Enterferans

Enterferans ya da girişim, istatistikten genetiğe kadar çeşitli alanlarda kullanılan bir terimdir. Terimin en yaygın kullanılışı ise iletişim teknolojisindedir. İletişimde enterferans iletilmek istenen bilginin yanı sıra farklı bilgilerin de alıcıya ulaşması halidir.

İletişimde iletilmek istenen sinyalin yanı sıra istenmeyen başka ürünlerin de iletilmesi iki sebepten oluşabilir. Ya sinyalin kendisi bozulmuş ve istenmeyen ürünler üretmiştir ya da ikinci bir sinyal karışım yapmıştır. Sinyalin başka bir sinyal olmaksızın bozulması iletişim teknolojisinde parazit ve distorsiyon olarak bilinmektedir. Gürültü çoğu kez doğal olaylardan, endüstriden ya da madde özelliklerinden ileri gelir. Distorsiyon ise doğrusal olmayan devrelerin tek frekanslı bir sinyalin karakteristiğinde yol açtığı bozukluktur.

Buna karşılık iletişim veya yayın amaçlı birden fazla sinyalin birbirlerini etkilemeleri olayı enterferanstır. Enterferansta bir sinyal bir başka sinyal tarafından bozulur. Ama çoğu kez sebep doğrusal olmayan devrelerdir. İletişim devrelerinin bir bölümü doğrusal değildir. Hatta doğrusal olması istenen yükselteç gibi devreler bile, tamamen doğrusal değildir. Bu sebepten, enterferans bütün iletişim devrelerinin ortak sorunudur.

Verici ve alıcı arasındaki iletimi bozmak amacıyla yapılan müdahaleler kasti enterferanstır. Kasti olmayan enterferans türleri ise; kanal içi taşıyıcılar arası enterferans, komşu kanallar arası enterferans, taşıyıcı harmonik enterferans ve ortak kanal enterferansı gibi adlarla bilinir.

İletişim devrelerinde genellikle aynı anda birden fazla bilgi sinyali vardır. Mesela stereofonik radyo yayınında iki ses sinyali, televizyon yayınında ses ve görüntü sinyali vb. doğrusal olmayan devreler bu gibi sinyallerden yararlanarak farklı frekansta üçüncü bir sinyal üretirler. Buna enterferans ürünü denilir. Bu üçüncü sinyalin frekansı kanal içindeki bilgi sinyalleri frekanslarının toplamı veya farkıdır. Bu üçüncü sinyal de, iki bilgi sinyali gibi alıcıya ulaşır ve alıcı tarafından üçüncü bir bilgi sinyali olarak değerlendirilir. Sonuç alışın bozulmasıdır. Mesela, bazı televizyon yayınlarında beyaz renkli sahnelerde sesin 50 Hz lik bir gürültü ile bozulması bu tür enterferansa örnektir. (Televizyon yayıncılığındaki geçmeli tarama yöntemi kullanılır ve alan frekansı 50 Hz dir.) Çözüm olarak, stüdyo veya vericilerde görüntü sinyal düzeyi düşürülür.

Kanallar arası enterferans da kanal içi enterferans gibidir. Bir kanal içinde oluşan enterferans ürününün frekansı kanal bandı dışına çıkarsa enterferans ürünü meydana geldiği kanalı değil, komşu kanalı etkiler. Mesela, bazen televizyon yayınında komşu kanal görüntüsü izlenen kanal görüntüsü altında fark edilebilir. Çözüm olarak her bölgede kanal tahsis planlaması yapılırken iki kanal arasında iki boş kanal olmasına dikkat edilir.

Kanallar arası enterferansın özel bir türü de komşu kanal bantlarının iç içe girmesidir. Frekans modülasyonunda, radyo frekans bandının kanal genişliği kuramsal olarak sonsuzdur. Planlamada kullanılan Carson kuralı kesin bant genişliğini vermez. Bu sebepten, yayın yapan her verici komşu kanallara bir ölçüde girer. Çözüm olarak kanal planlamasında yayıncılara farklı taşıyıcı frekansları tahsis edilir ve yayın sırasında modülasyon oranı (frekans sapması) belli bir değerin altında tutulur.

