İçeriğe atla

Engil Çayı

Engil Çayı
Hoşap Köprüsü ve Hoşap Çayı
Hoşap Köprüsü ve Hoşap Çayı
Konum
Ülke(ler)Van Gölü Kapalı Havzası
Genel bilgiler
Kaynakİspiriz Dağları
Kaynak rakımı3688 m
AğızVan Gölü
Ağız rakımı1646 m
Uzunluk138 km[1]
Havza alanı2.551 km²
Debi8,44 m³/s
Engil Çayı üzerindeki Zernek Baraji

Engil (Dönemeç) Çayı, Van ili sınırlarından doğup, Van Gölü'ne GD yönünden dökülen akarsu. Başkale çevresinden İspiriz Dağları (3688 m) ve Norduz Yaylası'ndan kaynaklarını alır. Doğu-batı akışıyla Zernek Barajı'na dökülür, buradan çıktıktan sonra Havasor Ovası'na geçer, Gevaş ilçe merkezinin kuzeyinden Van Gölü'ne dökülür.[2] Akarsuyun adı, Zernek Barajı'ndan önce Hoşap Çayı (Hoşap Suyu-Güzelsu Çayı)dır.

Fiziki özellikleri

Uzunluğu 130 km,[2] yıllık ortalama debisi 8,44 m3/s'dir.[3] Havza alanı 2.551 km², yıllık toplam debisi 334.106 m³/yıldır[1].

Kolları

Çatakdibi güneyinden doğan Gireçeri, Şeref, Beyazpınar, Garikeçen, Boz, Doşkovi, Berihasan, Cahi derelerinin birşelmesi ile Çilgelir Deresi oluşur. Tutak köyü çevresinden doğan Çalyan, Küldür, Külhürç dereleri birleşerek Çünk Deresini oluşturur. Çünk ve Çilgelir deresi Çatakdibi'nin doğusunda birleşirler. Bu derelere daha sonra; Lapdonka, Yediçatak, Hatip, Hıyar, Harapşeyhi, Büyük, Berkış, Sado, Geliyewarespi, Serekani, Doşka, Valitan, Selekani, Çamek, Derin, Şivaciha, Selman, Halaz, Mehmet Aga, Musa, Geli, Sinok, Haşemi, Mengünis, Katuh, Şikeftikan, Kanireşk, Bahanis ile Seyhan derelerini dökülür ve adı Büyükçay Deresi olur. Uzungedik köyü doğusundan doğan Kavalk, Hocan, Geli, Girdesor, Cingiryayla, Bincevan, Arpa, Sülboğazı, Çemeretaş, Gelikob dereleri ile Sevindik köyü doğusundan doğan Gideser, Asrek, Beyazsu, Kasır ve Asrek dereleri Gürpınar doğusunda birleşir ve Gocur Dere adını alır. Gürpınar doğusunda birleşin Gocur Deresi ile Büyükçay Deresi Hoşap Çayı'nı oluşturur[1].

Akım

Doğu Anadolu'da akarsuların debilerini etkileyen en önemli etken karların erimesidir. Bu da don olayının sona ermesine ve sıcaklığın gidişatına, yani yükselti faktörüne bağlıdır. Hoşap Çayı'nın akım rejimi de bu duruma uygundur. En düşük akım Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında 1,3 m³/sn, en yüksek akım Mayıs ayında 12,6 m³/sn'dir. Mayıs ayındaki artışta yağmurların başlaması ve karların erimesinin katkısı bulunur. 2.551 km² büyüklüğünde havzanın sularını toplayan akarsuyun yıllık toplam akımı 334.106 m³/yıldır[1].

Yıldan yıla taşıdığı su miktarı değişen akarsuyun en az akımı 1961 yılında 5,497 m³/sn, en fazla akım 1969'da 12,252 m³/sn, uzun yıllar ortalaması 8,556 m³/sn'dir[1].

