İçeriğe atla

Endel Tulving

Endel Tulving
Doğum26 Mayıs 1927(1927-05-26)
Petseri, Estonya
Ölüm11 Eylül 2023 (96 yaşında)
Ontario, Kanada
MilliyetKanada
MeslekPsikolog
Akademik geçmişi
Alma materHarvard Üniversitesi
TezThe Relation of Visual Acuity to Convergence and Accommodation (1957)
Akademik çalışmaları
KurumlarıUniversity of Toronto
Baycrest Health Sciences
Doktora öğrencileriStephan Hamann
Daniel Schacter

Endel Tulving (26 Mayıs 1927 - 11 Eylül 2023), Estonya doğumlu Kanadalı deneysel psikolog ve bilişsel sinirbilimcidir. İnsan hafızası üzerine yaptığı araştırmalarda semantik ve epizodik hafıza arasındaki ayrımı ortaya koymuştur. Tulving, Toronto Üniversitesi'nde fahri profesördür. Baycrest Sağlık Bilimleri Rotman Araştırma Enstitüsüne 1992 yılında Bilişsel Sinirbilim alanında katılmış ve 2010 yılında emekli olana kadar orada çalışmıştır. 2006'da Kanada'nın en yüksek sivil onuru olan Kanada Nişanı almıştır.

Biyografi

Tulving 1927'de Estonya'nın Petseri kentinde doğdu.[1][2] 1944'te Sovyetlerin Estonya'yı yeniden işgal etmesinin ardından (o zamanlar 17 yaşındaydı) küçük kardeşi Hannes ile birlikte ailelerinden ayrılarak Almanya'ya gönderildiler.[1] Almanya'da liseyi bitirdi ve ABD ordusunda öğretmen ve tercüman olarak çalıştı.[1][3] 1949'da Kanada'ya göç etmeden önce kısa bir süre Heidelberg Üniversitesi'nde tıp okudu.[1][3] 1950'de Almanya'daki bir mülteci kampında tanıştığı Tartu'lu bir Estonyalı olan Ruth Mikkelsaar ile evlendi.[1][3] Üç kızı oldu: Elo Ann, Ruth ve Linda.[3]

Tulving Toronto Üniversitesi'nden lisans (1953) ve yüksek lisansını (1954) tamamladı ve Harvard Üniversitesi'nden deneysel psikoloji alanında doktora derecesi (1957) aldı.[1][4] Doktora tezi okülomotor ayarlamalar ve görme keskinliği konusundaydı.[1]

1956'da Toronto Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olarak çalışmayı kabul etti ve kariyerinin geri kalanında burada kaldı.[1] 1974'ten 1980'e kadar Psikoloji Bölüm Başkanı olarak görev yaptı ve 1985'te Profesör oldu.[4] 2019 yılı itibarıyla Toronto Üniversitesi'nde Fahri Profesör ve St. Louis'deki Washington Üniversitesi'nde Misafir Psikoloji Profesörü unvanlarına sahiptir.[5]

Başarılar ve ödüller

Tulving yedi seçkin derneğin üyesidir: Royal Society of Canada, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, Royal Society of London, Amerikan Sanat ve Bilim Akademisi, Ulusal Bilimler Akademisi, Academia Europaea ve Estonya Bilimler Akademisi [4][6]

Diğer ödüller şunlardır:

  • 1983: Psikolojiye Seçkin Bilimsel Katkı Ödülü, Amerikan Psikoloji Derneği [7]
  • 1983: Bir Bilim Olarak Psikolojiye Seçkin Katkı Ödülü, Kanada Psikoloji Derneği [8]
  • 1994: Psikoloji Biliminde Yaşam Başarısı Altın Madalya Ödülü, Amerikan Psikoloji Vakfı [9]
  • 1994: Izaak Walton Killam Memorial Ödülü, Kanada Konseyi [6]
  • 2005: Kanada Gairdner Uluslararası Ödülü, Gairdner Vakfı [4][7]
  • 2006: Kanada Nişanı [6][10]
  • 2007: Kanada Tıp Onur Listesi [2]