Her yayında radyo frekans taşıyıcısı vardır. Doğrusal olmayan devrelerden geçerken bu taşıyıcının harmonikleri ürer. Taşıyıcı harmonikleri çok daha yüksek frekanslarda olduğu için bu tür enterferanslarda etkilenen yayın komşu kanaldaki yayın değil, çok daha yüksek frekanslı bir yayındır.

Ortak kanal enterferansı aynı taşıyıcı frekansı kullanan birden fazla vericinin yol açtığı enterferanstır. Normal koşullarda, bir bölgede yayın yapan her yayıncının ayrı frekans kullanması gerekir. Ancak bazen planlama hatası, bazen hava koşullarının yayın alanını genişletmesi vb. sebeplerle alıcı aynı frekansı kullanan iki vericiden aynı anda yayın alabilir. Bu durumda alıcıların sadece yayınlardan birini almak için alıcı anteni ayarlanmaları gerekir. Bu tür enterferansın çok sık rastlanan bir örneği kablo ve antenden yayın alan televizyon alıcılarında görülür. Kablo ve antenden gelen farklı yayınlara ait sinyaller aynı frekansta oldukları için birbirlerini etkileyebilirler. Sık rastlanan bir başka şikayet ise orta dalga radyo yayınında yayın erişim uzaklığının arttığı akşam saatlerinde aynı radyo frekansı kullanan iki istasyon yayınının aynı anda izlenmesidir.

Bu tür enterferans yayıncılığın yanı sıra telefon iletişiminde de önemli bir sorundur. Bu tür enterferansa, Türkiye'de telefonculukta genellikle Fransızca kökenli diyafoni (diaphonie) adı verilmektedir. (İngilizce cross talk)

B/G sistemi televizyon yayınında 23. kanaldaki olası enterferans kaynakları şu şekilde bulunur:

Bu kanalda kanal bandı 486-493 MHz arasındadır. Ana taşıyıcı da denilen görüntü taşıyıcısı 487.25 MHz dedir. Görüntü taşıyıcısına göre ses taşıyıcısı 5.5 MHz de, PAL renk taşıyıcısı ise 4.43 MHz dedir.

a. Kanal içi enterferans: Doğrusal olmayan devreler ses ve renk taşıyıcılarından yararlanarak üçüncü bir sinyal üretirler. Bu enrterferans ürününün frekansı (Görüntü taşıyıcısına göre) 5.5-4.43 = 1.07 MHz dedir. Alıcı bu ürünü görüntü sinyalinin bir bileşini olarak algılar.

b. Kanallar arası enterferans : 23.kanalda ses taşıyıcısı ile görüntü arasındaki fark görüntü taşıyıcısı modüle ederek 5.5 MHz ara ile entermodülasyon ürünleri üretir (En güçlüleri 476.25 – 481.75 – 498.25 – 503.75 MHz.). Ancak bu ürünlerden hiçbiri 23.kanal içine düşmez (Birinci ürün 21., ikinci ürün 22., üçüncü ürün 24. ve dördüncü ürün de 25.kanal içindedir.). Bir başka deyişle 23. kanal iki alt ve iki üst olmak üzere dört komşu kanalı etkilemiştir.

c. Taşıyıcı harmoniği: 487.5 MHz nin ikinci harmoniği 975 MHz dedir. B/G sisteminde bu frekans bölgesinde herhangi bir kanal yoksa da bu frekans uydu alıcılarının ara frekans bölgesini etkileyebilir.

Yayıncılıkta genellikle verici çıkışında bir elektronik filtre yer alır. Bu filtrenin görevi kanal dışına taşan (gerek kanallar arası entermodülasyon ürünü, gerekse taşıyıcı harmoniği) sinyalleri bastırmaktır. Ayrıca ortak taşıyıcılı televizyon vericilerinde kapan filtre (notch) adında dar bantlı bant söndüren filtreler de vardır. Bu filtreler ses taşıyıcı frekansının 5.5 ve 11 MHz üstüne ve görüntü taşıyıcı frekansının 5.5 ve 11 MHz altına ayarlanmıştır.