İçeriğe atla

Endoterm

Endoterm[a] tamamen ortam ısısını kullanmadan vücut içi işlevleriyle vücut sıcaklığını metabolik olarak uygun bir sıcaklıkta tutan organizmalar için kullanılan terimdir. Vücut içinde oluşturulan ısı, asıl olarak hayvanın rutin metabolizmasının bir atık ürünüdür ancak aşırı soğuk ortam ya da düşük aktivite koşullarında endoterm hayvanlar ısı üretimi için özel olarak uyum sağlamış özel mekanizmalar da uygulayabilir. Bu özel mekanizmalara örnek olarak özel işlevli kasların çalışması ile oluşan titreme ve kahverengi adipoz doku içindeki ayrık oksidatif metabolizma sayılabilir.

Günümüzde yaşayan hayvanlar arasında yalnızca kuşlar ve memeliler evrensel endotermik hayvanlar grubunu oluşturur. Dikburungiller familyasından bazı köpekbalıkları ile bazı ton ve kılıç balıkları da endotermiktir.

Gündelik konuşmada endotermler "sıcakkanlı" olarak belirtilirler. Endoterminin karşıtı ektotermidir, ancak genel olarak endoterm ve ektotermlerin doğası arasında kesin ve belirgin bir ayrım yoktur.

Kökeni

Endotermi yaklaşık 252 ila 259 milyon yıl önce Permiyen Dönemin sonuna doğru terapsitlerde ortaya çıkmış ve torunları memelilere miras kalmıştır.[1] Endoterminin Triyas'ta, bağımsız olarak kuşların atalarında (veya dinozorlarda) ortaya çıktığı düşünülür.

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Grekçe ἔνδον endon "iç" ve θέρμη thermē "ısı" kelimelerinden türemiştir.

Kaynakça

  1. ^ Kévin Rey (Temmuz 2017). "Oxygen isotopes suggest elevated thermometabolism within multiple Permo-Triassic therapsid clades". eLife. Cilt 6. doi:10.7554/eLife.28589. PMC 5515572 $2. PMID 28716184. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sürüngenler</span> Lepidosaurialar, kaplumbağalar ve arkozorları içeren hayvan sınıfı

Sürüngenler, omurgalıların soğukkanlı, yumurtlayarak çoğalan, büyük bir sınıftır. Basitçe yılanlar, kertenkeleler, kaplumbağalar, timsahlar ve tuataralardan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Memeliler</span> kara omurgalıları sınıfı

Memeliler, hayvanlar aleminin insanların da dâhil olduğu, dişilerinde bulunan meme bezleri ve hem dişi hem erkek bireylerinde bulunan ter bezleri, kıl, işitmede kullanılan üç orta kulak kemiği ve beyinde yer alan neokorteks bölgesi ile ayrılan bir omurgalı sınıfıdır.

Hipertermi, dış etkenler nedeniyle insan vücut sıcaklığının yükselmesi anlamına gelir. Hipertermi hafif veya şiddetli şekillerde kendini gösterebilir. Genellikle çevresel faktörler sonucu oluşur; direkt olarak güneş ışınlarına maruz kalma, sıcak çarpması ve ortam sıcaklığının yüksek seviyelere ulaşması gibi. Ateş ile karıştırılmamalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Omurgalılar</span> kordalılar alt şubesi

Omurgalılar, hayvanlar aleminin kordalılar şubesine ait bir alt şubedir.

<span class="mw-page-title-main">Entalpi</span>

Entalpi, maddenin yapısında depoladığı her türden enerjilerin toplamıdır. H ile simgelenir. Bir mol maddede depolanmış enerjiye o maddenin molar entalpisi denir.

<span class="mw-page-title-main">Şarbon</span> Bacillus anthracis adlı bakteri nedeniyle oluşan bulaşıcı bir hastalık

Şarbon, antraks veya anthrax; Bacillus anthracis adlı bakteri nedeniyle oluşan zoonotik karakterde bulaşıcı bir hastalık.

