Empanada

Empanada, İspanya, Orta Amerika (Meksika), Filipinler ve başta Şili, Arjantin, Paraguay, Uruguay, Peru, Bolivya, Kolombiya, Ekvador ve Venezuela olmak üzere Güney Amerika'da içi doldurularak yapılan ve yenen bir börektir. Bolivya'da Empanada'ya Salteña denir ki adını, kökeninin geldiği yer olarak tahmin edilen Arjantin şehri Salta'dan alır.

İspanyol empanadasının kökeni aslen Galiçya'dan gelir ve bugün ülke çapında ünlüdür. Genelde geleneksel fırınlarda satılırlar.

Hamur olarak mayalı bir hamur kullanılır. Dolgu malzemesi; temel olarak paprika biber, domates ve soğan ile ilaveten hazırlığa göre ton balığı, mürekkep balığı ya da ahtapot gibi deniz mahsulleri, diğer balık türleri ya da kıymadan oluşur ve normalinde acılı baharat kullanılmaz. Galiçya'da deniz mahsulleri dolgulu empanadalar çok sevilmesine karşın İspanya'da en çok ton balıklı empanadalara rastlanır.

İspanyol empanadası ya çapı yaklaşık 30 cm olan daire şeklinde olur ya da tüm tepsiyi kapsar.

Empanadanın kökeni Camino de Santiago hacıları tarafından bahsi edildikleri 10. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar geriye takip edilebilir. En eski belgelerden biri, bir empanada tasvrini içeren Santiago de Compostela Katedrali'nin 12. yüzyıla ait Pórtico de la Gloria 'sının bir kabartmasıdır. Bir diğeri ise hemen yanında bulunan Palacio de Gelmírez 'de görülür. (bakınız: Galeria fotografica)

Galiçya'da empanadanın daha küçük, yarımay şeklinde versiyonları da bulunur ki bunlar orada Empanadillas olarak adlandırılır.

Arjantin'de empanadalar genelde 10 cm civarında ve yarımay şeklindedir. Sığır eti doldurulmuş (empanada de carne), tavuk eti doldurulmuş (empanada de pollo), jambon ve peynir doldurulmuş (empanada de jamón y queso) ve diğer malzemelerle doldurulmuş (ton balığı, soğan, ıspanak, vb.) empanada türleri mevcuttur. Empanadas de carne 'nin iki versiyonu vardır: acı ve normal. En başta Córdoba eyaleti'nde sevilen Empanadas Árabes kendine özgü üçgen şeklinde olup, kıyma, soğan ve limonsuyu ile doldurulur. Empanadaların malzeme ve tarifleri eyaletlere göre değişkenlikler gösterir.

Empanadalar fırında pişirilirler (empanadas de horno). Ancak kızartılan empanadalar da mevcuttur (empanadas fritas). Bu sonuncusu Pastel olarak da bilinir.

Her yıl Eylül ayında, Tucumán Eyaleti'nin Famaillá kentinde en iyi empanada pişiricilerinin taltif edildiği milli empanada festivali düzenlenir.

Peru'da empanadalar sığır eti (empanada de carne), tavuk eti (empanada de pollo), peynir (empanada queso) ve diğer malzemelerle (ton balığı, soğan, ıspanak, vb.) doldurulur. Empanadas de carne en çok satan empanada türüdür.

Arjantin'de olduğu gibi Şili'de de empanadalar genelde 10 cm uzunluğunda ya da biraz daha büyük olur ve yarımay şeklindedir. Geleneksel çeşidi, kıyma et (en ideali, doğranmış küçük et parçaları), bir parça pişmiş yumurta, kuru üzüm ve zeytin ile doldurulmuş olan Empanada de pino 'dur. Ayrıca deniz mahsulleri doldurmalı empanada de marisco ya da peynirli empanada de queso türleride mevcuttur. Empanada chilena tanımlaması kökleşmiş bir tabirdir. Yukarıda tarifi yapıldığı gibi et doldurmalı fırında yapılan "Empanadas de Horno" türü genelde üçgen olduğu gibi benzer hamurdan yapılan "Empanada Frita" yağda kızartılır; bu tür küçük ve genelde yarımay şeklindedir.

Meksika'da empenadalar tatlı (ananas, çilek vb.) ya da tuzlu (tavuk, sığır, vb.) malzemelerle doldurularak servis edilir.

4 Ocak tarihinde Villa de Álvarez ve çevresinde Día de la Empanada yani empenada günü kutlanır ki bugünde empenadalar için bir vaftiz baba (padrino de la empanada) aranır. Villa de Álvarez şehir merkezinde, halk festivalinin yapıldığı empenada fuarı bulunur.

Filipinler empanadaları genel olarak sığır kıyması, doğranmış soğan ve kuru üzümden oluşan soya sosu baharatlı bir dolgu malzemesi içerir. Hamuru buğday unundandır.

Puerto Rico empanadalar pastelillos olarak adlandırılırlar. Un, su ve tuzla yapılan hamurun yağda kızartılması ile yapılırlar. Sığır kıyması, tavuk, guava, peynir ya da peynir ve guava ile doldurulurlar. Komşu ülke Dominik Cumhuriyeti'nde de yöntem aynıdır.

Wikimedia Commons'ta Empanada ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Bilgi ve tarifler 13 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
• Empanadalar hakkında (Almanca)
• Venezuela empanadası hakkında (Almanca)