Hoşap Çayı havzasında 2'si ılıca, 28'i soğuk olmak üzere 30 kaynak bulunur. Kaynaklardan içme, sulama ve kullanma amacıyla yararlanılır. Kaynakların çoğunluğu karstik kökenlidir. En büyük kaynak Yukarıkaymaz köyündeki Serêkanıye kaynağıdır. Bu kaynağın suları Van, Edremit ve Gürpınar'ın içme suyu için kullanılmaktadır[1].

Havzası

Hoşap Çayı, Doğu Anadolu Bölgesi, Yukarı Murat-Van Bölümü, Van Gölü Kapalı Havzası'nda yer alır. Çayı su toplama havzası 2.551 km²'dir. Havza sınırları yaklaşık olarak Gürpınar ilçe sınırları ile çakışmaktadır. İlçe merkezinin yanında 40 mahalle ve 71 köy havza sınırlarında yer alır[1]. Havza dışında, kuzeyde Urartulardan kalma Turna Barajı Gölü ve Akgöl yer alır. Akarsuyun aşağı çığırında Kuaterner yaşlı alüvyonlar geniş alanlar kaplar.

Havzanın batı bölümünde 1649–1900 m yükselti aralığında, 120 km² genişliğinde Havasor (Xawesor) Ovası yer alır. Van Gölü'nün ılımanlaştırıcı etkisi vadi içinde Hoşap'a kadar etkilidir. Bölgede yaşamış Urartular su kaynaklarından en iyi şekilde yararlanmışlardır[1]. Urartululardan kalma Şamran Kanalı (Menua kanalı) halen kullanılmaktadır.[4] Kanal ile Yukarıkaymaz köyündeki kaynak suyu Gürpınar, Edremit ve Van'a ulaştırılmaktaydı. Bu gün sular yeraltı boruları ile taşınmaktadır.

Yeraltı suları

Hoşap Çayı havzasında iki ana akifer bulunur. Zernek Barajı'ndan, Van Gölü'ne kadar olan alanda, Gürpınar Akiferi yer alır. Akifer gevşek yapılı kum, kil, silt ve çakıldan oluşur. Uzunluğu 33 km, genişliği 3 km, göle yakın alanlarda 6,5 km'dir. Derinliği 65–110 m arasında olan akiferin alanı 152 km²'dir. Gürpınar akiferinde yıllık beslenme 16,3 hm³, boşalım 15,9 hm³'tür. Diğer yeraltı su kütlesi Şamram kireçtası akiferidir. Yıllık beslenim 189 hm³ iken boşalım 190 hm³'tür[1].

Dönemeç Deltası

Akarsu göle döküldüğü alanda 1650 m rakımında, 86 km2 büyüklüğünde Dönemeç Deltası'nı oluşturur. Delta; kumul, çamur, sazlık ve kamışlıklar ile kaplıdır. Engil Çayı inci kefalinin yaşam alanıdır.[3] Göç zamanında kuşların yararlandığı, türü tehlike altındaki Dikkuyruk ördeğinin ürediği alandır. Hazar sumrusu ve kızböceği alanda yaşar. Yaz ördeği, Pasbaş patka, küçük karabatak ile Van Gölü martısı deltada üreyen diğer türlerdir.

Göle dökülmeye yakın deltasının üzerinde menderesler çizerek ilerleyen akarsunun üzerinden Van-Gevaş kara yolu geçer. Engil Çayı'nda yıllık ortalama 14,00 GWh elektrik üreten, kurulu gücü 4 MW olan Zernek Barajı yer alır.[5]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h i BOZKOYUN, Mehmet; ELMASTAŞ, Necmettin (2019). "HOŞAP ÇAYI HAVZASI'NIN SU POTANSİYELİ VE BU POTANSİYELİN DEĞERLENDİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER" (PDF). turkishstudies.net. 14 Kasım 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020. 
  2. ^ a b Kaptanoğlu, Sema; Bakır, Ahmet (2017). "Van Gölü'ne Dökülen Engil Çayı'nın Mansabındaki Su ve Toprak Örneklerinde, Ağır Metal Miktarlarının Mevsimsel Değişimlerinin İncelenmesi". Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 30 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2019. 
  3. ^ a b "DÖNEMEÇ SAZLIKLARI". 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2019. 
  4. ^ "3 bin yıllık kanal turizme kazandırılıyor". vanekspres.com. 22 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020. 
  5. ^ "Engil Çayı". enerjiatlasi.com. 30 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2019. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Van Gölü</span> Türkiyenin en büyük gölü