Seçilmiş çalışmaları

  • Tulving, Endel (1972). Tulving, E.; Donaldson, W. (eds.). Organization of memory. New York: Academic. pp. 381–403.
  • Tulving, Endel; Thomson, Donald M. (1973). "Encoding specificity and retrieval processes in episodic memory". Psychological Review. 80 (5): 352–373. doi:10.1037/h0020071. ISSN 0033-295X.
  • Craik, Fergus I. M.; Tulving, Endel (1975). "Depth of processing and the retention of words in episodic memory". Journal of Experimental Psychology: General. 104 (3): 268–294. doi:10.1037/0096-3445.104.3.268. ISSN 1939-2222. S2CID 7896617.
  • Tulving, Endel (1983). Elements of episodic memory. Oxford [Oxfordshire]: Clarendon Press. ISBN <bdi>0-19-852102-2</bdi>. OCLC 8552850.
  • Tulving, Endel (1985). "Memory and consciousness". Canadian Psychology. 26 (1): 1–12. doi:10.1037/h0080017. ISSN 1878-7304.
  • Tulving, Endel (1985). "How many memory systems are there?". American Psychologist. 40 (4): 385–398. doi:10.1037/0003-066X.40.4.385. ISSN 1935-990X. S2CID 36203045.
  • Tulving, Endel; Schacter, D. (1990). "Priming and human memory systems". Science. 247 (4940): 301–306. Bibcode:1990Sci...247..301T 8 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. doi:10.1126/science.2296719. ISSN 0036-8075. PMID 2296719. S2CID 40894114.
  • Tulving, Endel (2002). "Episodic Memory: From Mind to Brain". Annual Review of Psychology. 53 (1): 1–25. doi:10.1146/annurev.psych.53.100901.135114. ISSN 0066-4308. PMID 11752477. S2CID 399748.

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h Rieber, Robert W., (Ed.) (2012). "Tulving, Endel". Encyclopedia of the History of Psychological Theories. New York: Springer. ss. 1140-1142. doi:10.1007/978-1-4419-0463-8_377. ISBN 978-1-4419-0425-6. 
  2. ^ a b "Endel Tulving PhD". Canadian Medical Hall of Fame. 8 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 
  3. ^ a b c d Fifty Key Thinkers in Psychology. Oxon: Routledge. 2004. ss. 230. ISBN 9780415167758. 
  4. ^ a b c d "Endel Tulving". Gairdner Foundation (İngilizce). 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 
  5. ^ "Endel Tulving | Department of Psychology". www.psych.utoronto.ca. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 
  6. ^ a b c "Academy of Europe: Tulving Endel". www.ae-info.org. 22 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 
  7. ^ a b "WUSTL visiting psychology scholar Endel Tulving wins Gairdner Award | The Source | Washington University in St. Louis". The Source (İngilizce). 6 Nisan 2005. 25 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 
  8. ^ Philip Bryden (1983). "CPA Award for Distinguished Contributions to Psychology as a Science (SCP Prix honorant une contribution hors-pair a la psychologie en tant que science): 1983". Canadian Psychology (İngilizce). 24 (4): 233-234. doi:10.1037/h0080925. ISSN 0708-5591. 
  9. ^ No Authorship Indicated (1994). "APF Gold Medal Award: Endel Tulving". American Psychologist (İngilizce). 49 (7): 551-553. doi:10.1037/0003-066X.49.7.551. ISSN 1935-990X. 
  10. ^ "Order of Canada". archive.gg.ca. Erişim tarihi: 24 Aralık 2019. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Ara verme etkisi öğrenmenin zamana yayıldığında daha iyi olması, sıkıştırılmış tekrarlama yerine aralıklı tekrarlamanın tercih edilmesidir. Pratik olarak bu etki "tıkınma" denebilecek sınav gecesi çalışmasının uzun bir zaman çerçevesinde aralıklı çalışmak kadar etkili olmayacağını öne sürer. Bu etki öğreneni zorlar, ancak uzun süreçte daha iyi öğrenme sağlar.

Ahlâki psikoloji ya da ahlâk psikolojisi hem felsefe hem de psikoloji alanlarını ortak bir zeminde inceleyen çalışma alanıdır. Tarihsel olarak, ahlaki psikoloji terimi, ahlaki gelişim çalışmasını ifade etmek için nispeten daha dar bir şekilde kullanılmıştır. Ahlaki psikoloji sonuç olarak etik, psikoloji ve zihin felsefesinin kesişimindeki çeşitli konulara daha geniş olarak değinmeye başlamıştır. Alanın bazı ana konuları ahlaki yargı, ahlaki akıl yürütme, ahlaki duyarlılık, ahlaki sorumluluk, ahlaki motivasyon, ahlaki kimlik, ahlaki eylem, ahlaki gelişim, ahlaki çeşitlilik, ahlaki temeller, ahlaki karakter, fedakarlık, psikolojik egoizm, ahlaki şans, ahlaki tahmin, ahlaki duygu, duygusal tahmin ve ahlaki anlaşmazlık olarak verilebilir.