<span class="mw-page-title-main">Tembel hayvan</span> Ağaçta yaşayan, yavaşlığıyla dikkat çeken memeliler grubu

Tembel hayvan veya miskin, Orta ve Güney Amerika'da yaşayan Megalonychidae ve Bradypodidae familyalarına ait 6 türü kapsayan orta büyüklükteki memelilerdir.

<span class="mw-page-title-main">Değişkensıcaklı</span>

Değişkensıcaklı ya da poikloterm, çevre sıcaklığına bağımlı hayvanlar için kullanılan bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Hipotalamus</span> diensefalonun bir parçası

Hipotalamus, beyinde talamusun altında bulunan ve üçüncü ventrikülün tabanını oluşturan önbeyin bölgesidir. Küçük nukleuslardan oluşur ve en önemli görevlerinden birisi hipofiz bezi aracılığı ile beyin ve endokrin sistem arasındaki bağlantıyı sağlamaktır.

<span class="mw-page-title-main">Kutup tilkisi</span> Arktik bölgesinde yaşayan küçük bir köpekgil türü

Kutup tilkisi, köpekgiller (Canidae) familyasına dahil Vulpes cinsi içinde yer alan, arktik bölgelere özgü küçük bir tilkidir.

<span class="mw-page-title-main">Çöl tilkisi</span> Kuzey Afrika çöllerine özgü küçük bir krepüsküler tilki türü

Çöl tilkisi, Fennek tilkisi olarak da bilinir, köpekgiller (Canidae) familyasının en küçük üyesidir. Çöl yaşamına çok iyi uyum sağlamış, Kuzey Afrika'da ve Arap yarımadasında rastlanılabilen bir tilki türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Sinek kuşu</span>

Sinek kuşu veya kolibri, sinek kuşugiller (Trochilidae) familyasını oluşturan küçük kuş türlerinin ortak adı. Havada asılı kalıp kanatlarını çok hızlı çırparak durabilmeleriyle tanınırlar. Türüne bağlı olarak saniyede 15 ila 80 kez kanat çırpabilirler. Çoğu sinek kuşu türü en fazla 7,5–13 cm uzunluğundadır! Özellikle bir tanesi, hem dünyanın en küçük sinek kuşu hem de dünyanın en küçük kuşudur. Buna arı sinek kuşu denir ve sadece 5 cm uzayabilir. Arı sinek kuşları Küba’da yaşar ve 2 g’dan daha hafiftir.

<span class="mw-page-title-main">Boşaltım</span>

Boşaltım veya atılım, metabolik atıkların organizmadan atıldığı bir süreçtir. Omurgalılarda bu işlem öncelikle akciğerler, böbrekler ve deri tarafından gerçekleştirilir. Boşaltım, maddenin hücreyi terk ettikten sonra belirli görevleri olabileceği salgılamanın tersidir. Boşaltım, tüm yaşam formlarında önemli bir süreçtir. Örneğin memelilerde idrar, boşaltım sisteminin bir parçası olan üretra yoluyla dışarı atılır. Tek hücreli organizmalarda, atık ürünler doğrudan hücre yüzeyinden boşaltılır.

