| Makale serilerinden |
 |
Gnosis Kavramlar
Batı'da
İslam'da
Doğu'da |
Proto-Gnostikler
|
Gnostik Metinler
|
Etkilenenler |
Eon, birçok gnostik sistemde yer alan, tanrının çeşitli şekillerde kendisinden ortaya çıkması, sızması anlamında kullanılan bir kavramdır. Tanrının sızıntıları, sistemine göre farklı çeşitlerde adlandırılsa da, gnostik düşüncenin bütün okullarının temelini oluşturmaktadır.
Yeni Ahit veya Yeni Antlaşma, Kitab-ı Mukaddes'in Eski Ahit'in ardından gelen ve Grekçe kaleme alınmış olan ikinci kısmına Hristiyanların verdiği isimdir. İnançlı Yahudilerce "Yeni Ahit" kabul edilmez. Hristiyanlarca kutsal kabul edilen 27 kitapçıktan oluşan bir kitap bütünüdür.
Kutsal metin, herhangi bir din veya mezhepte kutsal kabul edilen ve genellikle merkezî bir önemi haiz olan yazı.
Düalist kozmoloji veya Düalizm, genellikle birbirine karşı çıkan iki temel kavramın var olduğuna dair ahlaki veya ruhsal inançtır. Hem geleneksel dinler hem de kutsal kitap dinleri dahil olmak üzere çeşitli dinlerden çeşitli görüşleri kapsayan şemsiye bir terimdir.
İçrekçilik, batınilik ya da ezoterizm, bir konudaki derin bilgilerin ve sırların ehil olmayanlardan gizlenerek, bir üstat tarafından sadece ehil olanlara inisiyasyon yoluyla öğretilmesidir. Ezoterizm bir din veya bir inanç sistemi değildir. Çoğunlukla ezoterik (içrek) yani ezoterizm ile ilgili veya ezoterizme dair şeklinde kullanılır.
Gnostik terimi "sezgi veya tefekkür yoluyla edinilebilen bilgi" anlamındaki gnosis sözcüğünden türetilmiştir; isim olarak kullanıldığında gnostisizm mensuplarına verilen ad olup, "gnostisizmi benimsemiş kimse" anlamına gelir; sıfat olarak kullanıldığında ise, gnostisizm sözcüğünün sıfatı olup "gnostisizm ile ilgili" anlamına gelir. Maddi dünyanın günahkâr olduğu fikrine dayanan çeşitli inanç ve dinlere atıfta bulunur. Genellikle dünyanın şeytan benzeri bir ruh tarafından yaratıldığına inandılar ama Tanrı tarafından değil. Kurtuluşa genellikle yargılama yoluyla değil, fiziksel dünyadan kaçarak inanırlar.
Abraksas eski çağlarda kavimlerin papirüs ve ceylan derisi üzerine büyü ve sihirle ilgili olarak yazdıkları, büyülü olduğuna inanılan Yunan harf dizisi ve Orta Çağ'da kullanılan bir tür tılsımdır. Abrakadabra kelimesinin de bununla ilgili olduğu söylenmektedir.
İrinaios, Smyrna’da 126 yılında doğup, Lyon’da 202 yılında Tours’lu Gregorius’a göre din şehitliği mertebesine yükselmiştir. Hristiyan apolojistiydi. Yortusu 28 hazirandadır, Ortodoks Kilisesi'ne göre ise 23 auğustostadır. 21 Ocak 2022'de Papa Franciscus onu "Birliğin Doktoru" unvanıyla Kilise Doktoru ilan etti.
Tatianus putperest bir aileden doğan, sonraları Hristiyanlığı seçen bir Hristiyan apolojisti. Tatianus'un bir süre Roma'da yaşayıp daha sonra Edessa'ya döndüğü bilinir. Bardesanes ile çağdaş olan Tatianus Süryani edebiyatına büyük katkılarda bulunmuştur.
Marguerite Porete,, Fransız mistik. "Basit Ruhların Aynası" adlı eserinin öğretisini yaymaya çalıştığı için sapkınlıkla suçlanıp 1310'de kazıkta yakılmıştır.
