz.
  • Epinomi coğrafya içinde önemli bir terimdir. Örneğin Frigya Kralı Pelops'un adı Mora Yarımadası (Peloponnesos) için kullanılmıştır. Kasabalar, bölgeler eski dönemlerde kurucularının, kaşiflerinin ya da daha sonra burada yaşayan veya doğmuş önemli kişilerin adları ile anılmıştır. İngiliz denizci George Vancouver'ın adının Vancouver'a verilmesi buna örnek olarak verilebilir.
  • Bilim ve teknolojideki keşifler ve yenilikler genellikle keşfedenin ya da geçmişteki etkili bir figürün adını taşır. Örneğin; Avogadro sayısı, Dizel motor, Meitneriyum, Alzheimer hastalığı, Apgar testi.
  • Sanatta:
    • Oyunlar, kitaplar ve diğer eğlence formları eponim olabilir. Örneğin Yunan mitolojisinde İthaka kralı Odisseas'ın adı Odysseia destanında kullanılmıştır.
    • Terminoloji bazen karışıklığa yol açsa da, müzikte de yaygın şekilde kullanılır. Örneğin Bad Company'nin ilk albümünün adı da grup adıyla aynıdır ve aynı isimde bir de şarkı barındırır.
  • Antik Yunanistan'daki aşiretlerde ve bağımsız İbrani kabileler arasında sık sık eponim isimler kullanıldı. Örneğin Dorlar'ın efsanevi atasının Dorus olarak adlandırılması gibi. Bazen de isimler İsrailoğulları ya da Nuh Nesilleri gibi doğrudan kullanıldı. Bu tür kullanımıı yaygınlaşmasını aynı zamanda soy ilişkilerinin belirlenmesini sağlamak amacıyla etnoloji bilimi de oluşturmuştur.
  • Zoolojide de, bir kişinin düzgün bir şekilde adını içeren hayvan adlarına da eponim adı verilir.[9]

Ayrıca bakınız

  • Antonomasya
  • Arketip isim
  • Eponimus saç modeli
  • Ethonim
  • Etimoloji
  • Etimitoloji
  • Ürün adı olmuş markalar
  • Metonimi
  • İsim reaksiyonu
  • Stigler'ın yasası ve eponimi
  • Bölgesel atama
  • Toponimi

Kaynakça

  1. ^ "Orion Spacecraft - Nasa Orion Spacecraft". aerospaceguide.net. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2016. 
  2. ^ a b "eponym". Dictionary.com. Dictionary.com LLC. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2014. 
  3. ^ a b Bayer Co. v. United Drug Co., 272 F. 505 (S.D.N.Y. 1921) 8 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Berkman Center for Internet & Society at Harvard University, erişim tarihi: 25 Mart 2011
  4. ^ a b "Online Etymology Dictionary". etymonline.com. 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2016. 
  5. ^ a b King-Seeley Thermos Co. v. Aladdin Indus., Inc., 321 F.2d 577 (2. Devre 1963); ayrıca bkz. this PDF 9 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ "eponym". Merriam-Webster Online Dictionary. Merriam-Webster. 21 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014. 
  7. ^ a b "eponymous". Dictionary.com. Dictionary.com LLC. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014. 
  8. ^ "eponymous". Merriam-Webster Online Dictionary. Merriam-Webster. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2014. 
  9. ^ Beolens, Bo; Watkins, Michael; Grayson, Michael (2014). The Eponym Dictionary of Birds. Bloomsbury Publishing. ISBN 1472905741. 

Dış bağlantılar

Vikisözlük'te eponym ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
Wikimedia Commons'ta Eponim ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Algoritma</span> bir problem sınıfının nasıl çözüleceğine dair kesin bir tarif

Algoritma, belli bir problemi çözmek veya belirli bir amaca ulaşmak için tasarlanan yol. Matematikte ve bilgisayar biliminde bir işi yapmak için tanımlanan, bir başlangıç durumundan başladığında, açıkça belirlenmiş bir son durumunda sonlanan, sonlu işlemler kümesidir. Genellikle bilgisayar programlamada kullanılır ve tüm programlama dillerinin temeli algoritmaya dayanır. Aynı zamanda algoritma tek bir problemi çözecek davranışın, temel işleri yapan komutların veya deyimlerin adım adım ortaya konulmasıdır ve bu adımların sıralamasına dikkat edilmelidir. Bir problem çözülürken algoritmik ve sezgisel (herustic) olmak üzere iki yaklaşım vardır. Algoritmik yaklaşımda da çözüm için olası yöntemlerden en uygun olan seçilir ve yapılması gerekenler adım adım ortaya konulur. Algoritmayı belirtmek için; metinsel olarak düz ifade ve akış diyagramı olmak üzere 2 yöntem kullanılır. Algoritmalar bir programlama dili vasıtasıyla bilgisayarlar tarafından işletilebilirler.