Baddeley'in Çalışma Belleği Modeli, Alan Baddeley ve Graham Hitch tarafından 1974'te ileri sürülen, daha kesin bir birincil bellek modeli sunmak amacıyla önerilen bir insan belleği modelidir. Çalışma belleği, birincil belleği tek bir birleşik yapı olarak düşünmek yerine birden çok bileşene böler.

Marshmallow deneyi ya da zevki erteleme becerisi testi, 1972 yılında Stanford'lu psikolog Walter Mischel tarafından uygulanan bir çalışmadır. Bu çalışmada, katılımcı çocuklara bir ödül sunulur, eğer bu ödülü o anda tüketmez de belirli bir süre beklerlerse aynı ödülden bir tane daha kazanacakları söylenir. Bu süre içinde, araştırmacı odayı terk eder ve 15 dakika sonra geri gelir. Ödül, çocuğun tercihine göre bir marshmallow ya da bir pretzeldir. Çalışmayı takiben yapılan uzun vadeli araştırmalarda, ikinci ödüle kadar bekleyebilen çocukların SAT puanlarına, eğitime devam etmelerine, vücut kitle endekslerine ve başka kriterlere bakılarak daha başarılı oldukları belirlenmiştir. Deney daha geniş katılımla yeniden yapıldığında, etkilerin ilk çalışmanın yarısı kadar olduğu görülmüştür. Yenilenen deney, iradenin açıklayamadığı diğer yarımın ekonomik temelden kaynaklanabileceğini göstermiştir.

Epizodik bellek, açıkça belirtilebilen veya bir araya getirilebilen günlük olayların hafızasıdır. Belirli zamanlarda ve yerlerde meydana gelen geçmiş kişisel deneyimlerin toplanmasıdır; örneğin, kişinin 7. doğum günündeki parti gibi. Semantik bellek ile birlikte, uzun süreli hafızanın iki ana bölümünden biri olan açık belleği oluşturur(diğeri örtük bellek).

Gruplama, bilişsel psikolojide bir bilgi kümesinin bireysel parçalarının ayrıldığı ve daha sonra anlamlı bir bütün halinde gruplandırıldığı bir süreçtir. Bilgilerin gruplandırıldığı grupların amacı malzemenin kısa süreli tutulmasını geliştirmek ve böylece çalışma belleğinin sınırlı kapasitesini atlamaktır. Bir grup, birlikte gruplandırılmış ve bir kişinin hafızasında saklanan temel tanıdık birimler topluluğudur. Bu gruplar tutarlı aşinalıklarından dolayı da kolay geri getirebilir. Bireylerin, grup içindeki öğelerin daha üst düzey bilişsel temsillerini yarattığına inanılmaktadır. Öğeler, tek tek öğelere kıyasla bir grup olarak daha kolay hatırlanır.Bu gruplar son derece öznel olabilir; çünkü bireylerin bilgi kümeleriyle bağlanabilen algılarına ve geçmiş deneyimlerine dayanırlar.Parçaların boyutu genellikle iki ila altı öğe arasında değişir ancak genellikle dil ve kültüre göre farklılık gösterebilir.

<span class="mw-page-title-main">Eleanor Rosch</span> Amerikalı psikolog

Eleanor Rosch Berkeley'deki California Üniversitesinde çalışan Amerikalı bilişsel psikoloji profesörüdür. Rosch kategorizasyon üzerine yaptığı çalışmalarla ve özellikle bilişsel psikoloji alanını derinden etkileyen prototip teorisiyle tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Elizabeth Loftus</span> Amerikalı psikolog

Elizabeth F. Loftus Amerikalı bilişsel psikolog ve insan belleği konusunda uzmandır. İnsan belleğinin şekillendirilebilirliği üzerine araştırmalar yapmıştır. Loftus en çok yanlış bilgi etkisi, görgü tanığı belleği ve çocukluktaki cinsel istismarın geri kazanılan anıları da dahil olmak üzere sahte anıların yaratılması ve doğası konusundaki çalışmaları ile bilinmektedir. Loftus, laboratuvar içindeki çalışmalarının yanı sıra araştırmasını yasal ortamlara uygulamakla da ilgilenmiştir; yüzlerce dava için danışma ya da bilirkişi tanıklığı sağlamıştır. 2002 yılında, Loftus Genel Psikoloji İncelemesi'nde 20. yüzyılın en etkili 100 psikolojik araştırmacıları listesinde 58. sırada yer alarak listede en üst sırada yer alan kadın araştırmacı olmuştur.