Van Gölü, Van ve Bitlis illeri sınırları içerisinde bulunan Nemrut volkanik dağının patlaması sonucu, bölgedeki tektonik çöküntü alanının önünün kapanmasıyla oluşmuş bir volkanik set gölüdür.

Zernek Barajı, Van'ın Gürpınar ilçesinde Hoşap Çayı üzerinde, sulama ve elektrik enerjisi üretimi amacıyla 1980-1988 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.

<span class="mw-page-title-main">Manavgat Nehri</span>

Manavgat, antik adıyla Melas, Toroslar'da doğarak Antalya'da Akdeniz'e dökülen nehir. Uzunluğu 93 km'dir. Batı Toros sıradağları arasından doğan kolların birleşmesiyle oluşur. Güney batıya yönelerek dar ve dik yamaçlı kanyonlar arasından geçer, ünlü Manavgat Şelalesi'ni meydana getirir ve Manavgat ilçe merkezinin doğusunda alüvyal bir kıyı ovasından denize dökülür.

Peçenek Deresi; Ankara'nın Şereflikoçhisar ilçesinde bulunan bir akarsudur. İlçenin yaklaşık 40 kilometre güneydoğusundaki Aksaray ili sınırları içerisinden doğan dere, Tuz Gölü'nü besleyen birkaç kaynaktan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Melen Çayı</span> Düzcede bir akarsu

Melen Çayı, Düzce ilinin bir akarsuyudur. Havzasının %80'i Düzce ili sınırlarında kalır. Havza genişliği 2317 km²'dir. Aşağı kesimlerinde Düzce-Sakarya sınırını oluşturur. İsmini bulunduğu köyden alır.

Abdal Deresi, Samsun yöresindeki Akkuş Yaylalarından doğar ve kuzeybatı yönünde akar. Yeşilırmakın batısı Karaboğaz Gölü'nün doğundan Karadeniz'e dökülen dere 137 km uzunluğundadır. Kaynağını aldığı yer Asarcık ilçesi güneyinde 1000 m rakıma sahip alanlardır.

Kuzgun Barajı, Erzurum'da, Sırlı Çayı üzerinde, sulama ve enerji üretmek amacıyla 1985-1996 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.

Bayburt Barajı, Kars'ta, Bozkuş Deresi üzerinde, sulama ve içme suyu amacıyla 1995-2003 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.

Osmaniye ilinin Düziçi ilçesi Düldül Dağı eteklerinden doğup Aslantaş Barajı ve böylece Ceyhan Nehri'ne dökülen bir çaydır. Sabun Çayı, Düziçi Ovasının büyük bir bölümünü sulamaktadır. Oldukça temiz olan bu suda balık bulunmakta ve çevresinde bol miktarda piknik yapılmaktadır. Su çok temiz kaynaklardan beslenmekte ve Düziçi Ovasının büyük bir bölümünü sulamaktadır. Ama bu sulama yetersiz kalmakta Üreticiler ürünlerini zamanında ve yeterince sulayamadıkları için ekili dikili alanlar her geçen yıl biraz daha azalmaktadır.

Harşit (Doğankent) Çayı, Gümüşhane ilinin doğu sınırındaki dağlarından doğar. Gümüşhane İl Merkezi, Torul, Kürtün ve Doğankent'i geçip Tirebolu'nun 1,5 km doğusundan Karadeniz'e dökülür.