Uyuşukluk, bir hayvanda azaltılan fizyolojik faaliyetin bir durumudur, genellikle azaltılan bir vücut sıcaklığı ve metabolizmanın oranı olarak tanımlanır. Uyuşukluk içine giren hayvanlara sinek kuşları gibi küçük kuşlar, yarasalar gibi bazı küçük memeliler de dahildir. Gününün aktif geçen parçasında bu hayvanlar normal vücut sıcaklığı ve faaliyet düzeylerini sürdürürler ama günün bir kısmı esnasında vücut sıcaklığı enerjiyi korumak için düşürülür. Uyuşukluk durumu, çoğunlukla soğuk bir iklimde yaşamak için hayvanlara yardımcıdır. Tamias cinsi sincaplar, sıçrayan fareler, dağ sıçanı gibi bazı hayvanlarda kış süresince kış uykusunun bu durumuna girerler. Akciğerli balıklarda havuz dışında uyuşukluk durumuna girerler. Tenrekler ise uyuşukluk durumuna yaz esnasında eğer yiyecek seyrekse girerler (Madagaskar'da). Siyah ayılar, çoğunlukla kış uykusuna yatmasına rağmen gerçekten uyuşukluk durumuna girmezler. Onların vücut sıcaklıkları, solunum ve kalp atışıyla beraber düşürürken, uyuşukluk durumunda hayvanların çoğu gibi siyah ayılarda vücut sıcaklığını azaltmazlar.

Bazal metabolizma; Canlının tam dinlenme sırasında kas hareketi yapmadan, vücuttaki canlılık olaylarının sürmesi için gereken enerjiyi sağlayan metabolizmaya bazal metabolizma denir. Yemekten 12 saat sonra tam dinlenme anında vücudun sadece yaşamaya yetecek fonksiyonlarını sürdürecek kadar ihtiyacı olan enerji seviyesidir. Bazal metabolizma hızı kullanılan oksijen miktarı ve oluşan kalori ölçülerek bulunabilir. Bazal metabolizma canlının yaşına, vücut ağırlığına, cinsiyetine ve çevre faktörlerine göre değişir.

Sıcakkanlı hayvanlar, vücut sıcaklığı ortama göre değişmeyen hayvanlardır. Memeliler ve kuşlar sıcakkanlı, yılan gibi sürüngen ve omurgasız hayvanlar ise soğukkanlıdırlar.

<span class="mw-page-title-main">Allen kuralı</span> soğuk iklimlerden gelen sıcakkanlı hayvanların genelde kısa uzuvlara sahip olduğu hakkındaki biyolojik kural

Allen kuralı, Joel Asaph Allen tarafından 1877 yılında tanımlanan ve genel olarak soğuk iklimlere adapte olmuş hayvanların, sıcak iklimlere adapte olmuş hayvanlara göre daha kısa uzuv ve vücut uzantıları olduğunu belirten biyolojik kuraldır. Tam olarak homeotermik hayvanların vücutlarının yüzey alanının hacimlerine oranının adapte oldukları habitatın ortalama sıcaklığı ile değiştiğini; soğuk iklimlerde bu oranın düşük, sıcak iklimlerde ise yüksek olduğunu belirtir.

<span class="mw-page-title-main">Joel Asaph Allen</span> Amerikalı hayvanbilimci (1838 – 1921)

Joel Asaph Allen ABD'li zoolog, mammalog ve ornitolog. Amerikan Ornitologlar Birliğinin ilk başkanı, Amerikan Doğa Tarihi Müzesinin ilk kuşlar ve memeliler küratörü ve aynı müzenin Ornitoloji Bölümünün ilk müdürü olmuştur. Endotermlerin iklim ile vücutlarının değiştiğini,sıcak iklimlerde ısı kaybetmek için yüzey alanının arttığını, soğuk iklimlerde ise ısıyı korumak için yüzey alanını minimize ettiğini belirten Allen kuralı ile tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Homeotermi</span>

Homeotermi, dışarıdan etkilenmeden sabit iç vücut sıcaklığı sağlayan bir termoregülasyondur. Bu iç vücut sıcaklığı sıklıkla yakın çevreden daha yüksektir ama böyle olmak zorunda da değildir. Homeotermi sıcakkanlı hayvan türlerinde görülen üç farklı termoregülasyon tipinden biridir. Homeoterminin karşıtı poikilotermidir.

Mezoterm, endoterm ve ektoterm arasında özellikler gösteren ve kendisini metabolik olarak uygun bir sıcaklıkta tutan organizmalar için kullanılan bir terimdir.