Neal Elgar Miller, Amerikalı deneysel psikolog. Fizik, biyoloji ve yazarlık dahil olmak üzere çeşitli ilgi alanlarına sahip enerjik bir insan olarak tanımlanan Miller, bunların yanında psikoloji alanına da girdi. Bilimlerde bir arka plan eğitimi olan Miller, profesörlerden ve önde gelen psikologlardan davranışsal psikoloji ve fizyolojik psikolojinin çeşitli alanlarında, özellikle de davranışa organların tepkileri ilişkilendiren çalışmaları için ilham aldı.

<span class="mw-page-title-main">Hafıza ve yaşlanma</span>

Bazen "normal yaşlanma" olarak tanımlanan yaşa bağlı hafıza kaybı, Alzheimer hastalığı gibi demans türleriyle ilişkili hafıza kaybından niteliksel olarak farklıdır ve farklı bir beyin mekanizmasına sahip olduğuna inanılır.

İkonik hafıza, görsel alanla ilgili görsel duyusal bellek kaydı ve hızla bozulan görsel bilgi deposudur. Görsel kısa süreli bellek (VSTM) ve uzun süreli bellek (LTM) içeren görsel bellek sisteminin bir bileşenidir. İkonik bellek, çok kısa, kategori öncesi, yüksek kapasiteli bellek deposu olarak tanımlanır. Çok kısa bir süre için tüm görsel algımızın tutarlı bir temsilini sağlayarak görsel kısa süreli belleğe katkıda bulunur. İkonik hafıza, sakkadlar sırasında değişim körlüğü ve deneyimin sürekliliği gibi fenomenleri açıklamaya yardımcı olur. İkonik hafıza artık tek bir varlık olarak düşünülmemekte bunun yerine en az iki ayırt edici bileşenden oluşmaktadır. Sperling'in kısmi rapor paradigmasının yanı sıra modern teknikleri içeren klasik deneyler bu duysal hafıza deposunun doğası hakkında fikir vermeye devam etmektedir.

Çoklu Mağaza veya Modal Model olarak da bilinen Atkinson-Shiffrin Modeli, 1968 yılında psikolog Richard Atkinson ve Richard Shiffrin tarafından önerilen bir bellek modelidir. Modele göre insan hafızasının üç ayrı bileşeni vardır:

  1. Duyusal Kayıt adı verilen duyusal bilgilerin belleğe girdiği bileşen
  2. Hem duyusal kayıttan hem de uzun vadeli bellekten girdi alan ve tutan Kısa Süreli Depo
  3. Kısa süreli depoda tekrarlayarak, prova yaparak hatırlanan, bilgilerin süresiz olarak tutulduğu Uzun Süreli Depo

Nancy M. Petry, bağımlılık bozuklukları, davranışsal farmakoloji, dürtüsellik ve kompulsif kumar için davranışsal tedaviler üzerine yaptığı araştırmalarla tanınmış bir psikolog. Connecticut Üniversitesi Sağlık Merkezi'nde Tıp Profesörüydü. Petry, DSM-5 için Madde Kullanım Bozuklukları üzerine Amerikan Psikiyatri Birliği Çalışma Grubunun bir üyesi olarak görev yaptı ve Madde Dışı Davranışsal Bağımlılıklar Alt Komitesine başkanlık etti. İnternet bağımlılığı bozukluğunu ve kumar problemini alanlarında çalışmalar yaptı. Ayrıca Çocuklar ve Ekranlar Danışma Kurulu: Dijital Medya ve Çocuk Gelişimi Enstitüsü'nde üye olarak görev yaptı.

Richard Shiffrin Amerikalı psikolog, Indiana Üniversitesi, Bloomington'da Psikoloji ve Beyin Bilimleri Bölümü'nde bilişsel bilim profesörüdür. Shiffrin, psikoloji alanına bir dizi dikkat ve hafıza teorilerine katkıda bulunmuştur. 1968'de Atkinson-Shiffrin bellek modelini, o sırada akademik danışmanı olan Richard Atkinson ile birlikte yazmışlardır. 1977'de Walter Schneider ile birlikte dikkat teorisini yayınladı. 1980'de Jeroen GW Raaijmakers ile birlikte 2000'li yıllara kadar bilişsel psikologlar için standart hatırlama modeli olarak kullanılan İlişkisel Bellek Araması (SAM) modelini yayınladı 1997 yılında Mark Steyvers ile birlikte SAM modelini Bellekten Etkili Alma (REM) modeliyle genişletti.