<span class="mw-page-title-main">Çarşamba Çayı</span> Konya da akarsu

Çarşamba Çayı, Konya ilinde bulunan bir akarsu. Bozkır ilçesi sınırları içerisinde Karacahisar köyü yakınlarında doğar, Mavi Boğaz'da Beyşehir Gölü'nden gelen kanal ile birleşir. Çumra ilçesinde kollara ayrılır ve Karakaya'da bataklıklarda sonlanır. Üzerinde Apa Barajı yer alır. 105 km uzunluğundadır. Konya ilinin tarımsal sulamasında önemli bir yer tutmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Köprüçay</span> Akdeniz Bölgesinde nehir

Köprüçay, eskiden Eurimedon, Isparta Sütçüler yakınlarında Toros dağlarından doğan, dar ve derin kanyonlardan geçerek Serik yakınlarında Akdeniz'e dökülün akarsu. Antik zamanlarda adı Eurymedon'dur. Köprü Çayı'n; havza alanı 2.357 km2, yıllık debisi 3065 hm³, uzunluğu 178 km, ağız yüksekliği 0 m (Akdeniz), kaynak rakımı 2.151 m'dir.

Büyük Melen Projesi, Melen Çayı'ndan İstanbul iline boru hatlarıyla su getirme çalışmasıdır. Proje Türkiye'nin en büyük su temini çalışmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Anamur Çayı</span> Mersinde akarsu

Anamur Çayı , Mersin ili, Anamur ilçesinde bulunan akarsu. Toros Dağları'ndan yeraltı akarsuyu olarak doğar, 35 km sonra Anamur merkezden Akdeniz'e dökülür.

Van Gölü Kapalı Havzası, Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda, Van Gölü'ne sularını döken akarsuların oluşturduğu kapalı havza.

Karasu Çayı, Bozüyük'den doğup, Vezirhan'da Sakarya Nehri'ne karışan bir akarsudur. 65 km uzunluğunda olan çayın yıllık ortalama debisi 1,4 m³/s'dir. Bursa'da akarsu üzerine Babasultan Barajı kurulmuştur. Sulama amaçlı yapılan baraj 45 m yükseklik, 15,8 hm³ su hacmine sahiptir. Karasu Çayı, Bozüyük'ün Bozalan köyü çevresinden doğar. Dikilitaş Deresi'ni Bozüyükten alır, demiryolunu izleyerek ilerler. Sorgun Deresini Pazaryeri ilçesinden alır, batısından Selöz Deresi, Hamsu Deresi ve Bekdemir Deresi'ni alır. Kızıldamlar Çayı doğusundan katılır.

<span class="mw-page-title-main">Sarısu Çayı</span> Kandırada yer alan bir akarsu havzası ya da bir tatil beldesi, adası

Sarısu Çayı , Kocaeli ili, Kandıra ilçesinde Karadeniz'e dökülen akarsu. Akarsuyun havza alanı 368 km², uzunluğu 137 km, ortalama akımı 3,82 m³/sn'dir.

<span class="mw-page-title-main">Turnasuyu Deresi</span>

Turnasuyu Deresi, Ordu topraklarında bulunan, Giresun Dağları'ndan doğan, adını verdiği Turnasuyu yerleşiminden Karadeniz'e dökülen akarsu.

Bozçay, Burdur ili sınırlarında, Burdur Gölü'nün en önemli su kaynağı olan akarsu. Bozçay'ın havzası 1610 km², yıllık toplam debisi 169 hm³, uzunluğu 80 km'dir. Göle ulaştığı alanda geniş alüvyal ova oluşturmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Bolaman Irmağı</span>

Bolaman Irmağı, Orta Karadeniz'de, Ordu ili sınırlarında yer alan, Fatsa'nın doğusundan Karadeniz'e dökülen akarsu. Reşadiye-Aybastı sınırında dağların zirvelerinden, yaklaşık 1600 m'den doğar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.