<span class="mw-page-title-main">İnsan biçimcilik</span> insanî niteliklerin başka bir varlığa atfedilmesi

Antropomorfizm ya da insan biçimcilik, insanî niteliklerin başka bir varlığa atfedilmesidir. Hayvanlar, cansız varlıklar, doğa güçleri, monoteist ve politeist dinlerdeki tanrılar, melekler, şeytanlar, cinler ve daha başka kavramlar da "Antropomorfizm" konusu olabilir. "Antropomorfizm", Yunancada insan anlamına gelen ανθρωπος (anthrōpos) ile şekil veya biçim anlamına gelen μορφη (morphē) kelimelerinden oluşur.

Teizm ya da tanrıcılık, tanrı veya tanrıların var olduğu inancıdır. Klasik teizm anlayışında Tanrı; Mutlak Varlık, Mutlak Benlik ve Nihai Kişi olarak nitelenir. Klasik teistik Tanrı; tüm varoluşun kaynağı, öznesi ve tüm varoluşa nüfuz eden Nihai Şahıs olarak nitelendiği için Tanrı tüm varoluşun muhatapı olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Amerika</span> Tek bir kıta veya kara kütlesi olarak birlikte ele alındığında Kuzey Amerika ve Güney Amerika

Amerika veya Amerika Kıtası, Batı Yarımküre'de Yeni Dünya olarak adlandırılan bölgede, Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika ve bunlara bağlı adalardan meydana gelen kıtalar ve adalar topluluğu. Amerika Kıtası, Batı Yarımküre'deki kara alanının çoğunu kapsar ve Yeni Dünya'yı oluşturur. Amerika sözcüğü birçok dilde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) anlamında da kullanıldığı için kavram karmaşasına neden olabilmektedir.

Asterisk, yıldız imi veya yıldız işareti, tipografik bir sembol veya gliftir. İsmini yıldız biçimine olan benzerliğinden alır. Asterisk ismi de geç Latince asteriscus yani "küçük yıldız"dan gelir. Bunun kökeni ise aynı anlama gelen Yunanca asteriskos sözcüğüdür. Bilgisayar bilimleriyle uğraşanlar genellikle işareti İngilizce yıldız anlamına gelen star sözcüğü ile anarlar. Zaman zaman yanlış biçimde asteriks (asterix) olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Bulgar levası</span> Bulgaristan para birimi

Lev, Bulgaristan'ın para birimidir. 100 stotinkaya bölünmüştür. Lev para birimi kodu BGN olup simgesi лв şeklindedir.

Siyasetçi veya politikacı, parti politikasında etkin olan bir kişi ya da hükûmette herhangi bir görevi elinde bulunduran bir kişi. Politikacılar, ülkeyi ve dolayısıyla insanlarını yöneten yasalar ya da politikalar önerir, destekler ve oluşturur. Politikacı, herhangi bir bürokratik kurumda, politik iktidara ulaşmaya çalışan herhangi biri de olabilir.

Çinliler ; çoğunlukla soy, etnisite, uyrukluk, vatandaşlık veya diğer bağlılık vasıtasıyla Çin ile ilişkili çeşitli kişiler veya gruplardır.

<span class="mw-page-title-main">Heteroseksüellik</span> Karşı cinsten insanlara cinsel olarak ilgi duyma

Heteroseksüellik veya karşıcinsellik, cinsel ve duygusal açıdan karşı cinse ilgi duymaya yönelik olan cinsel yönelime verilen isimdir. Cinsel açıdan kadınlara ilgi duyan erkeklere ve erkeklere ilgi duyan kadınlara heteroseksüel denir. Heteroseksüellik hayvan cinselliğini tanımlamada da sıkça kullanılır.

Milat, tarih hesaplamalarında İsa'nın doğduğu kabul edilen gün. İsa'nın doğum tarihine dair net bir bilgi olmamakla birlikte, miladi takvime göre oluşturulmuş zaman çizelgesinde başlangıç noktası yani 1 Ocak 1 tarihi olarak kabul edilir. Bu takvimde 0 yılı tanımlanmamıştır. Bu tarihten önceki tarihler milattan önce (MÖ), bu tarihten sonraki tarihler milattan sonra (MS) olarak tanımlanır. Ayrıca İsa'dan önce (İÖ) ve İsa'dan sonra (İS) terimleri de aynı anlamda kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi Aramicesi</span>

Yahudi Aramicesi üzerinde İbranice etkisi bulunan Aramice dillerinin genel adıdır.

Kurgan veya Korgan özellikle Orta Asya ve Doğu Avrupa'daki yığma tepe ve höyük şeklinde bulunan genellikle tahtadan yapılmış mezarlar için kullanılan bir tümülüs türü.

<span class="mw-page-title-main">Sanat müzesi</span> sanat sergisi için bina veya alan

Sanat müzesi veya sanat galerisi, başta görsel sanatlar olmak üzere, her türlü sanat sergisinin gerçekleştirildiği binaya veya mekana verilen isimdir.