Daniel Lawrence Schacter Amerikalı psikolog. Harvard Üniversitesi'nde Psikoloji Profesörüdür. Araştırmaları bilinçli ve bilinçsiz bellek biçimleri arasındaki ayrım, bellek ve beyin çarpıklığının beyin mekanizmaları, bellek ve gelecek simülasyonu, insan belleği ve amnezinin psikolojik ve biyolojik yönleri üzerinde yoğunlaşmıştır.

Lynn Nadel, Arizona Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olan Amerikalı bir psikologdur. Nadel hafıza konusunda uzmanlaşmıştır ve hipokampusun hafıza oluşumundaki rolünü araştırmıştır. John O'Keefe ile birlikte hipokampüsün uzayın bölümlerinin bilişsel haritalarını öğrendiği ve depoladığı teorisini savunan ve 1978'de yayınlanan Bilişsel Harita Olarak Hipokampus isimli etkili kitabın yazarlarından biridir. Morris Moscovitch ile birlikte hipokampusun her zaman epizodik hafızanın depolanması ve geri çağrılması ile ilgili olduğu ancak semantik hafızanın neokortekste kurulabileceği şeklindeki çoklu iz teorisini geliştirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Brenda Milner</span>

Brenda Milner, klinik nöropsikoloji alanındaki çeşitli konularda araştırma literatürüne önemli katkılarda bulunan İngiliz-Kanadalı bir nöropsikologdur. Milner, McGill Üniversitesi Nöroloji ve Nöroşirürji Bölümü'nde profesör ve Montreal Nöroloji Enstitüsü'nde Psikoloji profesörüdür., 25'ten fazla fahri dereceye sahip ve doksanlı yaşlarında olmasına rağmen çalışmalarına devam etmiştir. Şu anki çalışması epizodik bellekte temporal lobların rolü dahil olmak üzere nöropsikolojinin birçok yönünü kapsamaktadır. Kimilerince nöropsikolojinin kurucusu olarak anılmaktadır. 2009'da Balzan Bilişsel Sinirbilim Ödülü'nü ve 2014'te John O'Keefe ve Marcus E. Raichle ile birlikte Nörobilimde Kavli Ödülü'nü aldı. Temmuz 2018'de 100 yaşına girdi ve o sırada halen araştırmacıların çalışmalarını denetlemekteydi.

Bastırılmış hafıza, özellikle bireyleri haksız ve yanlış bir şekilde suçlamak için kullanıldığı ve önemli zararlara yol açtığı yasal bağlamlarda tartışmalı bir kavramdır. Amerikan Psikoloji Derneği çalışma grubu, "çocukken cinsel istismara uğrayan çoğu insan, başlarına gelenlerin tamamını veya bir kısmını hatırlarken, uzun süredir geçmiş istismar anılarının unutulmasının mümkün olduğunu belirtmiştir. Sigmund Freud, daha sonra teorisini revize etse de, başlangıçta çocukluk cinsel travması anılarının sıklıkla bastırıldığını ancak bu travmaların bilinçsizce davranışları ve duygusal tepkileri etkilediğini savunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ian Hacking</span>

Ian MacDougall Hacking, bilim felsefesinde uzmanlaşmış Kanadalı bir filozoftur. Kariyeri boyunca Killam Beşeri Bilimler Ödülü ve Balzan Ödülü de dahil olmak üzere çok sayıda ödül kazandı ve Kanada Nişanı, Kanada Kraliyet Cemiyeti ve İngiliz Akademisi gibi birçok prestijli grubun üyesi oldu.

Uygulamalı Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarına ilişkin pratik sorunlarını çözmek için psikolojik yöntemlerin ve bilimsel psikolojinin bulgularının kullanılmasıdır. Eğitim ve örgüt psikolojisi, İşletme yönetimi, Hukuk, Sağlık, Ürün tasarımı, Ergonomi, davranış psikolojisi, motivasyon psikolojisi, psikanaliz, nöropsikoloji, psikiyatri ve ruh sağlığı gibi alanlar psikolojik ilkelerin ve bilimsel bulguların uygulanmasından etkilenen alanlardan sadece birkaçıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.