Gnostisizm Antik Mısır hermetizmini, Antik Yunan ezoterizmini, İbrani geleneklerini, Zerdüştçülüğü, bazı Doğu geleneklerini ve dinlerini, Hristiyanlığı eklektik bir tutumla sentezleyen, birçok tarikâtın benimsediği mistik felsefeye verilen genel addır. Daha açık bir ifade ile Gnostisizm, hakikatin bilgisine ilham keşf ve sezgi ile ulaşılacağını savunan mistik bir felsefi düşüncedir.
Mani dini veya Maniheizm, 3. yüzyılda Pers İmparatorluğu içinde, "Peygamberlerin Mührü" yani "son peygamber" olduğuna inanılmış Mani tarafından kurulmuş ve kısa sürede hızla geniş bir coğrafyaya yayılmış büyük bir dindi. Bu dinin önemli kutsal metinlerinden biri Arzhang'dı. Mani dini en parlak dönemini 8. yüzyılda Uygur Devleti'nin millî dini olarak ilan edilmesi ile yaşadı. Mani kelimesi eski Türkçe "Mengü" ve Çağatay Türkçesinde "Tanrı" demektir.
Apamealı Numenius, Yunan Neopisagorcu filozof. M.S.2.yüzyılda Suriye'nin Apamea kentinde yaşamıştı. Neoplatonistlerin öncüsü kabul edilir.
VALIS, Philip K. Dick'in 1981 yılında yayınlanan romanıdır. Kitabın başlığı "Vast Active Living Intelligence System" tanımının baş harflerinden oluşmaktadır. Yazar, bu kitabında Gnostik inancı dahilinde tanrı anlayışını ele alır. Kitap da adını buradan almaktadır.
Norea, gnostik içerikli Nag Hammadi metinlerinde Nuh'un karısı olarak tanımlanan bir karakterdir.
Simon Magus, bahsi Yeni Ahit'in Elçilerin İşleri kitabının 8, 9-24 kısmında geçen bir kişidir. Bazı uzmanlara ve ilk Kilise yazıtlarına göre, Simun bütün hristiyan sapkınlıkların ve hristiyan Gnostiklerin babasıdır.
Sofya, Gnostisizm'de tanrının yüksek kademelerinden alt kademelere düşen dişi bir tanrıdır. Onun yüksek kademelerden düşüşü, materyal dünyanın yaratılmasına sebep olacaktır.
Livyatan, Tanah'da yer alan Eyüp Kitabı, Yeşaya Kitabı ve Amos Kitabı'nda ismi geçen deniz canavarıdır. Eyüp Kitabı'nda bahsedilen Livyatan, Antik Kenan mitolojisinde tanrı Baal Hadad tarafından mağlup edilmiş ilkel bir canavar olan Lotan'dan etkilenmiştir. Karşılaştırmalı mitolojiye göre Mezopotamya dininde canavara paralel olarak yer alan ve Marduk tarafından mağlup edilen Tiamat yer almıştır. Ayrıca Leviathan, İndra'nın Vritra'yı öldürmesi veya Thor'un Jörmungand'u yenmesi gibi anlatılardaki ejderha ve yılanlarla (serpent) karşılaştırılabilir.
Doketizm İsa'nın yeryüzündeki yaşamı boyunca gerçek ya da doğal bir bedeni olmadığını, bedeninin yalnızca bir görüntüden ibaret olduğunu öne süren öğretidir.
Hristiyan teolojisinden bir terim olan Homooussia özellikle İznik Konsil'inde İsa'yı Baba Tanrı ile “varoluşta bir ya da “özde bir” olduğunu anlatmak için kullanılmıştır. Aynı terim daha sonra Kutsal Ruh'a içinde kullanılmış, O'nunda Baba ve Oğul ile ‘özde bir’ olduğu belirtilmiştir. Bu kavramlar daha sonra İznik Hristiyan teolojisinin köşetaşları olmuş ve Tanrı'nın Üçlü-Birlik şeklinde anlaşılması doktrinin en önemli teolojik konsteptleri olmuşlardır.
Pontuslu Evagrius, Hristiyan bir keşiş ve mistik teolog idi. İkinci Konstantinopolis Konsili tarafından Origenist olduğu gerekçesiyle heretik ilan edilmesine rağmen birçokları tarafından Kilise Babası hatta aziz olarak kabul edilir.