<span class="mw-page-title-main">Menajeri</span>

Menajeri, modern hayvanat bahçelerinin çıkışından önce yaygın ve egzotik hayvanların tutulduğu yerlere verilen ad. Bu terim ilk olarak 17. yy.'da Fransa'da evcil hayvanların idaresi için kullanılmıştır. Daha sonraları, asıl olarak aristokratların ve kraliyet ailesinin hayvan koleksiyonları için kullanılmıştır. 1782 yılına ait Fransızca bir ansiklopedide menajeriyi "lüks ve ilginçlik yeri" olarak tanımlanır. Sonraki yıllarda Avrupa ve Amerika'da fuarlarda gösterilen gezici vahşi hayvan koleksiyonları için de bu terim kullanılmıştır.

Otorite kontrolü, bilgi biliminde kütüphanecilikte katalog ve bibliyografik bilgilerin tek ve eşsiz bir ad verilerek düzenlenmesi sürecine verilen isimdir. Otorite kontrolündeki otorite kelimesi, insanların, yerlerin, şeylerin ve kavramların isimlerinin yetkilendirildiği, yani belirli bir biçimde oluşturulduğu fikrinden türemiştir. Farklı adlarla anılan aynı kişinin ya da aynı isme sahip farklı kişilerin tek bir eşsiz numara ile tanımlanarak karışıklıkların önlenmesini amaçlar. Bazı ülke ve kuruluşlar kendilerine özgü otorite kontrol sistemleri geliştirmişlerdir. Bu türünün tek örneği olan başlıklar veya tanımlayıcılar, ilgili otorite dosyasını kullanan kataloglar boyunca tutarlı bir şekilde uygulanır ve bağlantılar ve çapraz referanslar gibi diğer veri düzenleme yöntemleri için uygulanır. Her kontrollü giriş, kapsamı ve kullanımı açısından bir otorite kaydında tanımlanır ve bu düzenleme, kütüphane personelinin kataloğu korumasına ve araştırmacılar için uygun hale getirmesine yardımcı olur.

<span class="mw-page-title-main">Para kesesi</span>

Para kesesi veya kese, küçük para çantası ya da torbaya verilen addır. Diğer keselerden farkı para taşımak için kullanılması ve bu amaçla muhafazasına özen gösterilmesidir. Kese kelimesi Türkçeye Farsça "kīse" kelimesinden geçmiştir. Eski Türkçede ise kese yerine "yançık" kelimesi kullanılmıştır. İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı ülkelerde genellikle "purse" adıyla bilinir. ABD'de ise "purse" kelimesinin yerine "handbag" kelimesi tercih edilmektedir. "Purse" kelimesi, Türkçede kullanılan "burs" kelimesi ile aynı kökenden gelmektedir. Son zamanlarda cep telefonlarının yaygınlaşmasıyla, nitelikli telefon kılıfları para keselerinin yerini almaya başlamıştır.

Millîleştirme, özel malları millî bir hükûmet veya devlet adına devlet mülkiyeti vererek kamusal mala dönüştürme sürecine verilen addır. Millîleştirme, daha çok özel mallara veya devlet bürokrasisinin alt kanatlarınca - belediyeler gibi - sahip olunan malların devlete transferini içerir. Millileştirmenin karşıtları özelleştirme, kamulaştırmadır. Daha önceden millileştirilen mallar özelleştirildiğinde ve daha sonradan hükûmet tarafından kamu mülkiyeti halini aldığında, yeniden millileştirme yapılmış olur. Genellikle millîleştirmeye tabi bırakılan sektörlere örnek olarak ulaşım, iletişim, enerji, bankacılık ve doğal kaynaklar örnek verilebilir.

Teoforik isim, antik dönemde ilgili tanrının korunmasına girmek için konulurdu.

<span class="mw-page-title-main">Konsort kraliçe</span>

Konsort kraliçe, kralın veya imparatorun eşi olarak kraliçe ya da imparatoriçelere verilen ad. Bir konsort kraliçe genellikle kocasının sosyal rütbesini ve statüsünü paylaşır. Kralın monarşik unvanlarının kadınsı eşdeğerini elinde tutar, ancak tarihsel olarak kralın siyasi ve askerî güçlerini paylaşmaz.

<span class="mw-page-title-main">Epona</span>

Gallo-Roman dininde Epona, atların, midillilerin, eşeklerin ve katırların koruyucusuydu. Pateralar ve bazı heykellerdeki tayların varlığıyla gösterildiği gibi, özellikle bir doğurganlık tanrıçasıydı. O ve atları bazen yaşam sonrası yolculukta ruhun liderleri olarak görülür. Roma'da ibadet edilen tek Kelt tanrısı da denir. Lakin Sulis Minerva'da Kelt kökenli olduğundan bu konu kesin değildir. Epona'ya ibadet, Roma İmparatorluğu'nda MS birinci ve üçüncü yüzyıllar arasında yaygındı. Bu alışılmadık bir durumdur, çünkü Kelt tanrılarının çoğu belirli bir bölge ile ilişkilendirilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.